Σάββατο 28 Φεβρουαρίου 2009

Για να αλλάξει η ρότα της χώρας πρέπει να συνεργαστούμε

Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Συνέντευξη στο Σταύρο Θεοδωράκη, Τα Νέα, 28/02/2009


Τα τελευταία χρόνια κάποια σαββατιάτικα μεσημέρια τον συναντούσα στο «Φίλιον», στις παρυφές του Κολωνακίου. Και βέβαια, στα βιβλιοπωλεία. Να «ανακατεύει» λογοτεχνία, πολιτική, ιστορία, οικολογία. Τώρα που το σκέφτομαι, γι΄ αυτό τον αγαπούσαμε τότε στο Εργαστήρι Δημοσιογραφίας. Μας δίδασκε- αρχές της δεκαετίας του ΄80- για την ΕΟΚ, αλλά μας μιλούσε και για τον έρωτα. ΄Η «πηδούσε» από τη Μεσόγειο στην Κίνα με την άνεση του κοσμοπολίτη που δεν τον βαραίνουν τα σύνορα. Και ο λόγος του είχε πάντοτε μια απλότητα που σε γοήτευε. Ένας δάσκαλος της λογικής με απαντήσεις γεμάτες ερεθιστικά ερωτηματικά.

Τους τελευταίους μήνες τον έχασα. Οι σύντροφοί του ανησυχούσαν και αυτοί. Τελικά, ήταν μόνο μια περιπέτεια. Γενικό Κρατικό, θεραπεία, φάρμακα και επιστροφή στο σπίτι. Τα παράθυρα σε έναν κατηφορικό δρόμο πίσω από του Φιλοπάππου ήταν φωτισμένα το βράδυ που πλησίαζα. Σαν να φώναζαν, «γύρισε». Η χαρά ήταν φανερή και όταν άνοιξε η σιδερένια πόρτα. Η Λιλή Σφήκα- 21 χρόνια στο πλευρό του- χαμογελούσε και ο Βody στα πόδια του κουνούσε συνεχώς την ουρά του.

Φαίνεται ότι του έχετε λείψει.

Μπα. Πάντα έτσι χαδιάρης ήταν.

Τον έχετε πολλά χρόνια;

Από μωρό. Τον πήραμε πριν από 7 χρόνια στις Βρυξέλλες. Και όταν έγινε τριών μηνών μετακομίσαμε στην Ελλάδα.

Ένας μετανάστης δηλαδή.

Στην ουσία Έλληνας είναι. Όπως Έλληνες είναι και οι χιλιάδες μετανάστες που μεγαλώνουν ανάμεσά μας.

Το ελληνικό κράτος δεν φαίνεται να συμφωνεί με αυτό. Εδώ αρνείται να δώσει την υπηκοότητα στα παιδιά των μεταναστών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη χώρα μας.

Και γι΄ αυτό πρέπει να υπάρχει μια Αριστερά που να συγκρούεται σκληρά με αυτούς που χτυπάνε τις ελευθερίες, την ισότητα, τον ανθρωπισμό δηλαδή μιας κοινωνίας.

Υπάρχουν πάντως κάποιοι που λένε ότι το κόμμα σας δεν νοιάζεται για τίποτε,παρά μόνο για συγκρούσεις.

Ναι, το έχει κάνει ο Συνασπισμός και είναι λάθος. Γιατί Αριστερά δεν είναι μόνο σύγκρουση. Ο Συνασπισμός έχει στο DΝΑ του τη «συνεργασία» και τον «διάλογο». Και υπάρχουν προβλήματα που για να λυθούν απαιτούν ευρύτατες συσπειρώσεις. Αν κάποια στιγμή βάλουμε μυαλό και αποφασίσουμε να αλλάξουμε τη ρότα της χώρας, θα πρέπει να συνεργαστούμε.Με το ΠΑΣΟΚ;

Εγώ δεν βλέπω αυτή τη στιγμή καμία δυνατότητα συνεργα σίας με το ΠΑΣΟΚ. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να λες, «αποκλείω την οποιαδήποτε συνεργασία εσαεί». Είναι χαζό.Ποιο θέμα δεν μπορεί να λυθεί χωρίς ευρύτατες συσπειρώσεις;

Ε, το θέμα της Παιδείας. Υπάρχουν βέβαια διαφορές, αλλά πρέπει κάποια στιγμή να τολμήσουμε.

Εσείς από πού θα αρχίζατε;

Από την πλήρη αυτοτέλεια των πανεπιστημίων. Και από την κατάργηση της φασιστικής αντίληψης ότι η επιστήμη είναι κλεισμένη μέσα σε ένα σύγγραμμα.

Διαβάσατε ένα άρθρο στο «Βήμα» που έλεγε ότι «η Παιδεία είναι τόσο χάλια γιατί οι καθηγητές είναι τόσο χάλια»;

Το διάβασα. Με αυτό το δυναμικό θα δουλέψουμε όμως. Δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Υπάρχουν πάντως δυνάμεις που είναι απογοητευμένες και κάθονται στην μπάντα. Αν ενεργοποιηθούν, θα αλλάξουν μερικές ψηφίδες.

Πάντως,συνήθως η συζήτηση για την Παιδεία σταματάει στο θέμα του ασύλου.

Δυστυχώς. Εγώ είμαι υπέρ του ασύλου, να μη σε εμποδίζει δηλαδή κανείς να αναπτύξεις τις ιδέες σου. Δεν συμμερίζομαι όμως την άποψη ότι «το άσυλο αφορά όλη την κοινωνία» και όλες τις πράξεις. Και μερικοί που φωνάζουν υπέρ του ασύλου, το έχουν κακομεταχειριστεί πολλαπλώς. Στο Πάντειο προπηλάκισαν καθηγητές. Έχουμε τον ξυλοδαρμό του καθηγητή Πανούση. Με συγχωρείς, με ποιο δικαίωμα;

Τον Μάη του ΄68 ήσασταν στο Παρίσι,έτσι δεν είναι;

Τον Μάη, από μία περίπου σύμπτωση βρέθηκα να είμαι πρόεδρος της κατάληψης της Νομικής Σχολής. Και κάναμε τις φοβερές διαδηλώσεις μπροστά στο Χρηματιστήριο. «Να καεί, να καεί το μπορντέλο», όχι η Βουλή αλλά το Χρηματιστήριο.Πετούσατε και μολότοφ;

Όχι. Η Αστυνομία πετούσε καπνογόνα και χειροβομβίδες κρότου- λάμψης της εποχής.Τις καταλήψεις εδώ τις δικαιολογείτε;

Γενικώς όχι. Θα ήθελα όμως να τις κουβεντιάσουμε μία μία. Προφανώς υπάρχουν καταλήψεις που έχουν νόημα. Και υπάρχουν κι άλλες που γίνονται από μόδα ή από αλληλεγγύη. Ε, δεν μπορείς να εξευτελίζεις τόσο σοβαρά πράγματα.Δηλαδή τι ζητάνε όλες αυτές οι καταλήψεις;

Καλύτερη Παιδεία.

Και πώς θα γίνει αυτό, αύριο το πρωί; Και πού θα εφαρμοστεί αφού είναι κατειλημμένα τα πανεπιστήμια; Αυτά είναι αδιέξοδα. Καλό θα ήταν, όλοι αυτοί που βράζει το αίμα τους, να προβάλλουν διεκδικήσεις που θα μπορούσαν να τις κερδίσουν.Παρακολουθήσατε τις διαδηλώσεις του Δεκεμβρίου;

Ναι, από μακριά, από το Γενικό Κρατικό δηλαδή. Ήμουν εντυπωσιασμένος από τη μαζικότητα, που δείχνει ότι είχε συσσωρευτεί πολλή τσαντίλα, αλλά δεν σου κρύβω πως είμαι και απογοητευμένος λιγάκι. Ξεφούσκωσε το πράγμα, δεν άφησε ένα ίχνος, ένα αποτύπωμα.

Το «μπάτσοι γουρούνια δολοφόνοι» δεν αρκεί;

Αστεία πράγματα. Κάποιοι σύντροφοί σας πάντωςείπαν ότι προέχει η αντίσταση στο αστυνομικό κράτος.

Κάτι πιο σοβαρό μπορούμε να πούμε;

Πώς βλέπετε την επανεμφάνιση των «επαναστατικών οργανώσεων»;

Καλλιεργούν μια αντίληψη της βίας χωρίς στόχο. Η οποία θα κάνει τι; Θα δώσει κουράγιο στο μαζικό κίνημα; Αυτές είναι παλιομοδίτικες θεωρίες. Ελπίζω όλα αυτά που βλέπουμε, οι πυροβολισμοί, τα γκαζάκια και τα κείμενα με τις αμερικανιές για «τα donuts που έχουν μια τρύπα», ότι είναι ένα είδος επίδειξης που όπου να ΄ναι θα υποχωρήσουν. Για φαντάσου να αρχίσουν να σκοτώνονται άνθρωποι χωρίς να ξέρεις γιατί. Όχι ότι άμα ήξερες θα ήταν καλύτερα, αλλά εν πάση περιπτώσει θα μπορούσες να καταλάβεις πού πάει το πράγμα.

Στο παρελθόν πάντως η δράση της 17Ν είχε βρει αρκετούς σιωπηλούς υποστηρικτές.

Δεν νομίζω ότι ζούμε κάτι ανάλογο σήμερα. Αυτή η διάχυση της βίας δημιουργεί μικρά γκέτο. Όλοι ψάχνουν σεκιουριτάδες, με αυτοκίνητο, χωρίς αυτοκίνητο, μέσα στο σπίτι, έξω από το σπίτι. Και γίνεται αυτό που οι Γάλλοι λένε banalization, δηλαδή κοινότοπο θέμα. Ση κώνεσαι το πρωί και ακούς το δελτίο εκρήξεων. Αυτό όμως δεν είναι καλαμπούρι, δημιουργεί ένα γενικό κλίμα φόβου. Βία, φόβος, αποχή από τα κοινά. Αυτή είναι η πορεία.

Κομμουνιστής υπήρξατε ποτέ;

Με την έννοια που μας κατηγορούσε η Ασφάλεια, σίγουρα. Αλλά κομμουνιστής στα χρόνια μου ήταν συνώνυμο του φιλοσοβιετικός.

Και εσείς δεν μαγευτήκατε ποτέ από τον «υπαρκτό σοσιαλισμό»;

Όχι. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 έκανα ένα ταξίδι στη Μόσχα και γυρνώντας είπα στους καθοδηγητές μου, «παιδιά με συγχωρείτε, εγώ δεν θέλω να έχω σχέση με όλα αυτά».

Φτώχεια;

Δεν ήταν μόνο η φτώχεια. Υπήρχε παντού μιζέρια. Αυτά που λένε, για τα κορίτσια και τις νάιλον κάλτσες, δεν είναι ψέματα. Ο άλλος πούλαγε την ψυχή του για ένα τζιν. Εμένα έτυχε να με σταματήσει άνθρωπος στον δρόμο και να μου ζητήσει την μπλούζα μου.

Τόσο μοντέρνα ήταν;

Μπα, ήταν μια μπλούζα που είχε πλέξει η μακαρίτισσα η μάνα μου και της είχε βάλει ένα κομμάτι δέρμα μπροστά στο στήθος. Και με παρακαλούσε να του την πουλήσω. Μετά πήγα στη Ρουμανία. Με κάλεσε ένας πανεπιστημιακός να φάμε και στο τραπέζι είχε μια κονσέρβα τουρσί και μια γεμιστή ντομάτα. Μία. Εντάξει, δεν λέω, η Σοβιετία απέκτησε υποδομές και έγινε βαριά βιομηχανική δύναμη, αλλά με τι κόστος; Πόσοι θυσιάστηκαν και τι οικολογικές καταστροφές έγιναν;

Τι τίτλο θα βάζατε σήμερα στην ιδεολογία σας;

Σοσιαλδημοκράτης. Παλιά το έλεγα για να πειράξω τους συντρόφους μου, αλλά τελικά αυτό είμαι. Εξάλλου, αν εξαιρέσουμε ίσως την μπολσεβίκικη επανάσταση, ό,τι άλλο έχει γίνει, έγινε από σοσιαλδημοκρατική παρέμβαση. Γιατί μη μου πει κανείς ότι ήταν κοινωνική αλλαγή η δημιουργία ανελεύθερων καθεστώτων από τον Κόκκινο Στρατό. Άλλο τι ταμπέλα τούς έβαζαν από πάνω. Δείτε τώρα το μίσος που έχουν εκεί οι λαοί για οτιδήποτε σοσιαλιστικό.

Πάντα είχατε αυτές τις απόψεις;Ή γερνώντας γίνατε πιο...σοσιαλδημοκράτης;

Νομίζω ότι γερνώντας έγινα λίγο πιο εξτρεμιστής.

«Ο ΣΥΡΙΖΑ κινδυνεύει να οδηγηθεί μόνος του σε διάλυση»

Ένα μάτσο ταλαιπωρημένες εφημερίδες με πρώτη πρώτη την «Αυγή» μαρτυρούν ότι αυτός ο άνθρωπος δεν θέλει να είναι ποτέ απών. Η τηλεόραση παίζει Ειδήσεις αλλά στο σαλόνι ακούγεται χαμηλά μια όπερα. Το γραφείο του είναι πνιγμένο στα βιβλία, πού και πού ξετρυπώνω και μια ασπρόμαυρη φωτογραφία. Οι γιοι του, η Λιλή, οι διακοπές στη Ναύπακτο, η μητέρα του, ο πατέρας του που τον σκότωσαν στην Κατοχή. Σε μια γωνία παρατημένες και οι πίπες του και ένας φορητός υπολογιστής σε θέση standby.

Για τους συντρόφους σας της ηγεσίας θέλετε να μιλήσουμε;Τον κ.Αλαβάνο και τον κ.Τσίπρα.

Τι να πω; Και οι ίδιοι είναι πολύ μπλεγμένοι. Δείτε τώρα τι τραβάνε με τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν το λένε, αλλά έχουν προβλήματα κάθε φορά πώς θα πείσουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Επομένως τι να τους πω. Ας προσέχατε;Επιμένετε ότι ήταν λάθος η δημιουργία του ΣΥΡΙΖΑ;

Δεν έχω τίποτα με κανέναν στον ΣΥΡΙΖΑ και υπάρχουν και πολλοί που είναι και συμπαθέστατοι. Πολιτικά όμως και πολιτιστικά, τι το κοινό έχουμε; Οι περισσότεροι είναι αντιευρωπαίοι, πολλοί απ΄ αυτούς είναι εθνικιστές και κρατιστές. Όχι όλοι αλλά πολλοί.Αν ήταν στο χέρι σας σήμερα θα διαλύατε τον ΣΥΡΙΖΑ;

Νομίζω ότι κινδυνεύει να οδηγηθεί μόνος του σε διάλυση και όχι επειδή το θέλω εγώ. Αλλά πάντα υπάρχει η ελπίδα ότι οι διάφορες ομάδες θα μετεξελιχθούν σε κάτι πιο σύγχρονο. Κι εγώ δε θέλω να σβήνω την ελπίδα κανενός.

Σας προβληματίζει αυτό το πάνω-κάτω στις επιδόσεις του Συνασπισμού;

Βέβαια και επιμένω ότι θέλουμε οπωσδήποτε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Πού στο διάολο πάει αυτή η κοινωνία σήμερα και τι πρέπει να αλλάξουμε. Αυτό το πρόγραμμα δεν το έχουμε.

Δεν αρκούν οι γενικές θέσεις του κόμματός σας;

Η πραγματική ζωή δεν θέλει θεωρίες, θέλει απαντήσεις.Μπορείτε να μου πείτε το πρώτο πράγμα που θα προωθούσατε σε μια κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ- Συνασπισμού;

Η εισαγωγή νέων φόρων και κατάργηση άλλων. Γιατί οι φόροι είναι εκείνοι που δίνουν την πολιτική σου αντίληψη. Δηλαδή να βάλουμε πράσινους φόρους και βέβαια φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας.

Ό,τι και να λέμε στην οικολογία το γυρνάτε.

Μα δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα να έχει χαμηλότερες επιδόσεις από τη Γερμανία, στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, στη βιολογική γεωργία.

Το ίδιο είπε και ο Ομπάμα. «Να οργανώσουμε αλλιώς τις ανάγκες της κοινωνίας».

Αυτά που λέει ο Ομπάμα έχουν ενδιαφέρον, ιδίως τα οικολογικά του. Δεν ξέρω αν ακούγεται banalite, αλλά εγώ θεωρώ ότι είναι πραγματικά ιστορικό, που βγήκε ένας Αφροαμερικάνος πρόεδρος. Κάποιοι λένε «δεν είναι τίποτα».

Κάτσε βρε μεγάλε. Είναι εξίσου σημαντικό με την εκλογή στη Βολιβία του Έβο Μοράλες. Του Ινδιάνου που έφαγε 600 χρόνια σφαγές και τώρα βγήκε πρόεδρος.

Πολιτικά σχέδια έχετε πια;

Ε, σιγά σιγά θα αρχίσω κι εγώ να περνάω στην εφεδρεία. Θα είμαι βέβαια πάντοτε ενεργός πολίτης.

Κυριακή 15 Φεβρουαρίου 2009

Διαρκές ΣΥΝέδριο : λίγο πριν τις ψηφοφορίες...

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑΝΝΗ ΔΡΑΓΑΣΑΚΗ ΣΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ, 15/2/2009



(...)
Τώρα οι διευκρινίσεις:
Κάναμε κάτι το οποίο είναι τολμηρό. Ανοίξαμε καινούρια θέματα.
Ανιχνεύουμε καινούριους δρόμους και στο προγραμματικό και στο πολιτικό ακόμη και στο εννοιολογικό επίπεδο κι αυτό έχει ρίσκο.
Θα πετύχουμε; Στο χέρι μας είναι.

Όταν π.χ. πας να εκφράσεις κάτι και λες, για να το πετύχω θα χρησιμοποιήσω τον όρο «οικονομία των αναγκών», αυτό μπορεί να αποδειχτεί ότι δημιουργεί συγχύσεις, ότι δεν πετυχαίνεις το στόχο σου, μπορεί και να το ανακαλέσεις και να πεις κάτι άλλο.
Υπάρχουν λοιπόν θέματα που όντως είναι θέματα για περαιτέρω συζήτηση. Δεν το λέμε περαιτέρω συζήτηση έτσι για να ξεφύγουμε.
Επίσης υπάρχουν θέματα γνώσης, υπάρχουν απορίες και σε μας τους συγγραφείς και στους αναγνώστες.

Άκουσα ένα ερώτημα: Μα δεν είναι παραδοξολογία να μιλάμε για «ρυθμιζόμενο νεοφιλελευθερισμό»;
Δεν είναι.
Υπάρχει ένα στερεότυπο που λέει: καπιταλισμός ίσον αγορά, σοσιαλισμός ίσον κράτος.
Με βάση αυτό το στερεότυπο είναι παραδοξολογία αλλά αυτό το στερεότυπο είναι λάθος.
Το σωστό είναι ότι καπιταλισμός ίσον και κράτος και αγορά υπέρ του κεφαλαίου και σοσιαλισμός ίσον κοινωνία, η οποία χρησιμοποιεί και το κράτος και την αγορά –στο βαθμό και το μέτρο που τα χρειάζεται– για να υπηρετήσει τους δικούς του σκοπούς.
Άρα πρέπει να ανατρέψουμε και κάποια στερεότυπα και όχι να πέφτουμε θύματά τους.
Σε ό,τι αφορά δε το συγκεκριμένο, ναι μπορεί να έχουμε αυτό το φαινόμενο του «ρυθμιζόμενου νεοφιλελευθερισμού», μπορεί να έχουμε αυταρχικό κράτος με ασύδοτες αγορές, το ανέλυσε πρόσφατα ο Λήο Πάνιτς ένας Καναδός μαρξιστής που ήρθε εδώ με πρόσκληση του "Πουλαντζά" και μπορεί κανείς να ανατρέξει στη διάλεξή του, το αναλύει ο Ντέιβιντ Χάρβει στα βιβλία του περί νεοφιλελευθερισμού και νεο-ιμπεριαλισμού και οι πιο απαιτητικοί μπορούν να ψάξουν τους "Financial Times".
Δηλαδή δε βάλαμε κάτι για να σνομπάρουμε, δε βάλαμε κάτι εκ του προχείρου.
Αναζητήσαμε τρόπους και όρους για να προσεγγίσουμε νέα φαινόμενα, να αποτυπώσουμε νέες καταστάσεις.
Επί τη ευκαιρία ας συμφωνήσουμε και στο εξής: Ακόμη κι εκεί που έχουμε διαφωνίες, να ξεχωρίσουμε το εξής: Συμφωνούμε ότι υπάρχει πρόβλημα;
Συμφωνούμε ότι ως Αριστερά έχουμε τεράστια ελλείμματα ιστορικά κληρονομημένα αλλά και καινούρια τα οποία πρέπει να ερευνήσουμε, να συζητήσουμε, να ανοίξουμε ένα διάλογο;
Συμφωνούμε ότι πρέπει να ορίσουμε ξανά το περιεχόμενο του σοσιαλισμού;
Συμφωνούμε ότι πρέπει να συζητήσουμε εξαρχής το θέμα υπέρβασης του καπιταλισμού – προσέγγισης του σοσιαλισμού;
Να συμφωνήσουμε ότι υπάρχουν τα θέματα ανοιχτά, ας συμφωνήσουμε μια διαδικασία και από εκεί και πέρα με συγκεκριμένα βήματα σαν αυτό που κάνουμε εδώ στο Συνέδριό μας, με προσοχή αλλά με τόλμη και με αποφασιστικότητα, να ανοίξουμε αυτό το δρόμο για να γράψουμε –όπως πολύ σωστά είπε ένας σύντροφος– μια σελίδα έστω σ' αυτό το νέο βιβλίο της Αριστεράς που πρέπει να γραφτεί.

Ας δούμε γενικότερα αυτή την προγραμματική προσπάθεια ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου με στόχο την ανάταση της Αριστεράς σ’ ένα επίπεδο από το οποίο να μπορεί να διεκδικήσει την ηγεμονική παρουσία της, όπως τόνισα και στην εισήγησή μου προχθές.

Τώρα πιο συγκεκριμένα θέματα τα οποία αναδείχτηκαν και νομίζω, ότι πρέπει να τα διευκρινίσουμε.

Πρώτο θέμα.
  • Αληθεύει ότι το κείμενο υποστηρίζει την άποψη ότι ο καπιταλισμός δε μεταρρυθμίζεται; Δεν αληθεύει σύντροφοι. Πρόγραμμα ώριμων αλλαγών και μεταρρυθμίσεων προτείνουμε. Θα το προτείναμε αν πιστεύαμε ότι ο καπιταλισμός δε μεταρρυθμίζεται;
Πρώτον ο καπιταλισμόςεξελίσσεται με βάση και τις δικές του δυναμικές. Δεύτερον μεταρρυθμίζεται ως αποτέλεσμα των κοινωνικών και των πολιτικών αγώνων. Και στο πλαίσιο ακριβώς αυτό εμείς αναπτύσσουμε μια ολόκληρη προσπάθεια παρέμβασης στις εξελίξεις.
Ποιο θέμα αφήνει συνειδητά ανοικτό το κείμενο; Και αν εκεί δεν υπάρχει συμφωνία να το δούμε. Το κείμενο αφήνει ανοικτό το εξής ερώτημα:
Μπορεί να υπάρξει και η κατάργηση του καπιταλισμού, μόνο με μεταρρυθμίσεις; Υπό ποιους όρους; Υπό ποιες προϋποθέσεις; Το κείμενο αυτό, το θεωρεί ανοικτό θέμα.
Το ορίζουμε ως περιοχή περαιτέρω διαλόγου, έρευνας και αναζήτησης και μάλιστα δηλώνεται ρητά μέσα στο κείμενο.
Αν θέλουμε λοιπόν να είμαστε συγκεκριμένοι, η διαφορά δε βρίσκεται στο αν είμαστε υπέρ ή κατά των μεταρρυθμίσεων αλλά στο πώςακριβώς τίθεται σήμερα το θέμα, που παλιά λέγαμε κοινωνική επανάσταση. Και όταν κάνουμε το τακτικό Συνέδριο, εγώ θα εισηγηθώ, να μην αρνηθούμε την ανάγκη της αλλά να εξετάσουμε με ποιες πιθανές μορφές το θέμα αυτό τίθεται σήμερα. Αυτό όμως θα το συζητήσουμε στο τακτικό Συνέδριο, δεν είναι θέση του κειμένου αυτό που σας λέω τώρα εδώ.
Προσωπικά θεωρώ πως όσα στο κείμενο εκτίθενται επί του παρόντος είναι επαρκή για να προχωρήσουμε.

Δεύτερο θέμα.
  • Είναι σωστό ότι ο σοσιαλισμός κατανοείται μόνο ως τελικός σκοπός και όχι ως διαρκές κίνημα; Δεν είναι σωστό.
Διότι αν θεωρούσαμε ότι ο σοσιαλισμός είναι μόνο τελικός σκοπός θα γράφαμε ότι είναι τελικός σκοπός. Δε γράφουμε αυτό το πράγμα σύντροφοι. Στο κείμενο εκτίθεται ο σοσιαλισμός ως ένα κίνημα που μάλιστα θέλουμε να αρχίζει από τώρα.
Γιατί αυτή η παρανόηση; Ορίζεται ως ένα κίνημα το οποίο θέλουμε να γίνει λαϊκό κίνημα.
Και θέλουμε να διαμορφωθεί κοινή συνείδηση, ότι αυτός που αγωνίζεται στο Βοτανικό ενάντια στο "Mall", αυτός που αγωνίζεται στο εργοστάσιο ενάντια στις απολύσεις, αυτός που αγωνίζεται στις παραλίες για να πέσουν τα κάγκελα, αυτός που αγωνίζεται για την προστασία του περιβάλλοντος, όλοι αυτοί οι πολίτες και οι αντίστοιχοι αγώνες τους έχουν κοινά στοιχεία που εμείς ακριβώς αυτά θέλουμε να αναδείξουμε.
Πού, ενδεχομένως, υπάρχει μια διαφωνία; Και γι' αυτό έκανα και στην εισήγησή μου μια σχετική παρατήρηση.
Η διαφωνία, ενδεχομένως, υπάρχει στο ότι για μας, για τους συντάκτες του κειμένου και τους εισηγητές,περιεχόμενο του σοσιαλισμού ως κίνημα είναι ο αντικαπιταλισμός. Δε μπορούμε δηλαδή να μιλάμε για μετάβαση στο σοσιαλισμό ως να μην υπάρχει αντίπαλος, για ένα κίνημα χωρίς σαφές κοινωνικό περιεχόμενο, ως μια εξελικτική χωρίς συγκρούσεις διαδικασία.
Αυτή είναι μια άποψη.
Αν υπάρχει άλλη να τη συζητήσουμε αλλά όχι ότι το κείμενο δεν ορίζει το σοσιαλισμό και ως κίνημα. Και με αυτή την έννοια διατύπωσα στην εισήγησή μου και την κρίση για το «ρυθμιζόμενο καπιταλισμό». Διότι εδώ υπάρχει κίνδυνος και άλλων παρεξηγήσεων.
Εγώ είπα, και μπορεί κανείς να δει τη διατύπωση στο κείμενο της εισήγησής μου ότι στοιχεία «ρυθμιζόμενου καπιταλισμού» μπορεί κι εμείς να υιοθετήσουμε.
Σήμερα π.χ. ο Κρούγκμαν στην "Ελευθεροτυπία", ένας νεο-κευνσιανός οικονομολόγος μιλάει για εθνικοποίηση των τραπεζών. Εμείς θα πούμε όχι;
Μα αυτή η εθνικοποίηση, όπως την προτείνει ο Κρούγκμαν είναι στοιχείο ενός ρυθμιζόμενου καπιταλισμού.
Εγώ λέω ότι θα πούμε ναι στην εθνικοποίηση των τραπεζών. Αλλά αυτή είναι η στρατηγική μας;
Όχι, η στρατηγική μας αξιοποιεί αυτό το στοιχείο, αλλά δε μένει μόνο σ' αυτό.
Θέλουμε εθνικοποίηση αλλά θέλουμε και αλλαγή των σκοπών και των κριτηρίων λειτουργίας των Τραπεζών.
Και μ' αυτή την έννοια θεώρησα σκόπιμη την επισήμανση ότι η δική μας στρατηγική δεν περιορίζεται σ’ ένα πλαίσιο «ρυθμιζόμενου καπιταλισμού».
Αν οι σύντροφοι στους οποίους απέδωσα αυτή την άποψη θεωρούν ότι δεν είναι οπαδοί της συγκεκριμένης άποψης, συμφωνούν δηλαδή ότι πρέπει να βρούμε τρόπο να εκφραστεί και να αναπτυχθεί η αντικαπιταλιστική διάσταση του κινήματος για το σοσιαλισμό, τότε, γι' αυτό κάνουμε το Συνέδριο, γι’ αυτό είμαστε εδώ για να διευκρινίζουμε και να αναπτύσσουμε τις σκέψεις μας, γι' αυτό θα συνεχίσουμε την επεξεργασία των θέσεών μας.

Τρίτο θέμα.
  • Αληθεύει ότι το κείμενο αποκλείει τις πολιτικές συμμαχίες και ότι ως μόνη συμμαχία θεωρεί τη συμμαχία στα πλαίσια του ΣΥΡΙΖΑ; Το απάντησα το θέμα αυτό, πιστεύω επαρκώς, στην εισήγησή μου. Το λέω και τώρα ότι είναι λάθος.
Η άποψη αυτή δεν έχει βάση. Η διαφορά δεν είναι ναι ή όχι στις συμμαχίες.
Η διαφορά είναι συμμαχίες στη βάση του αυτοπροσδιορισμού μας, συμμαχίες στη βάση της ιδεολογικής μας αυτοτέλειας και της στρατηγικής μας αυτονομίας ή συμμαχίες με μία αυτολογοκρισία των δικών μας θέσεων, μια ελαχιστοποίηση ή και εγκατάλειψη των δικών μας θέσεων μόνο και μόνο για να πετύχουμε τις συμμαχίες.
Νομίζω ότι και αυτό το θέμα με επάρκεια αναλύεται στα κείμενα.
Τέταρτο θέμα.
  • Ταυτίζουν τα κείμενά μας τη σοσιαλδημοκρατία με τη δεξιά; Άκουσα και κάποιες ομιλίες που είπαν "ναι την ταυτίζουν και καλά κάνουν". Όχι τα κείμενα δεν κάνουν ακριβώς αυτό το πράγμα.
Είναι άλλο ο χαρακτήρας και η γενικότερη ιστορική διαδρομή της σοσιαλδημοκρατίας και άλλο οι κατά περίπτωση συγκεκριμένες κυβερνήσεις και οι πολιτικές τους.
Τα κείμενα ασκούν κριτική στις κυβερνήσεις της Κεντροαριστεράς και σε κυβερνητικές επιλογές που ασκήθηκαν που τις ζήσαμε τα τελευταία χρόνια.
Εμείς επίσης δε θεωρούμε ενιαία τη σοσιαλδημοκρατία.
Εμείς διεκδικούμε να πείσουμε, με το σχέδιό μας, δυνάμεις που σήμερα δηλώνουν ότι ανήκουν στο χώρο της σοσιαλδημοκρατίας.
Εμείς διεκδικούμε μια νέα κοινωνική και πολιτική πλειοψηφία με πυρήνα την Αριστερά.

Πέμπτο θέμα.
  • Αληθεύει ότι τα κείμενά μας θέτουν σε αμφισβήτηση την ευρωπαϊκή μας ταυτότητα και τον ευρωπαϊκό μας προσανατολισμό; Ούτε αυτό είναι σωστό.
Είναι γεγονός και το αναγνωρίζουμε ότι επειδή έχουμε ευρωεκλογές και επειδή θα υπάρξει ειδική διακήρυξη, το κείμενο που έχετε δεν ήταν τόσο εξαντλητικό όσο θα ήταν υπό άλλες συνθήκες στα θέματα Ευρώπης αλλά και γενικά τα διεθνή.Όμως ας δούμε την ουσία.
Πώς τίθεται σήμερα το θέμα της Ε.Ε.;
Ευρωπαϊκή ταυτότητα σήμερα σημαίνει αναγνώριση της κρίσης που έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση και διατύπωση μιας αριστερής απάντησης στην κρίση αυτή.
Αυτή είναι η θέση μας.
Δηλαδή η Ε.Ε. ζει σήμερα μια κρίση που ενδεχομένως και να οξυνθεί, που ενδεχομένως και να πάρει τη μορφή του διλήμματος, ή αποσύνθεση του ευρώ ή βαθύτερη και δικαιότερη ολοκλήρωσή της.
Επομένως, για μας, αριστερή πολιτική σημαίνει αναγνώριση της κρίσης της Ε.Ε. και προβολή ενός αριστερού σχεδίου για την υπέρβαση αυτής της κρίσης.
Μια τελευταία διευκρίνηση-παρατήρηση επειδή μου είπαν ότι το έδειξαν τα κανάλια. Έδειξαν, μου είπαν, ένα απόσπασμα από μια ομιλία, να λέει ότι το πρόγραμμά μας αν το κοστολογήσουμε θα χρειαστούν 4-5 κρατικοί προϋπολογισμοί. Επειδή λοιπόν μπορεί να ερωτηθούμε να πούμε δυο κουβέντες σ' αυτό.Μας ενδιαφέρει το θέμα της κοστολόγησης των προτάσεών μας. Δεν μας αφήνει αδιάφορους.
Όμως πριν απ’ αυτό να έχουμε υπόψη ότι υπάρχει μια συζήτηση για το ποιος φταίει για την υπερχρέωση της χώρας μας, ένα πρόβλημα που ενδεχομένως να οδηγήσει και σε δραματικές εξελίξεις.
Πρέπει λοιπόν να είμαστε σαφείς ότι δε φταίνε ούτε η Αριστερά ούτε οι εργαζόμενες τάξεις για την υπερχρέωση της Ελλάδας.
Υπεύθυνοι για την υπερχρέωση της Ελλάδας είναι οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και οι κυβερνήσεις της Ν.Δ. Το 1980 το δημόσιο χρέος ήταν 24% του εθνικού εισοδήματος. Το 1990 ήταν 90%. Το 2004 ήταν 98% και τώρα είναι πάνω από 100% του εθνικού εισοδήματος αν υπολογίσουμε κι αυτό που δε γράφεται όπως χρέη νοσοκομείων, ΕΛΓΑ, κλπ.
Πρέπει λοιπόν να είναι σαφές στον ελληνικό λαό ότι οι κυβερνήσεις του δικομματισμού έχουν οδηγήσει την Ελλάδα στην υπερχρέωση και στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και η Αριστερά, με το πρόγραμμά της, καλείται να σώσει την κοινωνία απ' αυτόν τον κίνδυνο.
(...)
Θέλουμε να είμαστε ακόμη πιο λεπτομερείς και συγκεκριμένοι; Πολύ ωραία. Γι' αυτό πρέπει να καθίσουμε, να κάνουμε ομάδες, να κάνουμε επιτελεία, να βοηθήσουν όλοι και να οργανώσουμε έτσι τη δουλειά μας ώστε να κάνουμε πιο ισχυρή την πολιτική μας και όχι να καλλιεργούμε αντιπαραθέσεις εκεί που δεν υπάρχει λόγος.
(...)
Με βάση λοιπόν αυτά η απερχόμενη Επιτροπή Προγράμματος εισηγείται:
  • Πρώτον να διαβαστεί το κείμενο.
  • Δεύτερον να ψηφιστεί ως βάση περαιτέρω συζήτησης και επεξεργασίας.

Ευχαριστώ πολύ.


Δεν θέλουμε να μοιράσουμε πολυθρόνες εξουσίας

Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Συνέντευξη στον Ανδρέα Παπαδόπουλο, Κυριακάτικη Αυγή, 15/02/2009



Αν τεθεί θέμα συμμετοχής στην κυβέρνηση να επανεξετάσουμε τη στάση μας, όχι όμως για να μοιράσουμε κάποιες πολυθρόνες εξουσίας, αλλά για να εφαρμόσουμε 5-10 συγκεκριμένα πράγματα που θα είναι απολύτως ελέγξιμα και μετρήσιμα.
Αυτό υποστηρίζει ο βουλευτής Β’ Αθηνών του ΣΥΡΙΖΑ Μιχάλης Παπαγιαννάκης θέτοντας ξεκάθαρα την αυστηρή προϋπόθεση της προγραμματικής σύγκλισης.
Το κορυφαίο στέλεχος του ΣΥΝ αναλύει την οικονομική κρίση και τη στάση της ευρωπαϊκής αριστεράς, μιλάει για τα σενάρια μεγάλου συνασπισμού, τις ευρωεκλογές, αλλά και τις σχέσεις με τους Οικολόγους.

* Τι είναι πια αυτή η κρίση που όλοι συζητάμε το τελευταίο διάστημα;

Είναι μια κανονικότατη κρίση του καπιταλισμού. Έχουμε υπερεπένδυση, κυρίως από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, υπερεπένδυση με όλα αυτά τα φοβερά τοξικά δάνεια. Ξεκίνησε από εκεί και η υπερεπένδυση αυτή φάνηκε όταν λόγω του χρηματοπιστωτικού προβλήματος και των δανείων, πολλοί (επιχειρήσεις και πολίτες) δεν μπορούν να πουλήσουν το προϊόν τους. Δεν βρίσκουν πελατεία. Αυτό οφείλεται στο ότι η πελατεία δεν έχει λεφτά, αλλά και στο ότι κάπου εξαντλείται και ένα μοντέλο. Πόσα αυτοκίνητα να πάρει κατακεφαλήν ο Ευρωπαίος ή ο Αμερικανός για να καλύψει την παραγωγή; Βεβαίως, λόγω της παγκοσμιοποίησης αναπτύσσεται μια σημαντική αγορά στον υπόλοιπο κόσμο. Για την ώρα, δεν ισοφαρίζει τη στασιμότητα ή τη μείωση της αγοράς των προϊόντων στον αναπτυγμένο κόσμο. Επομένως είμαστε εν αναμονή εξυγίανσης -αν μπορεί να γίνει και ποιος θα την πληρώσει- των δημόσιων οικονομικών και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά και εν αναμονή νέων τρόπων παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο, ωστόσο, συζητείται πολύ λίγο. Οι πολύ προχωρημένοι (ΗΠΑ, Γαλλία), πάντως, μιλάνε για μεγάλες αλλαγές. Από την πράσινη οικονομία, τον εκσυγχρονισμό του κοινωνικού κράτους, το φορολογικό κ.ά. Όλα αυτά τα ζητήματα τίθενται με την κρίση. Το ζητούμενο είναι αν έχουν τις λύσεις.

* Απέναντι σε όλα αυτά, ενόψει και των ευρωεκλογών, η ευρωπαϊκή αριστερά εκτιμάτε ότι έχει τις λύσεις, τις απαντήσεις;

Αν έχει ένα πράγμα που είναι ενδιαφέρον -και το είχε πάντα- ήταν η ανάγκη της δημόσιας παρέμβασης, γενικά στη ρύθμιση των οικονομικών εξελίξεων, κάτι που ξαναανακαλύπτουν τώρα στις ΗΠΑ, συρρικνώνοντας τη συζήτηση στην "εθνικοποίηση" κάποιων τραπεζών. Έχει, επίσης, την αντίληψη για τη στήριξη του κοινωνικού κράτους. Αυτό μπορεί να αποδειχτεί δίκοπο μαχαίρι. Το πρόβλημα είναι να μην το βουλιάξουμε. Αυτό είναι ένα θέμα που δεν ξέρω αν το έχει μελετήσει πολύ, διότι έχει ένα δισταγμό με τα δημόσια οικονομικά. Είναι εντυπωσιακό να βλέπεις την αριστερά να αμύνεται στους φόρους. Όχι γενικά, αλλά μέσω της φορολογίας μπορεί να υπάρξει ανατροπή της χρηματοδότησης και να βρεθούν κάποιες λύσεις στην ανακατανομή των εισοδημάτων. Αυτό ήταν πάντα όπλο της αριστεράς και ανησυχώ διότι δεν βλέπω να το χρησιμοποιεί.

* Στα καθ’ ημάς, και για να το παντρέψω λίγο, το πρόγραμμα του ΣΥΝ έχει βαπτιστεί ως η δική σας απάντηση στην κρίση.

Καλύτερα να λέμε, αντιμετώπιση, και όχι "απάντηση". Θέλει ακόμα κουβέντα και επεξεργασία. Πρέπει να αναγνωρίσουμε και να το πούμε στον κόσμο, ότι δεν εξαρτώνται μόνο από την αριστερά ή από μία χώρα. Αν δηλαδή οι μεγάλες οικονομικές δυνάμεις συνέλθουν για να ξαναφτιάξουν το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα, τους κανόνες του εμπορίου, τους κανόνες της ισοτιμίας των νομισμάτων - ότι δηλαδή χτίστηκε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και καταστράφηκε πρόσφατα. Αυτό δεν μπορεί να το κάνεις μόνος του. Και βέβαια οι Ευρωπαίοι έχουν την ΟΝΕ, που δεν αρκεί όμως για όλο τον κόσμο. Επομένως χρειάζεται ευρύτερη συνεννόηση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Δεν έχουμε σοβαρή κυβέρνηση

* Για συνεννόηση και συναίνεση μιλάει και ο κ. Καραμανλής. Για ποια συνεννόηση μπορούμε να μιλάμε όμως, όταν η κυβέρνηση το μόνο που κάνει εν μέσω της κρίσης είναι να ομφαλοσκοπεί και να ασχολείται με τις πρόωρες και τους “αντάρτες” βουλευτές; Είναι εικόνα σοβαρής κυβέρνησης;

Εκείνοι που ασχολούνται με τα οικονομικά πιστεύω πως θα έχουν αντιληφθεί το μέγεθος της κρίσης. Αλλά είναι και λίγο παραλυμένοι μπροστά στην κρίση. Προφανώς και δεν είναι εικόνα σοβαρής κυβέρνησης και δεν είναι σοβαρά αυτά που κάνει. Και αυτά που ανακοινώνει και εξαγγέλλει ως οικονομική πολιτική δεν με πείθουν.

Δεν έχει καμία πιθανότητα επιτυχίας ο μεγάλος συνασπισμός

* Μήπως εν μέσω της κρίσης θα ήταν λύση η επιλογή του μεγάλου συνασπισμού; Έχετε την αίσθηση ότι μπορεί κάποιοι να εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση;

Τυπικά, μπορεί να γίνει. Δεν ξέρω ουσιαστικά αν μπορεί να γίνει, μιας και οι δυο πλευρές δηλώνουν ότι δεν το θέλουν. Δεν μπορώ να το αποκλείσω, χωρίς όμως να δίνω πολλές πιθανότητες πραγματοποίησης. Όπως επίσης δεν δίνω καμία πιθανότητα επιτυχίας επί της ουσίας σε ένα τέτοιο σενάριο, επαναλαμβάνοντας ότι εκείνο που προέχει είναι η πειστικότητα προγραμματικής σύγκλισης για αλλαγές, κάτι που δεν βλέπουμε σήμερα.

* Επειδή γίνεται πολλή συζήτηση, εκτιμάτε ότι είναι πιθανό το σενάριο των πρόωρων εκλογών;

Προσωπικά δεν βλέπω γιατί θα έπρεπε να γίνουν πρόωρες εκλογές. Ποιος τις χρειάζεται, τι επιδιώκει, από τη στιγμή που θεωρείται βέβαιο ότι η κυβέρνηση θα χάσει; Ο αντίλογος όμως που κατατίθεται, ότι σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα χάσει περισσότερο, όντως στέκει. Είναι τέτοια η ένταση, που μπορεί να προκύψει από δευτερεύοντα θέματα. Π.χ. τη συμπεριφορά ενός βουλευτή, την καταψήφιση ενός νομοσχεδίου, μια κοινωνική έκρηξη που δεν μπορεί να ελέγξει.

* Εσχάτως τίθεται το ζήτημα της στάσης που θα πρέπει να ακολουθήσει ο ΣΥΡΙΖΑ στην περίπτωση που δεν υπάρχει αυτοδυναμία και το ΠΑΣΟΚ είναι πρώτο κόμμα. Ποια είναι η δική σας θέση;

Εάν δεν υπάρχει αυτοδυναμία, που είναι και το πιθανότερο, ίσως προκύψει η συμμαχία των δυο μεγάλων, όπως προαναφέραμε. Ή η εξέλιξη αυτή θα επιτρέπει συνεργασία του ΠΑΣΟΚ με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΝ επ’ αυτού έχει πάρει ξεκάθαρη θέση στο όχι. Εγώ έχω πει ότι αν προκύψει ένα τέτοιο θέμα, όλοι θα τα ξαναδούμε από την αρχή. Αλλά να τα ξαναδούμε από την αρχή όχι για να μοιράσουμε κάποιες πολυθρόνες εξουσίας -που είναι σημαντικό και αυτό-, αλλά για να εφαρμόσουμε κάτι. Αυτοδυναμία δεν θα υπάρξει. Πρόγραμμα θα υπάρχει; Θα προλαβαίνουμε να φτιαχτεί; Και όταν λέω πρόγραμμα, δεν εννοώ χιλιάδες σελίδες, αλλά 5-10 πολύ συγκεκριμένα πράγματα που θα είναι ελέγξιμα και μετρήσιμα. Ώστε, αν υπάρξουν τέτοιου τύπου συγκλίσεις ιστορικής σημασίας, όλα να είναι ανοιχτά. Και φυσικά η ανάληψη ευθυνών για τη διακυβέρνηση της χώρας, η οποία δεν είναι ανάγκη να είναι συμμετοχή στην κυβέρνηση. Μπορεί να είναι κριτική στήριξη, μπορεί να είναι κάτι άλλο, θα τα δει κανείς εκείνη τη στιγμή. Μόνο όμως αν υπάρχει προγραμματική σύγκλιση επί μεταρρυθμίσεων και αλλαγών. Εάν δεν υπάρχει, να ακολουθηθεί ο δρόμος της δημοκρατίας. Ξανά εκλογές.

* Ποιο είναι το διακύβευμα για τον ΣΥΝ στις ευρωεκλογές και ποιος ο στόχος;

Ο στόχος επισήμως είναι να έχει τουλάχιστον τέσσερις ευρωβουλευτές και να δουλέψει πολύ γι’ αυτό. Θα εξαρτηθεί πολύ από την εικόνα που δίνει και τις συμμαχίες του ευρύτερου δυνατού αριστερού χώρου. Έχει τη δυνατότητα να πάει καλά. Παίζει ρόλο και το πρόσωπο που παρουσιάζεις, το πολιτικό πρόσωπο εννοώ, δηλαδή οι συμμαχίες που θα φτιάξεις, ο λόγος που θα χρησιμοποιήσεις, τα βασικά σημεία που θα παρουσιάσεις για την ευρωπαϊκή σου πολιτική. Ο ΣΥΝ έως τώρα γι’ αυτά είναι γνωστός. Έχει αρχίζει να τα κουβεντιάζει ξανά με ένα τρόπο που εμένα δεν με βρίσκει σύμφωνο, αλλά εν πάση περιπτώσει πρέπει όλοι να προσπαθήσουμε να μην χαλάσει τη γενική ευρωπαϊστική αριστερή του εικόνα. Να δώσει ιδιαίτερο βάρος στο προγραμματικό στοιχείο, θεσμικό και πολιτικό, της ευρωπαϊκής ενοποίησης και νομίζω ότι μπορεί να πάει καλά.

* Οι Οικολόγοι διεκδικούν με αξιώσεις την είσοδό τους στην ευρωβουλή. Ποια στάση θεωρείτε ότι πρέπει να έχει απέναντί τους ο ΣΥΝ;

Την άποψή μου την έχω πει εγκαίρως. Τώρα ό,τι έγινε, έγινε. Δείχνουν ότι έχουν διάθεση να φτιάξουν πράσινο κόμμα, όπως υπάρχει σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Θα μπορούσε όμως αυτό να γίνει με τρόπους συνεργατικούς μαζί μας; Αν εμείς παίζαμε κατάλληλα τον ρόλο μας, ίσως. Δεν τον παίξαμε, με ανόητα επιχειρήματα, ότι δήθεν η συμμαχία μας με τους Οικολόγους θα νέρωνε την αριστεροσύνη μας! Χρειάζεται, αντίθετα, προσοχή να μην αλλοιώσουμε το οικολογικό μας προφίλ, αλλά να το εντείνουμε. Επομένως να κρατήσουμε την έννοια της οικολογικής διάστασης στο σύνολο των πολιτικών μας και να αποφύγουμε αντιπαραθέσεις πολεμικού χαρακτήρα με τους Οικολόγους. Αν υπάρχει κάποιος συγγενικός και όμορος χώρος, είναι οι Οικολόγοι.