Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2010

Ο φόβος ως πολιτικό εργαλείο και πώς θα το αχρηστέψουμε

Συλλογικά και ατομικά όλοι κάτι φοβόμαστε: τη χρεοκοπία, την απόλυση, την κατάρρευση του ευρώ, τους ιούς, τους χωρισμούς, μήπως πέσει ο ουρανός στα κεφάλια μας. Κι όμως, ο αμερικανός καθηγητής Κόρεϊ Ρόμπιν με το βιβλίο του "Φόβος: Η ιστορία μιας πολιτικής ιδέας" αποκαλύπτει ότι ο φόβος είναι το πιο αποτελεσματικό εργαλείο πολιτικής χειραγώγησης. Το δηλητήριο που παραλύει τη δράση και την αντίσταση στην επέλαση οποιασδήποτε εξουσίας. Υπάρχει αντίδοτο; Ναι, λέει ο καθηγητής. Να ξεφοβηθούμε και να αντεπιτεθούμε.


ελληνικά MME: after Cheney...


ΜΕ ΤΟΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ COREY ROBIN, ΚΕΙΜΕΝΑ | ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΟΛΙΤΗ (politi@enet.gr)


"Φόβος: Η ιστορία μιας πολιτικής ιδέας"
Ο τίτλος στο εξώφυλλο του βιβλίου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια μοιάζει να αναφέρεται (και) στην κατάσταση στην Ελλάδα. Ο αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Κόρεϊ Ρόμπιν έγραψε το βιβλίο όταν μεσουρανούσε ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» και τη διεθνή πολιτική υπαγόρευε ο φόβος των τρομοκρατικών χτυπημάτων.
Σήμερα τη σκυτάλη στη φοβική ατζέντα παραλαμβάνει ο οικονομικός φόβος, καθώς καλούμαστε να φτωχύνουμε για να μην πτωχεύσουμε. Η κάμερα της εξουσίας αλλάζει γωνία λήψης, η ταινία εξακολουθεί να είναι θρίλερ. Μια συνέντευξη με το συγγραφέα του «Φόβου» επιβάλλεται, ειδικά τώρα που το αμερικανικό μοντέλο του φόβου και της αυθαιρεσίας στο χώρο εργασίας έρχεται στη χώρα μας μέσω μνημονίου, με την κατεδάφιση των συλλογικών συμβάσεων και την καταπάτηση στοιχειωδών δικαιωμάτων.
Οχι, όμως, για να σκιαχτούμε κι άλλο, αλλά επειδή είναι -επιτέλους- καιρός να ξεφοβηθούμε.
Πόσο έχει αλλάξει η πολιτική του φόβου από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση;
Το οικονομικό άγχος παίζει μεγαλύτερο ρόλο τώρα από ό,τι στις αρχές της δεκαετίας και ο φόβος της τρομοκρατίας φαίνεται να έχει υποχωρήσει. Ομως η πολιτική του φόβου παραμένει: οι πολιτικοί ηγέτες και οι ελίτ επιλέγουν κάθε φορά να εστιάσουν σε κάτι ως αντικείμενο ανησυχίας. Πα- ρότι το οικονομικό άγχος έχει αυξηθεί απότομα τα τελευταία χρόνια, οι πολιτικές ελίτ δεν του έχουν δώσει τόση σημασία - ή τουλάχιστον δεν το αναδεικνύουν σε κεντρικό ζήτημα της πολιτικής τους, όπως έκαναν με το φόβο της τρομοκρατίας. Σε επίπεδο δημοσιονομικών δαπανών και προϋπολογισμού, ο στρατιωτικός τομέας στις ΗΠΑ εξακολουθεί να καλύπτει ένα υπέρογκο ποσό ανελαστικών κονδυλίων.
Θεωρείτε, δηλαδή, ότι οι ελίτ δεν αντέδρασαν επαρκώς στο χρηματοπιστωτικό κραχ του '08;
Η αντίδρασή τους δεν είχε ούτε κατά διάνοια την ίδια ένταση με την οποία αντέδρασαν στα χτυπήματα τις 11ης Σεπτεμβρίου. Τους πήρε πολύ χρόνο να συνειδητοποιήσουν τις επιπτώσεις του κραχ και σε κανένα βήμα της διαδικασίας δεν ξόδεψαν αρκετά χρήματα, ούτε έκαναν αρκετά για να αντισταθμίσουν τα προβλήματα που προξένησε το κραχ, όπως έχουν εύστοχα υποδείξει κριτικές φωνές σαν του Πολ Κρούγκμαν. Ολα αυτά επιβεβαιώνουν το κεντρικό επιχείρημα του βιβλίου μου: αν ο φόβος είναι πολιτική κατασκευή, αυτό σημαίνει ότι δεν γεννιούνται όλοι οι φόβοι ίσοι. Σε κάποιους δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα απ' ό,τι σε άλλους.
Ποιος είναι ο ρόλος των δημοσιογράφων στην κατασκευή του πολιτικού φόβου, ειδικά σε μια εποχή κρίσης των ΜΜΕ;
Θεωρώ ότι οι αλλαγές στο ρόλο των δημοσιογράφων και της δημοσιογραφίας γενικότερα στην πολιτική του φόβου είναι μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις των τελευταίων χρόνων. Οταν έγραψα το "Φόβο" η μπλογκόσφαιρα ήταν ακόμα στο ξεκίνημά της. Υπήρχε κριτική απέναντι στα ΜΜΕ, αλλά περιοριζόταν σε κάποιες λίγες αριστερές φωνές. Πλέον η κριτική απέναντι στα ΜΜΕ εκφράζεται από περισσότερες πηγές, με μεγαλύτερη δριμύτητα, από αρθρογράφους που επιτελούν έργο ζωτικής σημασίας. Μπορεί αυτές οι φωνές να μην επαρκούν για να αναχαιτίσουν τη χιονοστιβάδα πολιτικού φόβου -πολλοί από αυτούς έγραφαν ενάντια στον πόλεμο στο Ιράκ χωρίς να καταφέρουν να τον σταματήσουν-, προσφέρουν όμως ένα πολύτιμο βήμα στα κοινωνικά κινήματα και στους ακτιβιστές, για να εκφράσουν την κριτική τους και να αρθρώσουν εναλλακτικές προτάσεις. Οι δημοσιογράφοι εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να υπηρετούν το μηχανισμό του φόβου, έχουν όμως να αντιμετωπίσουν κάποιους πολύ σοβαρούς αντιπάλους - και αναφέρομαι κυρίως στα ανεξάρτητα μέσα στο διαδίκτυο.
Χρησιμοποιείτε διαφορετικές λέξεις (φόβος, τρόμος, άγχος, ολοκληρωτισμός) για να περιγράψετε την έννοια του πολιτικού φόβου στη σκέψη διαφορετικών φιλοσόφων. Ποια προσέγγιση θεωρείτε πιο επίκαιρη;
Η προσέγγιση του Χομπς (την οποία αποκαλώ "φόβο") προσφέρει το πιο χρήσιμο πεδίο εκκίνησης για να αρχίσουμε να κατανοούμε την πολιτική του φόβου σήμερα. Αν και διαφωνώ με στοιχεία της ανάλυσής του (οπωσδήποτε διαφωνώ με την πολιτική του θέση), ο Χομπς εστιάζει στα κριτικά στοιχεία του φόβου περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο σύγχρονο θεωρητικό: αναδεικνύει το ρόλο των ελίτ εντός και εκτός της κρατικής μηχανής και της πολιτικής ιδεολογίας, στο πώς καθορίζουν τι πρέπει να φοβόμαστε στον δημόσιο βίο, πώς προσλαμβάνουμε αυτούς τους φόβους και πώς πρέπει να τους αντιμετωπίζουμε. Ασχολείται με το πώς οι πολιτιστικοί θεσμοί καλλιεργούν το φόβο. Στην εποχή του ήταν οι εκκλησίες και τα πανεπιστήμια· στην εποχή μας είναι τα ΜΜΕ. Επί πλέον, αναδεικνύει τη σχέση μεταξύ εσωτερικής πολιτικής και διεθνούς ασφάλειας. Εκεί που πιστεύω ότι κάνει λάθος είναι πως δίνει υ- περβολική έμφαση στην ενότητα κράτους και κοινωνίας των πολιτών. Θεωρώ ότι αυτοί οι θεσμοί μπορούν να είναι αποσπασματικοί και διαχωρισμένοι και, παρ' όλα αυτά, να εξακολουθούν να γεννάνε το φόβο.
Αντίθετα με τον Χομπς, εσείς υποστηρίζετε ότι ο φόβος δεν είναι εποικοδομητικός. Τι μπορεί να μας εμπνεύσει αντί για το φόβο;
Το σημείο εκκίνησης για μένα είναι η διανοητική και ηθική κληρονομιά της Αριστεράς, η έμφαση στην ισότητα, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στη δικαιοσύνη. Ο φόβος γίνεται καθοριστικός παράγοντας στη δημόσια ζωή, όταν δεν υπάρχει τίποτ' άλλο να μας παρακινήσει σε δράση. Γι' αυτό και η πολιτική του φόβου είναι τόσο ισχυρή σε μετεπαναστατικές ή αντεπαναστατικές εποχές όπως η δική μας. Οσο δυναμώνουν τα κοινωνικά κινήματα, η λαϊκή απαίτηση για ελευθερία και ισονομία τόσο λιγότερο επιρρεπείς γινόμαστε στην πολιτική του φόβου.
Στο κεφάλαιο του βιβλίου σας «Η αμερικανική εκδοχή του φόβου» περιγράφετε πώς λειτουργεί ο πολιτικός φόβος στις ΗΠΑ. Τι το ξεχωριστό έχουν οι ΗΠΑ σε σχέση με τα ευρωπαϊκά κράτη;
Οι ΗΠΑ έχουν τρία χαρακτηριστικά που τις διαφοροποιούν από τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη: Πρώτο, η κυβέρνηση είναι περισσότερο πολυδιασπασμένη απ' ό,τι (για πα- ράδειγμα) η κυβέρνηση της Γαλλίας ή της Βρετανίας. Η κεντρική μας κυβέρνηση στην Ουάσινγκτον χωρίζεται σε τρία όργανα, το καθένα από τα οποία μπορεί να θέσει βέτο σε πολλά σημεία, και να ακυρώσει την πολιτική δράση. Αυτή η κυβέρνηση με τη σειρά της μοιράζεται την εξουσία της με 50 ομοσπονδιακές κυβερνήσεις και πολλές περισσότερες δημοτικές. Οπότε το πολιτικό μας σύστημα είναι λιγότερο ικανό για συνολική δράση. Κατά δεύτερο λόγο, οι θεσμοί της κοινωνίας των πολιτών (εκκλησίες, πανεπιστήμια, ομάδες πολιτών κ.λπ.) έχουν σημαντικές εξουσίες απέναντι στο κράτος. Και πάλι, ακόμα κι αυτοί οι θεσμοί έχουν δικαιώματα βέτο.
Σε αντίθεση με πολλούς προοδευτικούς και συντηρητικούς διανοητές, που θεωρούν ότι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά κάνουν την κοινωνία μας πιο ελεύθερη, το δικό μου επιχείρημα είναι ότι οι πολλοί αλληλοαναιρούμενοι θεσμοί κάνουν την κοινωνία μας πιο καταπιεστική. Τέλος, σ' εμάς στις ΗΠΑ υπάρχει τεράστια απορρύθμιση στους χώρους εργασίας. Ο κύριος μηχανισμός καταπίεσης και καταναγκασμού σ' αυτήν τη χώρα δρα στους χώρους εργασίας, και αυτό συμβαίνει επειδή οι εργοδότες στις ΗΠΑ έχουν συγκεντρώσει πολύ περισσότερη δύναμη από ό,τι τα αφεντικά στην Ευρώπη.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το φόβο στον εργασιακό χώρο, που αυξάνεται παράλληλα με τους δείκτες ανεργίας και το βάθεμα της κρίσης;
Έχει αποδειχθεί ότι η πολιτική του εκφοβισμού στο χώρο εργασίας είναι πάντα πιο έντονη σε καταστάσεις υψηλής ανεργίας. Οταν οι εργαζόμενοι δεν έχουν περιθώρια να βρουν αλλού δουλειά, αν πιστεύουν ότι πρέπει να νιώ- θουν τυχεροί που έχουν έστω μια δουλειά, έστω και με άθλιους όρους, τότε είναι πολύ πιο ευάλωτοι στις διαθέσεις των εργοδοτών απ' ό,τι σε περιόδους χαμηλής ανεργίας. Αυτό, όμως, που παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο είναι το πώς αντιδρά το κράτος, με εναλλακτικές λύσεις, επιδόματα ανεργίας, προγράμματα απασχόλησης κ.λπ. Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι ότι, καθώς τα επιδόματα στερεύουν και η ύφεση βαθαίνει, τουλάχιστον όσον αφορά την απασχόληση, τα παραδοσιακά στηρίγματα στα οποία οι άνθρωποι βασίζονταν παλιότερα, όπως οι θεσμοί του κράτος πρόνοιας, τώρα απλώς δεν υπάρχουν. Αυτό και μόνο αρκεί για να κάνει τους εργαζόμενους να φοβούνται περισσότερο.
Οι πολιτικοί, τα ΜΜΕ, το Χόλιγουντ, οι εργοδότες, η αστυνομία, οι διάφοροι προφήτες της Νέας Εποχής, μας επαναλαμβάνουν σε κάθε τόνο : «Να φοβάστε, να φοβάστε πολύ». Πώς μπορούμε να αγνοήσουμε το φόβο, όταν με κάθε τρόπο μάς λένε ότι η αντίσταση είναι μάταιη και αυτοκαταστροφική;
Μπορούμε απλώς να πούμε όχι. Ο πολιτικός φόβος είναι αποτελεσματικός μόνον όταν εμείς, οι πολίτες, τον δεχόμαστε και τον αναπαράγουμε. Αν αρνηθούμε το φόβο, τους χαλάμε τη συνταγή. Σκεφτείτε όλα τα μεγάλα κινήματα στην Ιστορία, τις εξεγέρσεις των σκλάβων, την αντίσταση στο φασισμό, τους πολιτικούς διαφωνούντες στη Σοβιετική Ενωση και πολλούς άλλους. Ολοι τους αρνήθηκαν να συναινέσουν στη μία ή την άλλη μορφή πολιτικής του φόβου, και μ' αυτήν τους την πράξη κατέστησαν την πολιτική του φόβου λιγότερο αποτελεσματική από ό,τι εάν δεν υπήρχε αντίσταση. Ο Χομπς σ' αυτό ήταν τρομερά διεισδυτικός. Είχε πει ότι η εξουσία είναι σαν τη δόξα ή τη φήμη: Ενδυναμώνεται καθώς προελαύνει. Είναι σαν τη χιονοστιβάδα. Ανακόψτε την επέλασή της - και δεν θα αυξηθεί.
Γράφετε πως ο φόβος της τρομοκρατίας χρησιμοποιείται για να καταστείλει τα εργατικά κινήματα, το συνδικαλισμό, το δικαίωμα στη διαδήλωση και την απεργία, καταπατώντας ελευθερίες στο όνομα της ασφάλειας. Πώς θα περιγράφατε τη σημερινή κατάσταση;
Φοβάμαι πως η κατάσταση έχει χειροτερέψει από τότε που έγραψα το βιβλίο μου για το φόβο. Το εργατικό κίνημα σήμερα είναι πιο αδύναμο απ' ό,τι ήταν πριν από 10 χρόνια. Τα μέλη των συνδικάτων μειώνονται, ειδικά στον ιδιωτικό τομέα. Δυστυχώς, σήμερα η κυβέρνηση Ομπάμα συμμετέχει στην κατά μέτωπο επίθεση ενάντια στα σωματεία των εκπαιδευτικών. Τα σωματεία των εκπαιδευτικών είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του εργατικού κινήματος, τουλάχιστον εδώ στις ΗΠΑ. Αν καταφέρουν να μας κάνουν να γονατίσουμε, η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί πολύ άσχημα όχι μόνο για τους εκπαιδευτικούς, αλλά για όλους τους εργαζόμενους.
Μια πρακτική συμβουλή για να ξεφοβηθούμε;
Οργανωθείτε στα συνδικάτα σας. Εν ανάγκη, δημιουργήστε εσείς συνδικάτα και δράστε συλλογικά μέσα σ' αυτά. Στις ΗΠΑ το κυριότερο παράδειγμα για το πώς να αψηφάς το φόβο είναι τα εργατικά συνδικάτα. Δεν ξέρω πώς είναι σ' εσάς στην Ελλάδα, αλλά σ' εμάς είναι πολύ δύσκολο για έναν εργαζόμενο να αναπτύξει συνδικαλιστική δράση. Οι εργοδότες χρησιμοποιούν κάθε είδους ραδιουργία και εκφοβισμό για να το εμποδίσουν. Οπότε, κάθε φορά που οι εργαζόμενοι οργανώνονται συνδικαλιστικά, αυτό σημαίνει όχι μόνον ότι έχουν ξεπεράσει τους μηχανισμούς του φόβου, αλλά και ότι έχουν οχυρωθεί εναντίον τους.
Αυτοί οι μηχανισμοί συμπεριλαμβάνουν την απειλή (αλλά και την πραγματοποίηση) της απόλυσης, την απειλή (και την πραγματοποίηση) της επίπληξης και της τιμωρίας, την απειλή (και την πραγματοποίηση) της παρενόχλησης και του προπηλακισμού σε ώρα δουλειάς. Η εργατική συνδικαλιστική δράση είναι ο μόνος τρόπος για να νικήσουμε το φόβο που κυριαρχεί στους χώρους εργασίας.


Κόρεϊ Ρόμπιν
Ποιος είναι
* Πολιτικός διανοητής, δημοσιογράφος και συγγραφέας, ο Κόρεϊ Ρόμπιν διδάσκει πολιτική επιστήμη στο Brooklyn College και στο Graduate Center του City University of New York - δύο από τα κορυφαία δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα στις ΗΠΑ.
* Οι μελέτες του επικεντρώνονται στα φαινόμενα του συντηρητισμού, του νεοσυντηρητισμού και της αντεπανάστασης στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Αρθρα του έχουν δημοσιευθεί στον ημερήσιο, περιοδικό και επιστημονικό Τύπο - από τη «New York Times» και την «Washington Post» ώς τα προοδευτικά περιοδικά «The Nation» και «Dissent» και τις ακαδημαϊκές επιθεωρήσεις «Political Science Review», «Social Research», «Theory and Event».
* Το βιβλίο του «Φόβος: Η ιστορία μιας πολιτικής ιδέας», αν και γράφτηκε το 2004, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο, κυρίως στην ανάλυση για τον εργασιακό φόβο.
Διαβάστε
Zygmunt Bauman, «Ρευστός φόβος», μτφρ. Γιώργος Θ. Καράμπελας, εκδόσεις Πολύτροπον
Ο κορυφαίος ευρωπαίος στοχαστής ανατέμνει τους μοντέρνους φόβους της εποχής μας. Αν διαβάστε ένα μόνο βιβλίο για το φόβο, ας είναι αυτό.
Χάντερ Σ. Τόμπσον, «Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας», μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδόσεις Πατάκη
Ενα άγριο ταξίδι στην καρδιά του αμερικάνικου ονείρου. Μυθιστόρημα, gonzo δημοσιογραφικό παραλήρημα, ένα ψυχεδελικό τριπάκι στην έρημο της Νεβάδας, ένα ρέκβιεμ για τα κινήματα του '60, μια ελεγεία για το φόβο και την παράνοια που θεριεύουν μέσα μας, αλλά και γύρω μας.
Δείτε
«Η βιτρίνα» (The Front), σκην. Μάρτιν Ριτ, 1976
Νοικιάστε το, κατεβάστε το, δείτε το με κάθε τρόπο. Αριστουργηματική τραγικωμωδία, με ήρωα έναν σεναριογράφο της Μαύρης Λίστας (μεγαλειώδης ο Ζίρο Μόστελ), που βρίσκει ως βιτρίνα του έναν σερβιτόρο (ιδανικός ως φοβητσιάρης ο Γούντι Αλεν). Ο άνθρωπος-βιτρίνα, αρχικά απολίτικος και ατομιστής, σπάει σιγά σιγά το κέλυφος του φόβου και αναρωτιέται «τι στο διάολο πραγματικά συμβαίνει».


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ποιοι είναι οι μηχανισμοί του πολιτικού φόβου, γιατί φοβόμαστε και, κυρίως, ποιους συμφέρει να παραμένουμε φοβισμένοι;
Οσα θέλατε να μάθετε για το φόβο, αλλά φοβόσασταν να ρωτήσετε, σε μόλις 600 λέξεις.
1 Ποιος είπε πρώτος τη φράση «Αυτό που φοβάμαι περισσότερο είναι ο ίδιος ο φόβος»;
Ο γάλλος δοκιμιογράφος της Αναγέννησης Μισέλ ντε Μοντέν. Παραλλαγή αυτής της φράσης χρησιμοποίησε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ντ.Ρούσβελτ στον περίφημο λόγο του προς το έθνος, μετά την εκλογή του το 1933, εν μέσω της σφοδρότερης οικονομικής κρίσης: «Το μόνο πράγμα που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος» καθησύχασε το έθνος ο νεοεκλεγείς πρόεδρος. Την επόμενη κιόλας μέρα εφάρμοσε επείγοντα μέτρα διάσωσης, με προσωρινό κλείσιμο των τραπεζών, δουλειές για τους άνεργους και δημοσιονομικές δαπάνες για τόνωση της οικονομίας. Το New Deal περιόρισε προσωρινά το φόβο της φτώχειας, που αντικαταστάθηκε από το φόβο του πολέμου και την ανάπτυξη της στρατιωτικής μηχανής.
2 Ο φόβος είναι μόνο αρνητικός;
Για τους φιλελεύθερους διανοητές, όπως ο Τζον Λοκ, ο φόβος έχει θετική χροιά, καθώς «αυτό που κυρίως -αν όχι μόνο- προωθεί την εργατικότητα και τη δραστηριότητα είναι η ανησυχία». Στην καθομιλουμένη το ονομάζουμε «ο φόβος φυλάει τα έρμα», εφόσον οι εξουσίες προτιμούν φοβισμένους, άρα πειθήνιους υπηκόους. Για τον Αριστοτέλη ο φόβος αξιολογείται ανάλογα με τον ηθικό στοχασμό του κάθε ανθρώπου. Ανδρείος, δηλαδή θαρραλέος, σύμφωνα με την αριστοτελική ηθική, είναι αυτός που φοβάται «όσα πρέπει και διότι πρέπει και καθώς πρέπει και όταν πρέπει», δηλαδή ιεραρχεί τους φόβους και προτιμά το θάνατο στη μάχη από την ταπείνωση.
3 Συνυπάρχει ο φόβος με τη σύγχρονη δημοκρατία;
Δεν είναι ανάγκη να ζούμε σε ακραία ολοκληρωτικά καθεστώτα για να είναι αποτελεσματικός ο πολιτικός φόβος. Οι σύγχρονες «φιλελεύθερες» κοινωνίες χρησιμοποιούν με μαεστρία τις τεχνικές του φόβου, για να διοικούν και να προλαμβάνουν τις κοινωνικές αντιστάσεις. Χαρακτηριστικό της κοινωνίας των πολιτών είναι ότι ο φόβος εμπλέκεται με την οικειότητα και την υποτιθέμενη αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η απειλή είναι πιο αποτελεσματική από την πραγματοποίησή της και το «οικείο περιβάλλον» που δημιουργεί ένα δίκτυο από ιερείς, ψυχολόγους, «συμπαθείς» μικρούς εργοδότες, τηλεπερσόνες της διπλανής οθόνης και επόπτες του διπλανού γραφείου είναι πιο αποτελεσματικό από την ωμή καταστολή.
4 Ποιοι είναι οι κυριότεροι μηχανισμοί του φόβου;
Ο Κόρεϊ Ρόμπιν στο σχετικό βιβλίο του, ανάμεσα στους σύγχρονους μηχανισμούς του φόβου, αναφέρει: «Τις κυρώσεις στον εργασιακό χώρο, την ενορχήστρωση της κοινωνικής συναίνεσης (μέσω των ΜΜΕ), την κινητοποίηση ομάδων πολιτών για να μποϊκοτάρουν προϊόντα (πρακτική που χρησιμοποιήθηκε στον Ψυχρό Πόλεμο), τη χρήση δασκάλων και ιερέων για να νουθετήσουν τα άτομα να υποταχθούν στο φόβο, την εξουσία των πληροφοριοδοτών». Επί πλέον όπλα διασποράς του φόβου είναι ο εξοστρακισμός και η διασπορά φημών. Ο,τι και όσους η εξουσία δεν μπορεί να καταστείλει, φροντίζει να απομονώσει, να συκοφαντήσει, να καταστήσει γραφικούς. «Η απόλυτη απομόνωση... αυτός είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος. Είναι ο μόνος τρόπος για να εξοβελιστούν οι κομμουνιστές... Κι έτσι είναι η πιο πειστική προπαγάνδα». Αυτά υποστήριζε η ακροδεξιά οργάνωση Counterattack επί μακαρθισμού. Αν αντικαταστήσουμε τη λέξη «κομμουνιστές» με λέξεις όπως «συνδικαλιστές βάσης», «απεργοί», «διαδηλωτές»... τότε θα έχουμε τη σύγχρονη «μνημονιακή» φοβική προπαγάνδα.
5 Πώς αντιστεκόμαστε στο φόβο;
Η λογική των ελίτ υποστηρίζει ότι η αντίσταση είναι μάταιη, ότι όταν αντιδρούμε σε όσα μας επιβάλλουν (απολύσεις, μειώσεις μισθών, σιωπή και υποταγή) «χτυπάμε τη γροθιά στο μαχαίρι» και οδεύουμε πιο γρήγορα στην αυτοκαταστροφή. Η εναλλακτική οπτική όσων αντιστέκονται υποστηρίζει ότι η συνθηκολόγηση δεν είναι μόνο ατιμωτική, αλλά και απερίσκεπτη, ότι η σιωπή δεν εξασφαλίζει προστασία αλλά μας κάνει πιο τρωτούς, ότι η αντίσταση -ακόμα και όταν δεν στέφεται με απόλυτη επιτυχία- υποδεικνύει πως παρόμοιες ενέργειες είναι εφικτές, πως η εξουσία δεν είναι τόσο ισχυρή όσο φαίνεται. Η μόνη αποτελεσματική απάντηση στο φόβο είναι η συλλογική οργάνωση, αντίσταση και δράση.

8 σχόλια:

  1. Μερικές παρατηρήσεις ως προς τα συμπεράσματα:

    Με τα χαρακτηριστικά της διεθνούς οικονομίας και την διατήρηση των βασικών θεσμών θα πρέπει να υπολογίζει κανείς με ένα μεγάλο ποσοστό ανέργων χωρίς από πουθενά να συνάγεται δυνατότητα επιστροφής σε οικονομία πλήρους απασχόλησης. Ακόμη και εάν αυτό θα ήταν οικονομικά δυνατόν, θα απαιτούσε ρυθμούς ανάπτυξης που οικολογικά δεν είναι επιτρεπτοί.
    Επομένως, το ότι η από κοινού αντιμετώπιση μειώνει τον Φόβο, δεν σημαίνει ότι τον αντιμετωπίζει, αφού η βάση του (δηλ. ανεργία) είναι πραγματική και αγγίζει πλέον ένα πολύ μεγάλο ποσοστό. (Πράγμα που εξ' άλλου το παραδέχεται).
    Σε ότι αφορά στην ελληνική πραγματικότητα και στα συνδικάτα.
    Για την συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα συνδικάτα δεν υφίστανται και το να τα δημιουργήσεις είναι μια κουβέντα. Πιο εύκολο θα έβλεπα να προσφέρει κανείς εναλλακτικές λύσεις.
    (Μάλλον όμως έχω γίνει κουραστικός με το να τονίζω συνέχεια το πρόβλημα της απασχόλησης)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δεν έχεις γίνει κουραστικός Δημήτρη. Ζούμε ιστορικές στιγμές - πολλά πράγματα αλλάζουν και σε πολλά δεν υπάρχει επιστροφή. Πολλά πρέπει να εφευρεθούν από την αρχή, όπως σε κάθε μεγάλη κρίση. Πρώτη φορά εδώ και πενήντα χρόνια δεν ξέρουμε που πάμε - κάθε ιδέα είναι πολύτιμη και η πλήρης απασχόληση μοιάζει πια με ανέφικτη ουτοπία - ποια είναι η εναλλακτική; Αντέχουμε το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα στη θέση της πλήρους απασχόλησης πχ;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. http://grbloopers.blogspot.com/2010/12/blog-post_05.html
    ......
    Θα χαρακτήριζα χαλύβδινο ψεύδος τον οραματισμό της ριζοσπαστικής αριστεράς, να συντονιστούν όλοι οι αριστεροί φορείς και η κοινωνία των πολιτών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να εξεγερθούν οι δυνάμεις της εργασίας. «Να αποτρέψουν την επερχόμενη καταστροφή και να οργανώσουν τους κοινωνικούς αγώνες των λαών της Ευρώπης που θα ανοίξουν δρόμους για τη δημοκρατική της επανίδρυση, στη βάση της οικονομίας των κοινωνικών αναγκών και όχι της ασυδοσίας των αγορών», όπως χαρακτηριστικά δηλώνει ο κ. Τσίπρας. Είναι μια πρόταση που χαλυβδώνει την συνείδηση για χειραφέτηση, αλλά παραγνωρίζει την σημερινή πολιτική διάσταση του καπιταλισμού και ασφαλώς όλες τις νεο-μαρξιστικές θεωρήσεις του φαινομένου της εξουσίας. Είναι μια όμορφη ιδεολογικά διήγηση, δίχως πολιτικό έρμα. Άρα κενή πολιτικού περιεχομένου. Μια ευχή που εξομοιώνει το κόμμα με το κίνημα, και έτσι, είτε περιορίζει την διάσταση του κόμματος σε καθοδηγητικό ρόλο, ή έμμεσα το ταυτίζει με το κίνημα, παραγνωρίζοντας την κομματική λειτουργία στις (αστικές) Δημοκρατίες. Πέραν αυτού μοιάζει να αγνοεί την διαφορετική εξέλιξη του καπιταλισμού και τις διαφορετικές παραμέτρους κοινωνικής οργάνωσης στις επιμέρους εθνικές κοινωνίες και την διαφορετική ένταξή τους στην παγκόσμια ιεραρχία των παραγωγικών σχέσεων. Παραγνωρίζει και άλλα πολλά που σχετίζονται με την ιδιαίτερη πολιτική κουλτούρα, τα ιδιαίτερα πολιτικά συστήματα και τα διαφορετικά μοντέλα οργάνωσης της εθνικής, αλλά και της ταξικής συνείδησης στις χώρες της ΕΕ.

    Με δύο λόγια, μέσω αυτού του πολιτικού λόγου προβάλλεται με εξαιρετικό τρόπο το ιδεολόγημα του ευρωπαϊσμού ως σοσιαλιστική προοπτική, αλλά αγνοούνται απολύτως οι επιμέρους πολιτικές πραγματικότητες που εμποδίζουν την πραγματοποίηση αυτού του ιδανικού. Θα μπορούσε κανείς πρόχειρα και κυνικά να αντιτάξει ότι ενώ μιλούμε για την ενότητα της αριστεράς σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, δεν βλέπουμε την κατάντια κατακερματισμού της αριστεράς στην χώρα μας, ή την διαφορετική κουλτούρα στα κινήματα της Νότιας, Βόρειας και Ανατολικής Ευρώπης, ή τον εντελώς διαφορετικό τρόπο αντίληψης και οργάνωσης της κοινωνίας των πολιτών από χώρα σε χώρα. Όπως η δεξιά τόσα χρόνια φαντασιώνεται την κατασκευή της εθνικής συνείδησης εντός ενός «πέπλου κοινωνικής άγνοιας», έτσι και η αριστερά στον τόπο μας φαντασιώνεται ανάλογα την κατασκευή της ταξικής συνείδησης, εξαιτίας της πίεσης του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου στην εργασία.

    Δυστυχώς το χαλύβδινο ψεύδος της αριστεράς με την μορφή ενός ιδιότυπου διεθνισμού βασίζεται σε αναπαραστάσεις του καπιταλιστικού παρελθόντος. Στον σημερινό κόσμο δεν βιώνουμε ακριβώς την επίθεση του κεφαλαίου στην εργασία για την αύξηση της παραγωγικότητάς του, αλλά την ανικανότητα της επιχειρηματικής τάξης να χρησιμοποιήσει την εργασία για να παράγει κέρδος. Αυτό δείχνει μία δραματική δομική εμπλοκή του καπιταλισμού που δεν συγκρίνεται με τις προηγούμενες καπιταλιστικές κρίσεις και είναι βασικά το αποτέλεσμα τεχνολογικών εξελίξεων σε όλους τους τομείς και της κυριαρχίας των πολιτικών του λεγόμενου «έξυπνου χρήματος». Ουσιαστικά ζούμε την κρίση της μεταβιομηχανικής εποχής, η οποία ανα-οριοθετεί, όχι απλώς την σχέση κεφαλαίου – εργασίας – τεχνολογίας – μέσων παραγωγής, αλλά αυτές καθαυτές τις έννοιες του κεφαλαίου, της εργασίας, της τεχνολογίας και των μέσων παραγωγής. Αν αυτό δεν γίνει αντιληπτό από την ημεδαπή αριστερά, οι μάχες που θα δίνονται στους δρόμους ή από την αριστερή αντιπολίτευση στο κοινοβούλιο, θα είναι απλώς για την τιμή των ιδεολογικών όπλων.

    ......

    Pelegrino

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. pelegrino
    Tο ζήτημα είναι ότι ακόμα και αν συνειδητοποιήσει η Αριστερά τις δραματικές εξελίξεις που θέτεις και στις οποίες συμφωνώ, είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρει διεξόδους, να παράγει νικηφόρα πολιτική. Εχει ήδη απομακρυνθεί τόσο πολύ από τα λαϊκά στρώματα και ταυτόχρονα δεν έχει το χρόνο, για να καλύψει τη διαφορά. Συνεπώς οι ιδεολογικές της μάχες θα είναι ατελέσφορες και η πολυδιάσπαση θα επιδεινώνεται. Νομίζω ότι θα πρέπει να εγκαταλείψει προσωρινά το σοσιαλιστικό ιδεώδες και να στραφεί σε ζητήματα αλληλεγγύης, οικονομικής αυτοοργάνωσης των μαζών μέσα στις τοπικές κοινωνίες και εκμετάλλευσης των ρωγμών που αναγκαστικά αφήνει η συγκρότηση του κράτους. Είναι αδύνατο να προχωρήσουμε με μαξιμαλισμούς. Η αριστερά πρέπει να σταθεί δίπλα στο λαό, στην ανεργία κλπ. Αλλά ταυτόχρονα πρέπει και να συνδιαλλαγή με την εξουσία όπου το κρίνει αναγκαίο. πχ. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση πρέπει να στραφεί στην κατεύθυνση της αποτελεσματικής μόρφωσης των μαζών και της επαγγελματικής επάρκειας. Στα ζητήματα του κράτους να επιδιώξει την αποτελεσματικότερη λειτουργία του. πχ να μαζευτούν οι φόροι, κλπ. Φοβάμαι ότι οι παραδοσιακές συγκρούσεις στο δρόμο δεν έχουν πια να μας δώσουν και πολλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Η επιστροφή στα συνδικάτα που θέτει ο Αμερικάνος ως αντίπαλο δέος για το φόβο, στα ελληνικά δεδομένα δεν λειτουργεί γιατί οι πολιτικές δυνάμεις που τα κατακερμάτισαν δεν έχουν διάθεση να τα μαζέψουν και πάλι. Η αριστερά δείχνει να μην φοβάται αλλά να χρησιμοποιεί το φόβο για τα μικροκομματικά της οφέλη. Ο λαός όμως είναι αλλού. Η κατάσταση είναι πολύ σοβαρή αλλά η Αριστερά δεν το αντιλαμβάνεται.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @ leo

    Κρίσιμες και διεισδυτικές οι παρατηρήσεις σου.
    Δεν θα παιχτούν προς το παρόν στους δρόμους είναι βέβαιο η "δεξιά" αντίληψη στο χώρο της αριστεράς είναι δεδομένη με πρώτο και καλύτερο το κκε που όλα τα εναποθέτει στο κόκκινο Μάη,και όχι μόνο.
    Όμως και το υπόλοιπο τμήμα της τι???(σε ηγετικό πάντα επίπεδο) βλέπεις να υπάρχει πραγματικά η διάθεση για να "ανοίξουν" θέματα.
    Δεν το νομίζω,μάχες χαρακωμάτων στελεχών μακρυά απο τα πολιτικά. Κυριαρχία ψευδεπίγραφων διαλειμμάτων μνημόνιο αντι-μνημόνιο και πάει λέγοντας.
    Επομένως η όποια προσπάθεια θα χάνεται διαρκώς όσο περιορίζεται και πεισματικά "κρατιέται" απο τα συγκεκριμένα κομματικά απαράτ.
    Η κοινωνία ψάχνεται τραγικά μόνη,αυτό μπορεί να είναι καλό αλλά μπορεί να γίνει υπο προϋποθέσεις και επικίνδυνο είτε για την ίδια αυτοχειριαζόμενη, είτε για εκείνους που δεν τη θέλουν ελευθερωμένη από τα μέχρι σήμερα στερεότυπα.
    Το ζητούμενο λοιπόν ήταν και θα είναι ο πρωταγωνιστικό της ρόλος σε ότι την αφορά αλλά αυτό προυποθέτει "εκρηξη" γνώσης στο απλό που είναι και το πιο δύσκολο.
    Εδώ παρακολουθώ κάποιες τοποθετήσεις ανθρώπων,με καλές προθέσεις αλλά στο διαταύτα βγαίνει ο παλιός "καλός' υποκειμενισμός που τα κάνει όλα γήπεδο.
    Δεν μου προκαλεί ούτε απορία ούτε απογοήτευση,όμως θέλει δρόμο να φύγουν οι συναισθηματικές φορτίσεις για το βήμα μπροστά που έτσι κι αλλιώς μετέωρο θα είναι,είτε αρέσει είτε δεν αρέσει.
    Αίτημα σήμερα είναι η δημοκρατία και αυτό ολη η αριστερά(ηγετικό επίπεδο) δείχνει να το φοβάται.
    Αυτός ο φόβος όμως υπάρχει δυστυχώς και σε αρκετούς αριστερούς πολίτες.
    Δεν θα λύσει ο πολίτης τα spreads δεν τον αφορά σήμερα αυτό,τον αφορά η οργάνωση της ζωής του μέσα απο συλλογικότητες που τις έχει ξεχάσει χρόνια τώρα.
    Δεν μπορεί να είναι το κυρίαρχο η "αδυναμία" υπερκατανάλωσης και ο φόβος που πέφτει στα κεφάλια μας οτι δεν θα έχουμε να "φάμε".
    Απο πότε η αριστερά,αν είναι αριστερά,φοβάται την εργασία,φοβάται την κοινωνική αλληλεγγύη,φοβάται να υπερασπιστεί το αιέν???

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. έφυγε χωρίς ολοκλήρωση και χωρίς υπογραφή.
    Δεν ζητώ απαντήσεις,ψάχνω την επικοινωνία με όλους μας,χωρίς αποκλεισμούς,οι καιροί δεν είναι απλά δύσκολοι,οι καιροί απαιτούν τα μίνιμουμ της συμμετοχής και παρουσίας όχι μόνο στα "ψοφια" πολεμικά φραστικών αντιπαραθέσεων αλλά στις μεγάλες καθημερινές μας προκλήσεις.
    Μια απλή παρατήρηση σε όλες τις αναρτήσεις που χρειάζεται το κάτι παραπάνω η συμμετοχή είναι από 0 έως 10 άτομα.
    Ενώ στα "παραπολιτικά" συνωστισμός προς θεού αυτό δε με χαλάει,μπορεί να σπάει και τη μονοτονία σε κάποιους αλλά λίγο στο πιο δημιουργικό, αδέρφια..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. ΓιάννηΑ, έχεις δίκιο στην τελευταία σου παρατήρηση: εδώ και ένα διάστημα όμως δεχόμαστε επίθεση από χυδαιολόγους καθημερινά με σκοπό να διαλυθεί κάθε συζήτηση και να γίνει ο σχολιασμός απωθητικός - και εν μέρει έχει γίνει. Ποιος θα σχολιάσει καλοπροαίρετα βλέποντας τέτοιες αθλιότητες; Ελπίζω η κατάσταση να βελτιωθεί πριν βάλω μετριασμό, που δεν θέλω...

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU