Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2011

Έγκλημα χωρίς τιμωρία;



Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι η διαφθορά είναι συστατικό στοιχείο του δημόσιου βίου. Εστω και χωρίς καμία υπόνοια για συγκεκριμένες πράξεις ή παραλείψεις, το κοινό αίσθημα είναι ότι "αυτοί τα έφαγαν". Μια αίσθηση που δηλητηριάζει μονίμως την πολιτική, μπλοκάρει κάθε φιλότιμη προσπάθεια του ανώνυμου κρατικού λειτουργού να δουλέψει με φιλότιμο και συνέπεια και δημιουργεί άλλοθι στους πολίτες να παραβούν και αυτοί τον νόμο, αφού "όλοι τα ίδια κάνουν". Μπορεί να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος;



Στη χώρα των βατράχων

του Γεράσιμου Μοσχονά*


Από την πολιτική ανηθικότητα της κυβέρνησης Κωλέττη του 1844, "το πάθος των τρικουπικών προς πλουτισμόν", το "Κάτω οι κλέφτες" των εκλογών του 1932-33 (παρατίθενται από Α. Λάσκαρη, διδ. διατριβή, Πάντειο) μέχρι το σημερινό "φέρτε πίσω τα κλεμμένα", τα ίδια θέματα, οι ίδιοι ένοχοι και το ίδιο αίτημα τιμωρίας επιστρέφουν με επιμονή στη νεοελληνική επικαιρότητα. 
Ο κύκλος της πολιτικής διαφθοράς και της κρατικής αναποτελεσματικότητας συντηρείται στην Ελλάδα περισσότερο από 170 χρόνια.
1. Σε έναν φαύλο κύκλο μακράς διαρκείας ελάχιστη σημασία έχει το "τις πρώτος φταίει", ποια είναι δηλαδή η ιδρυτική αιτία του κακού. 

Είναι η ανθρωπολογική και η πολιτισμική συνθήκη (ο "καθυστερημένος" λαός) που ωθούν την πολιτική τάξη και τη διοίκηση στην ευνοιοκρατία και στην παράβαση καθήκοντος ή είναι η πολιτική εξουσία που εκμαυλίζει την κοινωνία; 
Στους κύκλους μακράς διαρκείας, τα αίτια μετατρέπονται αενάως σε αποτελέσματα και τα αποτελέσματα σε αίτια. 
Αρα, σημασία έχει μόνο η τελική αλυσίδα συνεπειών, με δύο κρίσιμες συνιστώσες:
α) Σταδιακός αξιακός εκπεσμός και διαταξική διάχυση της διαφθοράς.
β) Σταδιακή επίταση- μέχρι παράλυσης- της αναποτελεσματικότητας της κρατικής δράσης.
Η αναποτελεσματικότητα, ακριβώς επειδή υπονομεύει τη διευθυντική, την οικονομική-δημοσιονομική και την στρατιωτική ικανότητα του κράτους, αποτελεί με διαφορά την πιο επικίνδυνη των επικίνδυνων συνεπειών.

2. Πώς σταματάει αυτό; 
Σε έναν φαύλο κύκλο μακράς διαρκείας ελάχιστη σημασία έχει το αν οι περισσότεροι, ή και όλοι, συμφωνούν ότι ο κύκλος του κακού πρέπει να "σπάσει". 
Στην πραγματικότητα, αν οι περισσότεροι συμφωνούν, αυτό είναι ισχυρή ένδειξη για το αντίθετο, ότι δηλαδή το "κακό" θα συνεχιστεί. 
Όσο περισσότεροι στρέφονται ενάντια στη διαφθορά τόσο πιο δύσκολα ο κύκλος θα σπάσει, διότι τόσο περισσότεροι είναι αυτοί που έχουν συμμετάσχει σε αυτόν (ως θύτες, ως θύματα ή και τα δύο) και, άρα, τόσο πιο βαθιά είναι ριζωμένος ο κύκλος. 
Το παράδοξο είναι παλαιό και γνωστό. 
Ας δούμε το παράδειγμα της αξιοκρατίας. Σε χώρες ή θεσμούς χωρίς αξιοκρατία, "όλοι" δηλώνουν υπέρμαχοί της. Μα αφού όλοι είναι υπέρ της αξιοκρατίας, πώς γίνεται να μην υπάρχει αξιοκρατία; 
Στην πραγματικότητα, η διαδεδομένη ισχυρή πεποίθηση ότι δεν υπάρχει αξιοκρατία ανατροφοδοτεί το έλλειμμά της, διότι ακόμη και οι πιο ικανοί και πιο αξιοκράτες, φοβούμενοι την εγγενή δύναμη του συστήματος, δηλαδή την παντοδυναμία των αναξιοκρατών, λειτουργούν προληπτικά: συμπεριφέρονται συχνά και οι ίδιοι χωρίς κανόνες, δηλαδή "αναξιοκρατικά"- με σκοπό να προστατεύσουν τον ρόλο που δικαιούνται ή τις αξιοκρατικές ιδέες που τω όντι υπηρετούν. 
3. Πώς "σπάει", συνεπώς, αυτός ο πανίσχυρος σχιζοφρενικός κύκλος; 
Μόνον από πάνω. 
Μόνον από την πολιτική εξουσία. 
Μόνο με τη βολονταριστική δράση των πολιτικών ηγεσιών και, ως συνέχειά της, μόνο με την "τρομερή" δύναμη του κράτους. 
Γιατί το κράτος, ακόμη και το σημερινό ελληνικό αναποτελεσματικό κράτος, κατέχει ισχύ συντριπτικά ανώτερη των ιδιωτών. Αρκεί να την χρησιμοποιήσει. 
Αρκεί δηλαδή να πάει κόντρα στις επικρατούσες ιδεολογίες, είτε συντεχνιακές είτε φιλελεύθερες, οι οποίες βολεύονται με τη διαιώνιση ενός ασθενικού και "αστρατηγικού" κράτους. 
4. Η πολιτική διαφθορά και η κρατική αναποτελεσματικότητα δεν είναι φαινόμενα ταξικά ουδέτερα. 
Δεν επωφελούνται όλοι ("μαζί τα φάγαμε"), ούτε στον ίδιο βαθμό. 
Από την ένδεια του κράτους και τις ανεπάρκειες της "φατριαστικής υπαλληλίας" θίγονται προπάντων όσοι εξαρτώνται περισσότερο από δημόσιους πόρους: οι οργανισμοί δημοσίου συμφέροντος (νοσοκομεία, ασφαλιστικά ταμεία, πανεπιστήμια κτλ.), οι φτωχότερες κοινωνικές ομάδες και οι αουτσάιντερ.
5. Στο νοσηρό αυτό πλαίσιο, η περίφημη "τιμωρία", το να μπουν, για παράδειγμα, κάποιοι στη φυλακή, ικανοποιεί το δημόσιο αίσθημα, όχι όμως το δημόσιο συμφέρον. 
Δεν μπορείς να πάρεις πίσω τα "κλεμμένα", γιατί δεν μπορείς να "τρέξεις" ανάποδα το νήμα της πολιτικής και οικονομικής ιστορίας και να αναιρέσεις τις επιπτώσεις της (διαχρονικής) φοροδιαφυγής, της (διαχρονικής) ευνοιοκρατίας ή της (διαχρονικής) σπατάλης. 
Το έγκλημα επί του κράτους είναι, εν τέλει, ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία. Όσοι έφαγαν έφαγαν, όσοι έχασαν έχασαν. Το αποτέλεσμα είναι τελικό και αμετάκλητο. Και τα κορόιδα είναι αμετακλήτως κορόιδα.
6. Υπάρχουν "κλειδιά" για το παρόν και το μέλλον; 
Η στρατηγική για το χρέος (δηλαδή το μνημόνιο) όχι μόνον υπονομεύει, ελλείψει πόρων, τη στρατηγική μεταρρύθμισης του κράτους, αλλά και την περιορίζει, λόγω του δημοσιονομικού τραύματος, στο αναγκαίο αλλά ανεπαρκές "ποτέ ξανά". 
Το ζητούμενο όμως σήμερα για το ελληνικό κράτος- και για κάθε κράτος- είναι πιο φιλόδοξο και μοντέρνο από την αποκατάσταση του ορθολογισμού και της αποτελεσματικότητας της διοίκησης. 
7. Χωρίς μια στρατηγική μείωσης της "δομικής εξάρτησης" του κράτους (και της κοινωνίας) από τις αγορές, χωρίς τη διεύρυνση της οικονομικής περιμέτρου δράσης και της ικανότητας κοινωνικής και προνοιακής καινοτομίας των δημόσιων αρχών, η επιβεβλημένη μάχη για την αναμόρφωση της διοίκησης κινδυνεύει να είναι μάχη καθυστερημένης οπισθοφυλακής. 
Το ότι τα σημερινά διακυβεύματα περί κρατικής οργάνωσης δεν διαφέρουν πολύ από τα αντίστοιχα της βαυαροκρατίας και των περιόδων Τρικούπη και Ελ. Βενιζέλου αποτελεί καμπανάκι αναχρονισμού, ένδειξη ενός κλειστού μεταρρυθμιστικού ορίζοντα.

Συνοψίζοντας, τα έθνη που "κινούνται γρήγορα" είναι εκείνα που επιλύουν ταυτόχρονα τα προβλήματα του προηγούμενου ιστορικού κύκλου και εκείνα του επόμενου. 
Χωρίς την ταυτόχρονη επίλυση, θα παραμείνουμε, όπως έγραφε ο σατιρικός του 19ου αιώνα (παρατίθεται από Λ. Λούβη), περικλεισμένοι στη μικρή μας λίμνη, χωρίς έξοδο στη θάλασσα, "κοάζοντες βάτραχοι εις το τέλμα τους".



*Ο κ. Γεράσιμος Μοσχονάς είναι αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
*πηγή: tovima.gr

4 σχόλια:

  1. Οι ειδήσεις εχθές και προχθές μας δείχνουν γεγονότα από την Αλβανία με τους Αλβανούς πολιτικούς και τις ρεμούλες τους και τις διαμαρτυρίες συγκεντρώσεις των Αλβανών.
    Στην γειτονική Αλβανία βρέθηκε κάποιος και τα ξεσκέπασε, βρέθηκε κάποιο κανάλι και τα έδειξε, βρέθηκε κόσμος που διαμαρτυρήθηκε.
    Στην Ελλαδίτσα μας (ψωροκώσταινα)τίποτε.
    Οι Αλβανοί είναι πολλή μπροστά σε σχέση με εμάς.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ο Εντι Ραμα ειναι διανοουμενος επιπεδου με εκπληκτικη δουλεια σαν δημαρχος Τιρανων και τωρα επικεφαλης της αντοπολιτευσης . Ποσους ελλ.πολιτικους εχουμε σε αυτο το επιπεδο εξουσιας? Κατα τ΄αλλα καποιοι παπαγαλιζαν το ''Καμινοκακλαμανηδες'', θυμαστε? Αυτη η χωρα ειναι βυθισμενη σε επικινδυνη παρακμη που αγγιζει ολους μας οτι κι αν λεμε , σε οποια πλευρα τοποθετουμαστε. To κειμενο του Μοσχονα εχει το αναγκαιο ιστορικο πλαισιο για να κατανοησει κανεις τις ιδιαιτεροτητες του ελλ. κοινωνικου σχηματισμου που δεν σηκωνει απλουστευσεις και ευκολες λυσεις. Βρισκομαστε στην κοψη πολλων ξυραφιων αλλα πολλοι ανθρωποι που συναναστρεφομαι δειχνουν να μην το αντιλαμβανονται και αυτο ειναι το πιο ανησυχητικο. mike

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ακριβώς αυτό είναι και το "πρόβλημα" σου.
    Το λές και μόνος σου οτι είσαι "τραγική" περίπτωση,οι περισσότεροι που "συναναστρέφεσαι"-οι φουκαράδες-δεν σε κταλαβαίνουν πόσο μπροστά είσαι!!!
    Για πάρτο και απο την άλλη μήπως εσύ είσαι ο προβληματικός!
    Οσο για τον Κακλαμίνη "συνήγορο" τον είδαμε με το καλημέρα και με την έδρα του 7,5% που "πέταξε".
    "νομιμος" ο καλικράτης που "τρώει" έδρες "νόμιμο" να έχει και ζυγό αριθμό δημ.συμβούλων.
    Αλλά σιγά να μη μας εξηγήσουν τι είναι πολιτικός αμοραλισμός τα "στελέχη" της ευρολιγούρας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Οχι και ανώνυμος "σ."24 Ιανουαρίου 2011 στις 6:48 μ.μ.

    @ Μ.Φ.
    Ακινδύνως Επικίνδυνα
    Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΟΥΣΗ
    Τελικά με ποιους είσαι;
    Τοίχο-τοίχο πηγαίνω

    μη με βρει καμία τύψη

    πισώπλατα

    Ν. Αρμπιλιάς, Δραστικά μέτρα

    Τι θα γινόταν άραγε αν σκεφτόμασταν αλλιώς και βαδίζαμε αντίστροφα από αυτή την πορεία που μας χαράζουν οι διάφοροι μονοδρομικοί και μονομανείς πολιτικοί;

    ΤΙ ΘΑ ΓΙΝΟΤΑΝ π.χ. αν, αντί να μειώσουμε τους μισθούς και τις συντάξεις, λιγοστεύαμε στο ήμισυ τους βουλευτές, αντί να αυξάνουμε την τιμή των ειδών πρώτης ανάγκης, απαγορεύαμε στους πολιτικούς και παρακοιμώμενους να ταξιδεύουν σαν μεγιστάνες και να πηγαινοέρχονται στις δεξιώσεις σαν ξιπασμένοι νεόπλουτοι; Αν τα μισά των κερδών των δημόσιων επιχειρήσεων διανέμονταν στους μη έχοντες;

    ΔΕΝ νομίζω ότι έχει νόημα να στρεφόμαστε ο ένας κατά του άλλου προκειμένου να μοιράσουμε καλύτερα (δικαιότερα;) την ένδειά μας. Δεν νομίζω ότι έχει νόημα να κατηγορούμε ο ένας τον άλλον για την κατάντια της χώρας. Ανεξάρτητα από τις ευθύνες ομάδων και ανθρώπων, αυτή τη στιγμή πρέπει να προχωρήσουμε σ' έναν κοινωνικό συμβιβασμό μεταξύ μας γιατί μόνον έτσι θα κρατήσουμε ενιαία και αδιάσπαστη την κοινωνική συνοχή και την αίσθηση του συν-ανήκειν.

    ΧΡΟΝΟ για να λύσουμε τις διαφορές μας έχουμε. Τώρα όμως προέχει να ξε-καθαρίσουμε το πολιτικό σύστημα.

    ΑΥΤΟΥΣ τους κορδωμένους, πάνσοφους του open.gov ή τους φίλους της Αγίας Οικογένειας που μας «πυροβολούν» με αισθήματα αυτοενοχοποίησης, την ώρα που οι ίδιοι επιδεικνύουν απύθμενη ανικανότητα και συμπλεγματική αυτο-ικανοποίηση. Αυτούς τους εξωτικούς γιάπηδες που ανακάλυψαν την Αμερική και θέλουν να φερόμαστε σαν (αφελή) αμερικανάκια.

    ΑΥΤΟΥΣ τους ανθρωπολογικούς τύπους που μας παραδίδουν μαθήματα ηθικής και τάξης, ενώ το παρελθόν και το παρόν τους δεν τους νομιμοποιεί (πολιτικά και αξιακά) να γίνονται κήνσορες.

    ΓΝΩΡΙΖΩ τις πονηριές των αγροτών, το ραχάτι των δημοσίων υπαλλήλων, την οσφυοκαμψία πολλών διανοουμένων τις παρανομίες πολλών επιστημόνων, τις παραξενιές αρκετών καλλιτεχνών. Χωρίς να συμμερίζομαι αυτές τις αντιλήψεις και πρακτικές και χωρίς να συμφωνώ με οποιονδήποτε συμψηφισμό, νιώθω μεγαλύτερη ανάγκη να στηρίξω κριτικά αυτούς τους ανθρώπους από το να υποταχθώ στα (τάχατες αναπόφευκτα) μέτρα των σκληρών τραπεζιτών, των απαθών πλουσίων και των διπρόσωπων πολιτικών. Αν είμαι υποχρεωμένος να κάνω ένα συμβιβασμό αυτή τη στιγμή, θα προτιμήσω να στραφώ προς αυτούς τους «υπαίτιους και υπεύθυνους για την κρίση», παρά να ταυτιστώ με τους πάντοτε ανεύθυνους κυβερνώντες. Καλά θα ήταν να μην είχαμε τέτοια διλήμματα, αλλά κρίνω ορθότερο από κάθε πλευρά να λύσω τις διαφορές μου με τον αποκλίνοντα ή παρασυρθέντα ή πεπλανημένο συνάνθρωπό μου, γείτονα, παλιοσειρά, παρά να πεισθώ για τα αγνά αισθήματα κάθαρσης των υπεράνω.

    ΜΕ τον ένοχο βρίσκεις άκρη. Με τον δήμιο ή τον Πόντιο Πιλάτο, ποτέ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU