Ο Αριστερός Ευρωπαϊσμός του Τζόρζιο Ναπολιτάνο

του Πέτρου Παπασαραντόπουλου

Η σύγκριση ανάμεσα στην Ελλάδα και Ιταλία για το πως αντιμετώπισαν την οικονομική κρίση, σίγουρα δεν είναι καθόλου κολακευτική για τη χώρα μας. Η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα του πολιτικού συστήματος στην Ιταλία, μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Μπερλουσκόνι, δείχνουν έναν διαφορετικό πολιτικό πολιτισμό και μια αίσθηση της Ιστορίας, που δυστυχώς απουσιάζουν από το ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Καθοριστικό ρόλο σε όλες αυτές τις διεργασίες διαδραμάτισε ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Τζόρτζιο Ναπολιτάνο. Το γεγονός δεν είναι τυχαίο. Ιστορικό στέλεχος του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ηγέτης της «δεξιάς» πτέρυγάς του (μαζί με τον πολιτικό του μέντορα Τζόρτζιο Αμέντολα) στα χρόνια του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, προσωποποιεί όλη την ιστορική και διανοητική παράδοση του ιταλικού αριστερού κινήματος που θεμελιώθηκε από τον Αντόνιο Γκράμσι.
Πρόσφατα εκφώνησε μια ιστορική ομιλία στο Κολέγιο της Ευρώπης, στην Μπριζ, όπου συμπύκνωσε σε λίγες σελίδες όλο το όραμα τού αριστερού ευρωπαϊσμού. Παραθέτω μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα αλλά και το πλήρες κείμενο αυτής της ομιλίας:

… Όταν σήμερα όσοι από εμάς είχαν θεσμικούς ή κυβερνητικούς ρόλους στην Ένωση λένε ηχηρά ότι το ευρώ αποτελεί ζωτικής σημασίας πυλώνα της ενωμένης Ευρώπης, αναφέρονται πρώτα και κύρια στην ιστορική αξία της εισαγωγής του στο πνεύμα μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης. Αξίες που θα εκτιμούσε ο Altiero Spinelli, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, αν ήταν ακόμα ζωντανός, επιστεγάζοντας τις προφητικές του προσπάθειες…

…Για να το θέσω ξεκάθαρα: κάθε κράτος μέλος της ευρωζώνης πρέπει να παίξει το ρόλο του, πρέπει να αναλάβει πλήρως τις ευθύνες του. Και αυτές βεβαιότατα αφορούν την Ιταλία: η κουλτούρα της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας έχει έγκυρους και συνεπείς υποστηρικτές στη χώρα μας στην άσκηση των δημόσιων λειτουργιών μας, αλλά για πολλά χρόνια τώρα δεν κυριαρχεί αυτή η κουλτούρα…


…Τώρα, δεν μπορούμε πλέον να ταλαντευόμαστε ενόψει της κατηγορηματικής επιτακτικής ανάγκης για μια ουσιαστική και σταθερή προσπάθεια να μειώσουμε το δημόσιο χρέος μας. Ούτε μπορούμε να ταλαντευόμαστε ενόψει των δομικών μεταρρυθμίσεων που θα στρώσουν το δρόμο για μια νέα, πιο εντατική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Πρόκειται αναμφισβήτητα για σκληρές δοκιμασίες, αλλά χρειάζεται να τις υπερνικήσουμε. Τους τελευταίους μήνες έχουμε ξεκινήσει την προσπάθεια, αλλά πολλά χρειάζεται ακόμα να γίνουν, χωρίς καθυστέρηση. Καμία ιταλική πολιτική δύναμη δεν μπορεί να συνεχίσει να κυβερνά, ή να ζητάει να κυβερνήσει, χωρίς να δείξει ότι γνωρίζει τις αποφάσεις, αν και δεν είναι δημοφιλείς, που πρέπει να υιοθετηθούν προς το συμφέρον του Έθνους και προς το συμφέρον της Ευρώπης. Ο Guido Carli, διοικητής της Τράπεζας της Ιταλίας από το 1960 έως το 1975, έγραψε αμέσως μετά την υπογραφή του Μάαστριχτ: «η ιταλική πολιτική τάξη δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι, εγκρίνοντας τη Συνθήκη, έχει ήδη δεχτεί μια αλλαγή τέτοιου μεγέθους από την οποία είναι απίθανο να βγει αλώβητη». Τα λόγια του ακόμα και σήμερα ισχύουν…

…Ιδιαίτερα σεβόμαστε, όπως πάντα, την αφοσίωση της Γερμανίας στον ευρωπαϊκό σκοπό, και θαυμάζουμε τις επιτυχίες που πέτυχε, δρώντας ως μια μεγάλη δημοκρατική χώρα, σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και στον τομέα της νομισματικής σταθερότητας. Επίσης κατανοούμε τους ιστορικούς λόγους στους οποίους οφείλεται η δέσμευση της Γερμανίας σε αυτόν το σημαντικό πυλώνα. Σε ένα πνεύμα φιλίας, εκφράζουμε την ανησυχία μας για μια εμφανή απροθυμία να δεχτεί περαιτέρω, και μέχρι τώρα αναπόφευκτες, μεταβιβάσεις κυριαρχίας –και επομένως επίσης πλειοψηφικών αποφάσεων– σε ευρωπαϊκό επίπεδο…

…Η ανάγκη για «περισσότερη Ευρώπη» εκφράστηκε ομόφωνα σε μια σειρά επικλήσεων, κάποιες από τις οποίες ακολουθήθηκαν από πολλές συγκεκριμένες προτάσεις, που παρουσιάστηκαν από έμπειρους και έγκυρους Ευρωπαίους. Έγινε για πάντα σαφές ότι σε έναν κόσμο που κλυδωνίζεται από την κρίση που τώρα βιώνουμε, καμία ευρωπαϊκή χώρα, ούτε η μεγαλύτερη ούτε η πιο ικανή, δεν μπορεί «να σωθεί μόνη της» ή να παίξει ένα σημαντικό ρόλο χρησιμοποιώντας τις δικές της και μόνο δυνάμεις…

…Αυτή η έκκληση για «περισσότερη Ευρώπη», αντίθετα προς μια αναμφισβήτητη τάση των κρατών να κοιτούν προς το εσωτερικό παρά προς το εξωτερικό, αν όχι και να σκέφτονται εθνικιστικά, απαιτεί την άσκηση μεγαλύτερων εξουσιών λήψης αποφάσεων από τους θεσμούς της Ένωσης. Τέτοιες εξουσίες θα πρέπει να ασκούνται σε ένα κλίμα αμοιβαίου σεβασμού και ανανεωμένης συλλογικής δράσης, πέρα από προτάσεις συγκεκριμένων κυβερνήσεων κατά τη διάρκεια της διαμόρφωσης οδηγιών και αποφάσεων…

…Πρέπει σε κάθε περίπτωση να αποφύγουμε να τροφοδοτήσουμε μια παραπλανητική διαφωνία σχετικά με την προοπτική ενός τρομερού ευρωπαϊκού «Υπερ-Κράτους», ενός νέου Λεβιάθαν. Το αποτέλεσμα για το οποίο θα έπρεπε να εργαστούμε δεν αποτελεί ένα αντίγραφο του ιστορικού μοντέλου των ευρωπαϊκών εθνών, αυτού που είναι, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ένα συγκεντρωτικό και έντονα γραφειοκρατικό κράτος. Αντίθετα, θα πρέπει να αγωνιστούμε για ένα πιο σύνθετο και πολυσχιδές, πολυεπίπεδο οικοδόμημα, που ρυθμίζεται από μια ευέλικτη αρχή διοικητικής αποκέντρωσης…

…Μία ήπειρος πλούσια σε παραδόσεις και πόρους έχει σταδιακά ενοποιηθεί –με όλη την ποικιλομορφία της– δημιουργώντας έτσι μια διαδικασία ολοκλήρωσης που έχει γίνει ορόσημο για ολόκληρο τον κόσμο. Μία κοινότητα αξιών έχει δημιουργηθεί, και με αυτή μια σύνθετη και ποικιλόχρωμη κοινότητα που βασίζεται στο κράτος δικαίου και εμπνέεται από την ελευθερία και τη δημοκρατία. Και αυτή δημιούργησε το αριστουργηματικό δημιούργημα ενός φορέα κοινοτικού δικαίου, που την ανάπτυξη του και το σεβασμό σε αυτό προβλέπει και εγγυάται ένα σύστημα ανώτατων δικαστηρίων…

…Από τη δημιουργία ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης στην εισαγωγή ενός Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων, η Ένωση βιώνει μια συνεχή επέκταση των οριζόντων της. Ταυτόχρονα, η προοπτική έχει πάρει τη μορφή ενός κοινού οράματος και ικανότητας για ευρωπαϊκή δράση στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, της άμυνας και της ασφάλειας…

…Δεν υποτιμώ όλα όσα δεν είναι ικανοποιητικά στον οικονομικό ισολογισμό της Ευρώπης. Ωστόσο, θέλω να πω ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα τώρα έχει τόσο βαθιά θεμέλια που η διασύνδεση μεταξύ των κοινωνιών μας, των θεσμών μας, και των πολιτών και των κυβερνήσεων των χωρών μας, είναι τόσο βαθιά ριζωμένη που τίποτα δεν μπορεί να μας κάνει να οπισθοδρομήσουμε. Οποιαδήποτε διάλυση αυτού του οικοδομήματος είναι αδιανόητη. Οποιοσδήποτε φαντάζεται το αντίθετο θα πρέπει να εγκαταλείψει τέτοιους ευσεβείς πόθους…

…Όμως εμείς, άνδρες και γυναίκες, από όλα τα μέρη της Ευρώπης πρέπει να ξανακερδίσουμε τη γνώση και την περηφάνια για το πρόγραμμα και τη διαδικασία ολοκλήρωσης που μας ένωσε. Αφήστε με να πω στους νέους συγκεκριμένα: το μέλλον σας είναι εδώ, όχι κάπου αλλού, και πολύ λιγότερο σε οποιαδήποτε τάση των χωρών μας να κοιτούν προς το εσωτερικό ή σε μια αδύνατη επιστροφή στο παρελθόν…

…Τα πάντα έχουν αλλάξει σε σχέση με το σημείο εκκίνησης, τότε το 1950, αλλά στηριζόμαστε σε ισχυρά νέα κίνητρα. Έχουμε προικίσει την ένωση μας από κράτη και λαούς με αυξανόμενη δύναμη. Η αποστολή εκείνης της Ένωσης είναι να διατηρήσουμε –στο πλαίσιο μιας άτακτης και μη ρυθμιζόμενης παγκοσμιοποίησης που θα μπορούσε διαφορετικά να μας καταπιεί– την ταυτότητά μας, το μοντέλο μας της ολοκλήρωσης και της ενότητας, την ακατάσχετα μοναδική συμβολή μας στην ιστορική εξέλιξη και το μέλλον του παγκόσμιου πολιτισμού…

…Γι’ αυτό λέω στους νέους ανθρώπους: βάλτε ως στόχο την Ευρώπη, και ιδιαίτερα εκείνη την κοινωνική δέσμευση που ήταν πάντα εγγενές και διακριτικό στοιχείο του ευρωπαϊκού οράματος της οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, εκείνη η δέσμευση χρειάζεται να αναζωογονηθεί. Θυμάμαι μια πρόταση που έγινε –δυστυχώς, ανεπιτυχώς– κατά τη διάρκεια συζητήσεων που οδήγησαν στο Μάαστριχτ και την απόφαση να υιοθετηθεί ένα ενιαίο νόμισμα. Εκείνη η πρόταση αφορούσε τα κριτήρια σύγκλισης για τη συμμετοχή στο ευρώ, ότι θα ήταν το περιορισμένο ποσοστό ανεργίας, ιδιαίτερα ανεργίας των νέων. Αυτό είναι ένα παράδειγμα κοινωνικού ήθους που θα πρέπει να επανέλθει, να ενισχυθεί και να ανανεωθεί…

…Τον Οκτώβριο του 1989, σε μια άλλη κρίσιμη στιγμή της ιστορίας, μιλώντας εδώ στην αρχή του ακαδημαϊκού έτους, ο Ζακ Ντελόρ είπε:
«Πάντα πίστευα στην πολιτική με μικρά βήματα, αλλά σήμερα παίρνω αποστάσεις από εκείνη την προσέγγιση επειδή διαθέτουμε προορισμένο χρόνο. Ένα ποιοτικό βήμα απαιτείται τόσο στην ιδέα μας για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα όσο και στη δράση μας.»

Τότε, με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και το ευρώ, αυτό το βήμα μπροστά πράγματι έγινε. Τώρα ήρθε η στιγμή να κάνουμε ακόμα ένα, και μάλιστα ένα βήμα ακόμα πιο αποφασιστικό…

Το πλήρες κείμενο της ομιλίας του προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας Giorgio Napolitano σχετικά με τη δύσκολη ιστορική περίοδο που βιώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Bruges-College d’Europe, 26-10-2011, εδώ.