Σκέψεις για την ανάπτυξη

Τοιχογραφία της εποχής του New Deal

του Γιώργου Προκοπάκη* 

Η ΔΕΗ έχει 21.500 εργαζομένους.

Ο Όμιλος ΕΛΠΕ 3.500 εργαζόμενους.

Οι θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν στον κατασκευαστικό κλάδο τη δεκαετία 1998-2008 ήταν 100.000.
Από την κρίση και μετά έχουμε κάπου 700.000 νέους ανέργους.

Τι μας λένε αυτά; Για να επανέλθουμε στα επίπεδα του 2008 όσον αφορά την ανεργία χρειάζονται περίπου 35 ΔΕΗ, ή 200 ΕΛΠΕ, ή η κατασκευαστική δραστηριότητα να επταπλασιασθεί από τα επίπεδα του 2008 (να φτάσει το 100% του ΑΕΠ περίπου), ή συνδυασμός αυτών.

Το μέγεθος της ανεργίας και οι προοπτικές μεγάλων έργων υποδηλώνουν ότι οι "σημειακές" παρεμβάσεις λίγα πράγματα θα πετύχουν. Καλοδεχούμενες πάντως.

Όμως η άτιμη η ανάπτυξη δεν είναι απλώς αντιστροφή μακροοικονομικών μεγεθών. Στην περίπτωση της Ελλάδας, εάν η πολυπόθητη ανάπτυξη είναι να λύσει προβλήματα όπως της ανεργίας και του ασφαλιστικού (εισφορές ασφαλισμένων), πρέπει να στοχεύει σε κάτι άλλο από τα μεγάλα έργα.

Οι δουλειές χάθηκαν από το εμπόριο και τις υπηρεσίες. Δυστυχώς πολύ δύσκολα (μάλλον αδύνατον θα έλεγα) θα ανακτηθούν θέσεις εργασίας στους ίδιους τομείς. 

Η όποια ανάπτυξη με πραγματικά θετικό πρόσημο για τους πολίτες θα έλθει από πολλές εκατοντάδες ή χιλιάδες μικρές παρεμβάσεις. 

Οπωσδήποτε όμως με αλλαγή αντικειμένου εργασίας της πλειοψηφίας των σημερινών ανέργων συμπολιτών μας.

Ξανά δυστυχώς, το ελληνικό δημόσιο είναι απολύτως βέβαιον ότι δεν μπορεί να συνδράμει σε μια τέτοια γιγαντιαία προσπάθεια. παρά μόνον βάζοντας και τηρώντας κανόνες του επιχειρείν.

Θα γίνουν και κάποια μεγάλα έργα, "σημειακές" παρεμβάσεις. Όμως με κάποιο τρόπο η πολιτική ηγεσία πρέπει να δείξει τη μοναδική διέξοδο στους πολίτες. 

Η λύση αναγκαστικά θα περιλαμβάνει και κάτι που οι Έλληνες φαίνεται να μη θέλουν: εργασιακή κινητικότητα.

Το στοίχημα της ανάπτυξης δεν είναι το πόσα χρήματα θα διατεθούν (π.χ., μια δεύτερη ΔΕΗ για τους 21.500 εργαζομένους που μπορεί να απορροφήσει χρειάζεται κάπου 12 με 15 δισ επένδυση) αλλά το πώς. Κυρίως όμως από το αναπτυξιακό πλάνο.

Μερικές διευκρινίσεις μετά την σχετική συζήτηση, εδώ :

Αυτό που ήθελα να δείξω είναι ότι η ανάπτυξη δεν είναι μόνο θέμα χρημάτων. 

Αυτό που λέμε "αλλαγή μοντέλου" είναι σοβαρή υπόθεση και όχι μια γραμμή σε κάποιο προεκλογικό πρόγραμμα.

Να παρατηρήσω στις παρεμβάσεις:

1. Η πράσινη οικονομία ΔΕΝ φτιάχνει δουλειές. 

Αλλάζει δραστηριότητα εργασίας και σε πολλές περιπτώσεις μειώνει θέσεις εργασίας (π.χ., φωτοβολταϊκά, αιολικά).

2. Η ανάπτυξη με όχημα την πράσινη οικονομία προϋποθέτει ανθούσα "μη-πράσινη" οικονομία, ώστε να είναι εφικτή η μεταφορά πόρων. 

Άλλο πράγμα η "πράσινη κοινωνία" ως στόχος.

3. Οι αναφορές στις παρεμβάσεις έχουν να κάνουν κυρίως με δραστηριότητες "ανακατανομής του εγχώριου ΑΕΠ". 

Αυτό δίνει λύση σε ατομικό πρόβλημα, όχι όμως στο συνολικό.

4. Ο συνδυασμός "μικρή/μεσαία επιχειρηματικότητα και εξαγωγές" είναι κατά τη γνώμη μου αυτό που θα μπορούσε να δώσει μια προοπτική. 

Η κεντρική παρέμβαση μπορεί να είναι στη δημιουργία δικτύων διανομής, μεταφοράς τεχνογνωσίας, τεχνικής υποστήριξης.

5. Με τη λέξη "εξαγωγές" εννοώ ΚΑΙ την υποκατάσταση εισαγωγών. 

Τεράστιο χάσμα (που δίνει και δουλειές) σε γεωργία και κτηνοτροφία.

6. Τα niche markets είναι μερική (μικρής κλίμακας έχω την αίσθηση) λύση. 

Καραχάι λάδι στο Harrod's θα πουλάνε το πολύ δύο ελαιοπαραγωγοί, όχι 5.000.

7. Παρά το ότι η στροφή πρέπει να είναι σε "παραγωγή", σε μεταβατικό στάδιο, όταν θα έλθει η πολυπόθητη ρευστότητα, είναι απαραίτητη και η (επιλεκτική;) ενίσχυση του τριτογενούς τομέα. 

Η μετάβαση από ένα μοντέλο σε άλλο δεν μπορεί να είναι ένα σοκ. 

Μερικές χιλιάδες άνθρωποι μπορεί να αλλάξουν δουλειές στα γρήγορα - ένα εκατομμύριο όμως;

8. Όσο ωραία και να φαίνεται σε πολλές περιπτώσεις η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, είναι απαραίτητη η στροφή προς μεγαλύτερες επιχειρήσεις ή συσσωματώσεις. 

Πρέπει να ενισχυθεί το κομμάτι της μισθωτής εργασίας - όχι μόνον οικογενειακή και μικρή επιχειρηματικότητα.

9. Ο ρόλος της πολιτείας, μιας και δεν έχει και λεφτά, πρέπει να είναι του "αποτελεσματικού τροχονόμου". Τίποτε άλλο.

Δεν θα λύσουμε το πρόβλημα της πράσινης αγοράς εργασίας. Αλλά το παράδειγμα των σκουπιδιών είναι χαρακτηριστικό. 

Τα 10 εκατ Ελλήνων σε πλήρη ανάπτυξη του συστήματος εξυπηρετούνται από 7.000 εργαζομένους. Εάν αυτοί δεν είναι πρόσθετοι στο συμβατικό σύστημα διαχείρισης, τι έχουμε κάνει; Τα φωτοβολταϊκά βγάζουν θέσεις εργασίας φύλαξης για να μη κλέβουν οι αθίγγανοι τα καλώδια και διαλύουν την παραγωγή.

Κατέθεσα την άποψη ότι η πράσινη ανάπτυξη δημιουργεί θέσεις εργασίας όταν η συμβατική ανθεί. Συζητάμε για μεγάλα νούμερα, όχι μεμονωμένες ή ειδικές περιπτώσεις. Αλλά δεν είναι αυτό το κύριο ζήτημα.

Αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι η ανακύκλωση της συλλογιστικής στην ανακατανομή του εγχώριου ΑΕΠ. Τα βιοκλιματικά κτήρια απαιτούν κατασκευαστικό οργασμό για να δει κανείς επίπτωση στον προϋπολογισμό. Τα απούλητα διαμερίσματα απαιτούν τοποθέτηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Από πού θα προκύψουν αυτά;

Το θεωρητικό μοντέλο της "εγχώριας αστικής τάξης" η οποία θα τραβήξει την "βιομηχανική επανάσταση" επανάσταση που χάσαμε δεν με πείθει. Για πολλούς λόγους, κυρίως όμως για τα χαρακτηριστικά της έγχώριας αστικής τάξης. 

Δεν προέκυψε από την αριστοκρατία αλλά από τη διακίνηση κεφαλαίων και το εμπόριο.

Αυτά είναι "φωναχτές σκέψεις" και προβληματισμοί. 

Κυρίως γιατί κυκλοφορεί η καραμέλα του αναπτυξιακού συστατικού που λείπει από τα μνημόνια. Η λύση της αναπτυξιακής ένεσης (χρηματικής) μπορεί να είναι καταστροφική. 

Αναπτυξιακή προσπάθεια που δεν είναι αυτοτροφοδοτούμενη μετά την πρώτη έγχυση, μπορεί να είναι καταστροφική γιατί η διατήρηση του επιπέδου απαιτεί νέα χρήματα - δανεικά. 

Από τον ανδρεοπαπανδρεϊσμό θέλουμε να ξεφύγουμε.

*επιλογή από το φόρουμ Μεταρρυθμιστική Αριστερά