Η Αντικουλτούρα στην Ελλάδα

Συνέντευξη με τον Νίκο Ξυδάκη - από το Art Noise
Της Βασιλίκας Σαριλάκη 

Το Art Noise έχει την χαρά να φιλοξενεί μια ενδελεχή συνέντευξη του αρχισυντάκτη της Καθημερινής και τεχνοκριτικού Νίκου Ξυδάκη πάνω στο φαινόμενο της Αντικουλτούρας στην Ελλάδα. Προσδιορίζει τις εκφάνσεις της, το μεγάλο φάσμα της, την σημασία της για την mainstream κουλτούρα και την σύμπλευση μαζί της, την ιστορική της διαδρομή, την συνάφεια με την πολιτική, τις τάσεις, τις επιτυχίες και τις αδυναμίες της. Σκιαγραφείται αρχικά η εποχή της ιδεολογίας, ύστερα της αποϊδεολογικοποίησης, του lifestyle, η ρήξη με την παράδοση, οι καταλήψεις, η πενταετία της κρίσης και η απονενοημένη αντίδραση. Σχολιάζονται οι κομβικές διοργανώσεις τέχνης της περασμένης δεκαετίας ( Outlook, Destroy Athens κλπ) αλλά και η αιχμηρή γλώσσα του δρόμου, τα graffitti. H συνέντευξη πλησιάζοντας προς το τέλος αγγίζει τις σημερινές αγωνίες: Ποια μπορεί να είναι αντίδραση της τέχνης και του πολιτισμού στην κρίση; Ποιο είναι το παρόν της αμφισβήτησης και της αντικουλτούρας; Να περιμένουμε μια πολιτική τέχνη ξανά; Κι άραγε το Διαδίκτυο βοηθάει στην εκδημοκρατικοποίηση και την κουλτούρα με την συμμετοχή στα κοινωνικά δίκτυα; 

Σημειώνουμε, ότι την συνέντευξη αυτή την πήραμε με αφορμή την έκθεση Αντικουλτούρα: Η ανάδυση ενός νέου κοινωνικού υποκειμένου μετά το 1980 που γίνεται στο Camp* κι επιμελείται ο Νίκος Ξυδάκης μαζί με τον Παντελή Αραπίνη. Συμμετέχουν πολλοί καλλιτέχνες, πλαισιώνεται με παράλληλες εκδηλώσεις, κι εκδόθηκε ομότιτλο βιβλίο. Θα διαρκέσει μέχρι 20 Νοεμβρίου.

* * * * * * * * 

Βασιλίκα Σαριλάκη (Β.Σ.): Άς πιάσουμε το νήμα από την προηγούμενη έκθεση, το Underground. Στην συζήτηση που κάναμε με τον Θανάση Μουτσόπουλο -στο Art Noise- καταλήξαμε σε ορισμένα συμπεράσματα που ίσως χρησιμεύσουν ως απαρχή για την δική μας συζήτηση. 1) Ότι η Ελλάδα έζησε με κάποια χρονοκαθυστέρηση λόγω της χούντας την δική της αμφισβήτηση και πως η δική μας underground σκηνή ήταν ιδιαίτερα πολιτικοποιημένη.

Νίκος Ξυδάκης (Ν.Ξ.): Σωστό.

Β. Σ. 2) Ότι η σεξουαλική απελευθέρωση και η χρήση ουσιών δεν ήταν τόσο έντονα στην Ελλάδα όσο στο εξωτερικό, και πως η pop μόδα και η ψυχεδέλεια επηρέασαν στην Ελλάδα περισσότερο την μαζική διασκέδαση (ελληνικό κινηματογράφο και μουσική). Ύστερα μιλήσαμε για το φαινόμενο των αντιεξουσιαστών, των αυτόνομων, την έκρηξη των περιοδικών ρήξης, την πλατεία Εξαρχείων, το Ιδεοδρόμιο, και φυσικά τις προσωπικότητες και τους καλλιτέχνες-κλειδιά που καθόρισαν το underground μέχρι το 1984. Και τώρα ερχόμαστε στην δεκαετία του ‘90, στην εν λόγω έκθεση που αναφέρεται στην Αντικουλτούρα. Τι χαρακτηρίζει την δεκαετία αυτή;

Ν. Ξ. Κατ’ αρχάς ο ίδιος ο όρος αντικουλτούρα είναι προβληματικός. Διευκρινίζω πως τον χρησιμοποιούμε συμβατικά για να χαρακτηρίσουμε πνευματικές και καλλιτεχνικές εκφράσεις που δεν είναι mainstream. Μπορεί να εναντιώνονται στο mainstream αλλά μπορεί και να είναι ηπιότερες, να μην έχουν έντονο πολιτικό χαρακτήρα. Άρα η ίδια η αντικουλτούρα είναι αρκετά χαλαρός ως….

Β. Σ. Όρος;

Ν. Ξ. Ναι, γιατί πιάνει την κουλτούρα όπως την εννοούν οι hipster και οι beatniks αλλά φτάνει μέχρι τις έρευνες της ψυχεδέλειας και τα φλερτ του εξεγερμένου δυτικού νέου με τις ανατολικές κουλτούρες. Μπορεί να είναι από τον Castaneda μέχρι δεν ξέρω τι. Πιάνει και το πολιτιστικό-αισθητικό μέρος αλλά και κάποιες προσπάθειες ανανέωσης του ηθικού, αξιακού πλαισίου, αλλά και την αναζήτηση της πνευματικότητας που αρνείται την δυτική πειθαρχία συν την πολιτική εναντίωση κατά του καπιταλισμού είτε πάλι προσπαθεί να θεραπεύσει και να υπερβεί τις αδυναμίες της αστικής δημοκρατίας. Άρα είναι πάρα πολύ μεγάλο πράγμα….

Η πλατεία ήταν γεμάτη με το νόημα που ’χε κάτι..

Β. Σ. Ναι αν θέλουμε να το προσδιορίσουμε πιο πραγματιστικά ή συγκεκριμένα εστιάζοντας στην Αθήνα μερικοί λένε ότι μετά από εκείνη την περίοδο υπάρχει μια αποϊδεολογικοποίηση. Δεν κλείνουν μόνο τα αμφισβητησιακά περιοδικά, δεν αλλάζει απλώς η παραδοσιακή λειτουργία της Πλατείας Εξαρχείων αλλά αρχίζει ένα είδος ενσωμάτωσης. Δηλαδή αρχίζει η εποχή του lifestyle και της λαμογιάς….

Ν. Ξ. Μετά το ’80 ναι…..

Β. Σ. Αρχίζει η πρέζα επίσης να κυριαρχεί, αρχίζουν οι μπάχαλοι, συκοφαντείται η ιδεολογία και γενικά αποϊδεολογικοποιείται η αμφισβήτηση αλλά και η τέχνη σ’ ένα βαθμό.

Ν. Ξ. Γιατί; είχε επηρεαστεί η τέχνη ήδη από το underground; δεν νομίζω.

Β. Σ. Όχι, εννοώ πως υπήρχε μια ιδεολογικοποίηση μέχρι και στην εποχή του Ιδεοδραμίου του Χρηστάκη, κάτι που κατέπεσε μετά.

Ν. Ξ. Όχι διαφωνώ. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να δούμε τις κλίμακες. Εγώ που ήμουν πρωταγωνιστής την δεκαετία του ’80, (διαμορφώνομαι και την διαμορφώνω) μπορώ να σου πω ότι τότε η πνευματική και καλλιτεχνική αναζήτηση είναι πολύ μεγάλου εύρους….

Β. Σ. Μα λέμε για την δεκαετία του ’90 τώρα, για μετά το ’84 που καλύπτει η έκθεση…..

Ν. Ξ. Το ίδιο είναι. Πρέπει να βρούμε τις ρίζες. Γιατί μετά το ’83; Υπάρχει κάποια τομή ας πούμε; Δεν νομίζω. Νομίζω η τομή είναι το ’79,’82 χονδρικά. 

Όταν από τους χώρους των πανεπιστημίων, από τους χώρους των προνομιούχων φοιτητών που δρουν υπερταξιακά ή διαταξικά, διότι δεν αναγνωρίζουν- ακόμη- στο σώμα τους την ταξικότητα, δημιουργείται μια ρήξη. Μπορεί να είναι παιδιά που έρχονται από την επαρχία ή τις εργατικές συνοικίες, αλλά ανήκουν σ’ αυτήν την ιδιότυπη ελίτ, που έχει καθαγιαστεί από τον αντιδικτατορικό αγώνα και το Πολυτεχνείο, τους φοιτητές, που είναι ένα οιονεί πολιτικό υποκείμενο, αλλά πιο πολύ στον χώρο του φαντασιακού. 

Η ρήξη έρχεται πρώτα στο φαντασιακό. Είναι η ρήξη με την καθεστωτική αριστερά, με την επίσημη αριστερά. Η οποία είναι από το ΠΑΣΟΚ - που γίνεται και κυβέρνηση το ’81- έως το ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσωτερικού. 

Μόνο η Β΄ Πανελλαδική αναπνέει με το πνεύμα και τις συμπεριφορές του underground, της αντικουλτούρας και του αναρχισμού. Εκείνη την εποχή γεννιέται κι ο όρος “αυτόνομος” και “αναρχoαυτόνομος”. Άρα εκεί βασικά βρίσκεται η ρίζα μιας κουλτούρας που γίνεται ηγεμονική τις επόμενες δεκαετίες σε μεγάλα μέρη της νεολαίας.

η συνέχεια της συζήτησης,  ΕΔΩ