Μάχη κατά των μεταρρυθμίσεων

Η επαγγελία των αντιμνημονιακών για την, αδύνατη, επιστροφή στο παρελθόν

του Πάνου Καζάκου*

Καθώς πλησιάζει η δύσκολη μάχη στη Βουλή και, ναι, στην κοινωνία, για την ψήφιση του «πολυνομοσχεδίου» (Μνημονίου ΙΙΙ), η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από ένα λάθος ερώτημα, αν δηλαδή είμαστε υπέρ ή κατά του Μνημονίου (ή των Μνημονίων). Έχουμε εγκλωβισθεί σε λάθος έννοιες που βιάζουν τη νηφάλια σκέψη.

Τα πράγματα φωτίζονται διαφορετικά αν αντικαταστήσουμε τον όρο «αντιμνημονιακό» μέτωπο με τον όρο αντιμεταρρυθμιστικό. Γιατί περί αυτού πρόκειται κατά κύριο λόγο. Οι αντιμνημονιακοί στρέφονται κατά οποιασδήποτε μεταρρύθμισης εκείνων των βασικών θεσμών και πολιτικών πρακτικών που είχαν εμπεδωθεί στη Μεταπολίτευση και μας οδήγησαν στην κρίση.

Έτσι συζητούμε αν είμαστε υπέρ ή κατά του Μνημονίου και όχι τι χρειάζεται η χώρα, ούτε αν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω. 

Χρειάζεται η χώρα μεταρρυθμίσεις; Γιατί; Ποιες ακριβώς; Ποιες έχουν ήδη δρομολογηθεί και ποιες πρέπει να εφαρμοσθούν ακόμη; Είναι αναγκαία η δημοσιονομική εξυγίανση (να ξοδεύει το κράτος όσα εισπράττει) αλλά με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα;

Ο ΣΥΡΙΖΑ κάνει την αδύνατη επαγγελία (για τους Ανεξάρτητους Ελληνες και τη Χρυσή Αυγή δεν χρειάζεται τώρα να σπαταλήσουμε γραμμές). 

Ενδιαφέρεται για κρατικοποιήσεις, υπόσχεται να παρκάρει δεκάδες χιλιάδες στο Δημόσιο και να αποκαταστήσει μισθούς και συντάξεις στα προ κρίσης επίπεδα, δεσμεύεται να στηρίξει τα αιτήματα των δικαστικών και των συντεχνιών των ΔΕΚΟ, υπερασπίζεται με νύχια και δόντια τα προνόμια των ευγενών Ταμείων ισχυρών συντεχνιών και τη μάχη που δίνουν να μην ενταχθούν στον ΕΟΠΠΥ και ανθίσταται σε κάθε αλλαγή στα ΑΕΙ. 

Με λαϊκίστικη ρητορική στρέφεται ακριβώς εναντίον του λαού και του μέλλοντος της χώρας. Είναι η επαγγελία της αδύνατης επιστροφής στο παρελθόν! 

Αυτό το παρελθόν υπηρέτησαν πολλοί από τους νεοπροσύλητους (εκ ΠΑΣΟΚ) του ΣΥΡΙΖΑ και αυτό θέλουν να υπηρετήσουν στο μέλλον (επωφελώς εννοείται). Πολλά θυμίζουν τη δεκαετία του 1980. Αλλά τότε η χώρα μπορούσε να δανείζεται μαζικά (γιατί είχε λίγα χρέη) και να συμπληρώνει όσο γινόταν τα ψιχία της ΕΕ!

Ουσιαστικά δέχονται ότι μπορούμε να καταναλώνουμε χωρίς να παράγουμε. Ή να ζούμε με δάνεια εισάγοντας όσα χρειαζόμαστε. Ευημερία δηλαδή από τον αέρα. Είναι η «αριστερή» εκδοχή της ιδεολογίας των προσοδοθήρων. Η «δεξιά» εκδοχή της είναι πιο ωμή ή απλά παρωχημένη: υποκρύπτει την απαίτηση να μας δανείζουν επειδή οι πρόγονοί «μας» έχτισαν την Ακρόπολη και ανέδειξαν μεγάλα πνεύματα.

Βέβαια, μιλούν για ένα νέο «παραγωγικό μοντέλο» που μοιάζει ως από μηχανής θεός. 

• Παραβλέπουν ότι ένα νέο παραγωγικό μοντέλο θέλει χρόνια για να κατασκευασθεί και για να αποδώσει. 
• Ότι προϋποθέτει ορισμένα στοιχειώδη: π.χ. λεφτά! 
• Ότι δεν γίνεται με δημοσίους υπάλληλους όπως άλλωστε έδειξε επανειλημμένα και πειστικά η ιστορική εμπειρία σε Ελλάδα και στις πάλαι ποτέ «σοσιαλιστικές» χώρες. 
• Ότι, επομένως, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε με ποιους ακριβώς μηχανισμούς θα οικοδομηθεί το νέο «παραγωγικό μοντέλο».

Σίγουρα, τώρα η χώρα χρειάζεται ένα «σχέδιο» για διατηρήσιμη ανάπτυξη. Αλλά τα σχέδια δεν οικοδομούνται πάνω σε αφελείς επιθυμίες ή φαντασιώσεις. Προηγείται η σταθεροποίηση. Ταυτόχρονα πρέπει ...να δούμε πώς μπορούμε να ανακάμψουμε και μάλιστα σε σταθερές βάσεις - με «βιώσιμο τρόπο».

Και τότε τα πράγματα γίνονται δύσκολα: κρίσιμος παράγοντας είναι οι ιδιωτικές παραγωγικές (όχι αεριτζίδικες) επενδύσεις, επιχειρηματίες με νέες ιδέες και (όσο γίνεται) καλές κρατικές υπηρεσίες και υποδομές. Η διεθνής εμπειρία μάς δείχνει πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί, ή ποιες είναι οι προϋποθέσεις. 

Ε, λοιπόν, μέρος αυτών των προϋποθέσεων περιλαμβάνεται στα Μνημόνια: μια χώρα θα ελκύσει παραγωγικές επενδύσεις μόνον 

• αν έχει μειώσει τα ελλείμματά της (γιατί αλλιώς όλοι φοβούνται εκπλήξεις), 
• αν έχει σταθεροποιήσει τη θέση της στην ευρωζώνη, 
• αν έχει σταθερό φορολογικό σύστημα (το ύψος των φόρων ελάχιστο ρόλο παίζει), 
• αν έχει καθιδρύσει λειτουργική και αποτελεσματική δικαιοσύνη (rule of law!) παρέχοντας έτσι ασφάλεια δικαίου, 
• αν υπάρχει τάξη, 
• αν η διοίκηση διευκολύνει τον πολίτη αντί να απαιτεί δωροδοκίες σε ένα πλαίσιο ατιμωρησίας και μη λογοδοσίας, 
• αν το εργατικό δυναμικό είναι καλά εκπαιδευμένο για τις σύγχρονες απαιτήσεις της παραγωγής σε νέους και παραδοσιακούς κλάδους, αν οι αγορές είναι ανοιχτές. 

Τα υπόλοιπα στο Μνημόνιο και στον κατάλογο των «προαπαιτούμενων». 

Σε πιο πυκνή και θεωρητική διατύπωση κατά Robinson και Acemoglou που διερωτήθηκαν γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη. Η απάντηση: Επιτυγχάνουν αν η πολιτική τάξη είναι αξιόπιστη και δεν λειτουργεί «εξορυκτικά» τροφοδοτώντας την αδικία και την ανισότητα ευκαιριών.

* Ο Πάνος Καζάκος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών - από τα ΝΕΑ