Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 2009

Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ για την πολιτική θεωρία και πράξη*

"Η στάση μου δεν είναι ότι πρέπει να κάτσουμε και να περιμένουμε για κάποια μεγάλη επανάσταση να συμβεί. Πρέπει να εμπλεκόμαστε οπουδήποτε μπορούμε."


"Είμαι Λενινιστής. Ο Λένιν δεν φοβόταν να λερώσει τα χέρια του. Αν μπορείς να πάρεις εξουσία, τότε άδραξε την". Ο στοχαστής Σλάβοϊ Ζίζεκ εξηγεί στον Jonathan Derbyshire του New Statesman γιατί απορρίπτει την επικρατούσα πολιτική θεωρία, γιατί υποστηρίζει τον Μπαράκ Ομπάμα και γιατί χρειαζόμαστε τον Μαρξ περισσότερο από ποτέ.

Έχει ονομαστεί «διανοούμενος σταρ της ροκ», «ο Έλβις της πολιτιστικής θεωρίας», και «ο αδεφλός Μαρξ» (The Marx Brother).

Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ, ο Σλοβένος φιλόσοφος και πολιτικός θεωρητικός, με χαρά ενθαρρύνει όλες αυτές τις δημοσιογραφικές καρικατούρες. Τα κείμενά του περιέχουν συστηματικά περισσότερα αστεία και ανέκδοτες ιστορίες από ότι συνηθίζεται στην ακαδημαϊκή πολιτική φιλοσοφία –το νέο του βιβλίο «Πρώτα ως τραγωδία, Έπειτα ως φάρσα», μια ανάλυση της παρούσας παγκόσμιας κρίσης δεν αποτελεί εξαίρεση—και ο ίδιος έχει πρωταγωνιστήσει σε δύο ντοκιμαντέρ, το Žižek και το "Ο Οδηγός του Σινεμά Ενός Διεστραμμένου". Στο πρώτο κινηματογραφείται στο κρεβάτι, χωρίς πουκάμισο, φιλοσοφώντας πάνω στη φύση της φιλοσοφίας, ενώ στο δεύτερο διαπλέει τον Καλιφορνέζικο ισθμό του Μποντέγκα Μπέι, ως φόρο τιμής στην Tippi Hedren, την ηρωίδα στα Πουλιά του Άλφρεντ Χίτσκοκ (ο Χίτσκοκ, μαζί με το Λένιν και το Γάλλο ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν, είναι ένας από τους ήρωες του Ζίζεκ, και συχνό υποκείμενο των κρυφο-Μαρξιστικών πολιτισμικών του αναλύσεων).

Τα οποία τον κάνουν να φαντάζει ως ένας καλοήθης, εκκεντρικός, Κεντροευρωπαίος καραγκιόζης. (Ένα αμερικανικό περιοδικό παρατήρησε ότι μιλάει αγγλικά «σε υψηλές ταχύτητες», και με προφορά αντίστοιχη αυτής του χαρακτήρα που υποδύεται ο Άντι Κάουφμαν στο Taxi. Και όμως, κατά την ομολογία του κριτικού Άνταμ Κιρς, σε άρθρο στο New Republic με τον τίτλο «Θανατηφόρος Γελωτοποιός», ο Ζίζεκ δεν είναι τίποτα λιγότερο από «τον πιο επικίνδυνο φιλόσοφο στη Δύση». Πιθανόν ο Κιρς να ενέδιδε σε διάθεση για υπερβολή όταν έγραφε το άρθρο, ωστόσο η περιγραφή του για το Ζίζεκ αναδεικνύει κάτι σημαντικό, την περιφρόνησή του για την επικρατούσα πολιτική σκέψη, μια περιφρόνηση τόσο ολοκληρωμένη που ορισμένες φορές τον οδηγεί να «υπερεκθειάζει», σύμφωνα με τον Κιρς, «τον ολοκληρωτισμό και την πολιτική βία».

Είτε οι διαβόητες κριτικές του Κιρς στον Ζίζεκ είναι δικαιολογημένες είτε όχι, είναι καθόλα βέβαιο ότι οι εμπρηστικές «Λενινιστικές» προκλήσεις του Σλοβένου, και η διακριτική επιδοκιμασία του στο Ιακωβινικό «Τρόμο» και στην Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο έχουν ως πρόθεση να ξεβολέψουν και να θέσουν υπό αμφισβήτηση το είδος του φιλελευθερισμού που δεσπόζει στην πολιτική θεωρία στην Δύση –ειδικά στο αγγλοσαξονικό κομμάτι της. Οι πρόσφατοι καρποί αυτής της παραγωγής, συμπεριλαμβανομένου ενός βιβλίου για τη βία και μίας υπεράσπισης «χαμένων σκοπών», όλοι δείχνουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Ο Ζίζεκ, που βρισκόταν στη Νέα Υόρκη για μια σειρά από ομιλίες σχετικά με την οικονομική κρίση και το σχέδιο του Ομπάμα για την υγεία, ρωτήθηκε από το δημοσιογράφο Jonathan Derbyshire για τη σχέση της δουλειάς του με την καθιερωμένη, φιλελεύθερη πολιτική θεωρία των Βρετανικών και Αμερικανικών πανεπιστημίων.

Ο Ζίζεκ πήρε το παράδειγμα του πιο καταλυτικού κειμένου της πολιτικής φιλοσοφίας γραμμένης στα Αγγλικά τα τελευταία 40 χρόνια, τη «Θεωρία της Δικαιοσύνης» του Τζον Ρόουλς. Κεντρικό επιχείρημα σε αυτό το βιβλίο είναι αυτό που ο Ρόουλς αποκαλεί «αρχή της διαφοράς», σύμφωνα με την οποία ανισότητες στην διανομή των αγαθών μπορεί να δικαιολογηθεί μονό εάν ωφελεί τα κατώτερα στρώματα. Η αντίληψη του Ζίζεκ είναι ότι «το μοντέλο του Ρόουλς λειτουργεί με μια μόνο μοιραία προϋπόθεση: ότι δεν υπάρχει αγανάκτηση... ο Ρόουλς δε λαμβάνει υπόψιν το παράλογο του φθόνου. Στις καπιταλιστικές σχέσεις σήμερα, ο φθόνος είναι κριτικής σημασίας. Ποτέ δεν πρέπει να υποτιμούμε τη δύναμη του φθόνου. Παρόλο που ο Ρόουλς και άλλοι φιλελεύθεροι υπέρμαχοι της ισότητας θέλουν να είναι σοβαροί αναλυτές, η τελική εικόνα του ανθρώπου στην οποία βασίζονται οι αναλύσεις τους είναι πολύ αφελής και ουτοπική.»

Επιπλέον ο Σλοβένος είναι εξίσου σκληρός και με όσους βρίσκονατθ στα αριστερά του Ρόουλς. «Έχω προσέξει πόσοι από τους ανθρώπους που θεωρούν τους εαυτούς τους πιο ριζοσπαστικούς από τη φιλελεύθερη καθιερωμένη σκέψη, δε δουλεύουν επισήμως στην πολιτική θεωρία, αλλά κρύβουν τους εαυτούς τους και δουλεύουν ως κριτικοί λογοτεχνίας και φιλόσοφοι. Είναι σαν ο ριζοσπαστισμός τους να είναι μια υπερβολή που τους αναγκάζει να αλλάξουν γένος».

Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό για την ακαδημαϊκή αριστερά, κατά τη γνώμη του, είναι ο αφηρημένος μοραλισμός, τον οποίο αποκηρύσσει ως ουτοπία, όπως ο Μαρξ και ο Ένγκελς αποκήρυσσαν ως ουτοπιστές τους Γάλλους σοσιαλιστές. «Αυτός ο υπερβολικός ριζοσπαστισμός αρθρώνεται ως κάποιου είδους ηθικό ξέσπασμα. Και έχεις ένα είδος αφηρημένης, ηθικοπλαστικής πολιτικής στην οποία εστιάζεις σε ομάδες εμφανώς μη-προνομιούχες, άλλες φυλές, ομοφυλόφιλους κ.λ.π και μετά εκρήγνησαι μέσα στην ηθική σου οργή. Αυτό έχει να κάνει με τον πολιτιστικό, μετα-πολιτικό καπιταλισμό μας, στον οποίο οι πιο παθιασμένοι αγώνες είναι οι πολιτιστικοί. Η μεγάλη πλειοψηφία της αριστεράς δεν αμφισβητεί τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τον καπιταλισμό καθεαυτά. Κατά τον ίδιο τρόπο που όταν ήμαστε νέοι θέλαμε σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο, αυτό που ένα μεγάλο κομμάτι της αριστεράς θέλει σήμερα είναι καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο.»

Είναι ακριβώς αυτή η ετοιμότητα του Ζίζεκ να αμφισβητήσει τη «φιλελεύθερη δημοκρατία» με την οποία θεωρεί ότι πολλοί δυτικοί αριστεριστές έχουν πρώιμα συμβιβαστεί, που προκαλεί τόση αμηχανία στους κριτικούς του, συμπεριλαμβανομένου του Άνταμ Κιρς.

Συμφωνεί ότι δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για ερωτήσεις σχετικά με τη φύση της νομιμοποιημένης πολιτικής αρχής που απασχολούν τους περισσότερους φιλοσόφους. «Ναι, η νομιμοποιημένη εξουσία δεν είναι αυτό στο οποίο εστιάζω. Δεν αποστρέφομαι τη δημοκρατία, αλλά για μένα, παρόλο που η δημοκρατία, με την τυπική της έννοια, είναι πολύτιμη, δεν είναι καθεαυτή το μέτρο της υπέρτατης αλήθειας ή της αυθεντικότητας. Δεν θα έπρεπε να φετιχοποιούμε τη δημοκρατία –για παράδειγμα μπορείς να έχεις δημοκρατικές εκλογές όπου η πλειοψηφία ψηφίζει ένα δεξιό λαϊκιστή, και έπειτα έχεις τη δεξιά να συμπεριφέρεται στην κυβέρνηση ως μη νόμιμη. Δε νομίζω πως η τυπική διαδικασία εκλογής θα έπρεπε να εξισώνεται με τη νομιμοποίηση.»

Ο Ζίζεκ αποδίδει αυτή τη σκέψη στο Μαρξ. Και στο προοίμιο της οικονομικής κρίσης, το οποίο δεν έχει ακόμη αποσπάσει κάποιες σοβαρές αντιπροτάσεις από την αριστερά, εκτός από τον ξαναζεσταμένο Κεϋνσιανισμό προωθούμενο από οικονομολόγους σαν τον Πολ Κρούγκμαν και τον Τζόζεφ Στίγκλιτς, πιστεύει ότι χρειαζόμαστε το Μαρξ περισσότερο από ποτέ. «Παρά την κρίση, δεν είχαμε κάποια σοβαρή προσπάθεια της αριστεράς να αναμετρηθούμε με αυτό που στην παλιά μαρξιστική ορολογία θα λέγαμε «κριτική της πολιτικής οικονομίας». Η βασική μαρξιστική πρόταση ήταν ότι η πολιτική δεν είναι απλώς πολιτική –η πολιτική βρίσκεται στην οικονομία. Αυτό θα έπρεπε να το αποκαταστήσουμε.»

Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει μια τέτοια ανάλυση στην πραγματική πρακτική της πολιτικής; «Είμαι Λενινιστής. Ο Λένιν δε φοβόταν να λερώσει τα χέρια του, Αν μπορείς να πάρεις εξουσία, τότε άδραξέ την. Κάνε ό, τι είναι δυνατόν. Γι’αυτό υποστηρίζω τον Ομπάμα. Θεωρώ ότι η μάχη που δίνει τώρα για το σύστημα υγείας είναι φοβερής σημασίας, γιατί βρίσκεται στην καρδιά της κυρίαρχης ιδεολογίας. Η βάση της καμπάνιας κατά του Ομπάμα είναι η ελευθερία της επιλογής. Και το δίδαγμα, αν κερδίσει, είναι ότι η ελευθερία της επιλογής είναι ασφαλώς κάτι όμορφο, αλλά λειτουργεί μόνο πάνω σε ένα υπόβαθρο κανονισμών, ηθικών προϋποθέσεων, οικονομικών συνθηκών κλπ. Η στάση μου δεν είναι ότι πρέπει να κάτσουμε και να περιμένουμε για κάποια μεγάλη επανάσταση να συμβεί. Πρέπει να εμπλεκόμαστε οπουδήποτε μπορούμε. Αν ο Ομπάμα κερδίσει τη μάχη του για το σύστημα υγείας, αν οποιοδήποτε χτύπημα μπορεί να επιτευχθεί ενάντια στην ιδεολογία της ελευθερίας της επιλογής, θα είναι μια νίκη για την οποία αξίζει κανείς να παλέψει.»

Και είναι δουλειά των φιλοσόφων και των διανοούμενων να εμπλακούν σε αυτόν τον ιδεολογικό αγώνα. Με άλλα λόγια, η θεωρία έχει σημασία. Ο Ζίζεκ διηγείται την ιστορία ενός φίλου που πάει να συναντήσει το Νόαμ Τσόμσκι, τον «πιο σημαντικό δημόσιο διανοούμενο» της Αμερικής. «Ο φίλος μου, μου είπε ότι ο Τσόμσκι είπε κάτι πολύ δυσάρεστο. Είπε ότι σήμερα δε χρειαζόμαστε θεωρία. Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι να πούμε στον κόσμο, εμπειρικά, τι συμβαίνει. Εδώ διαφωνώ βίαια: τα γεγονότα είναι γεγονότα, και είναι πολύτιμα, αλλά μπορούν να λειτουργήσουν με τον ένα τρόπο ή με τον άλλον. Τα γεγονότα από μόνα τους δεν αρκούν. Πρέπει να αλλάξεις το ιδεολογικό υπόβαθρο.» Και στο τέλος της ιστορίας ο Ζίζεκ προσθέτει «Συγγνώμη, αλλά είμαι ένας παλιομοδίτικος ηπειρωτικός Ευρωπαίος. Η θεωρία είναι ιερή και τη χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ.»


*Από το TVXS.gr, Πηγή: New Statesman

6 σχόλια:

  1. Γιώργο, πιο αργά, δεν σε προλαβαίνω.
    Μελετούσα την περιουσία της εκκλησίας και η μελέτη δεν έχει τέλος..
    Έκανα σχόλια για μερικά από τα βασικότερα ζητήματα, αλλά δεν υπάρχει τελειωμός..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Φίλε ΑΣ
    Ο Ζιζεκ είναι τόσο πληθωρικός που είναι αδύνατον να τον παρακολουθήσουμε.
    Το πρόβλημα προκύπτει όταν παρατηρώντας προσεκτικά τι λέει ανακαλύπτουμε μερικά σχεδόν αντιφατικά στοιχεία.
    Εδω παραθέτω ολη την συνέντευξη (αυτό που ανάρτησες είναι μια περίληψη του συντάκτη της) http://www.newstatesman.com/ideas/2009/10/today-interview-capitalism
    Οποιος έχει την όρεξη μπορεί να δει διάφορα "περίεργα"
    πχ δες ενα απόσπασμα σε σχέση με τους μετανάστες
    "Don't you suspect a little bit that there's something of this in today's typical radical liberal - in today's anti-immigrant campaign for instance? The standard idea is to say, like my friend Alain Badiou in France, "those who are here are from here". That is to say, no check for roots, open to all of them. Legalize everything. The problem is that they know very well that this radical opening will never happen. So it's very easy to have a radical position which costs you nothing and for the price of nothing it gives you some kind of moral superiority. It also enables them to avoid the truly difficult questions. For example, my conflict with my radical leftist friends is when they want total openness and so on. I say to them, are you aware that anti-immigrant are mostly spontaneous, lower working-class attitudes? They talk as if some big imperialist power centre decides to be against immigrants. No! If anything, capital is more liberal about immigrants. So, I think this is not a good thing - I think of all these theorists, like Giddens and Held, who are left-wing, but left within the establishment ...
    Τέλος αξίζει να παρατηρήσουμε οτι ο SZ δίνει συνεντεύξεις οπου του ζητηθεί,από ουδέτερα περιοδικά έως νυκτερινα talk shows.Αξιοθαύμαστος,πληθωρικός αλλά πολλά από αυτά που λέει έίναι οριακά επιδεχόμενα όλες τις ερμηνείες.Γι αυτό ίσως είναι και τόσο γοητευτικός..
    Επειδη παρακολουθω και τις εκδόσεις που επιμελείται ,θελοντας και μη κάνω και υπολογισμους εσόδων.Ισως αδιακρισία αλλα ρε παιδί μου, μια χαρά τα πάει ο ανθρωπος χαλάλι του

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Λοιπόν τον βρίσκω καταπληκτικό..τον Ζίζεκ.
    Πολύ ενδιαφέρουσες οι απόψεις του.

    "Η αντίληψη του Ζίζεκ είναι ότι «το μοντέλο του Ρόουλς λειτουργεί με μια μόνο μοιραία προϋπόθεση: ότι δεν υπάρχει αγανάκτηση... ο Ρόουλς δε λαμβάνει υπόψιν το παράλογο του φθόνου. Στις καπιταλιστικές σχέσεις σήμερα, ο φθόνος είναι κριτικής σημασίας. Ποτέ δεν πρέπει να υποτιμούμε τη δύναμη του φθόνου. Παρόλο που ο Ρόουλς και άλλοι φιλελεύθεροι υπέρμαχοι της ισότητας θέλουν να είναι σοβαροί αναλυτές, η τελική εικόνα του ανθρώπου στην οποία βασίζονται οι αναλύσεις τους είναι πολύ αφελής και ουτοπική.»

    Σωστός!!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. LLS,
    "πολλά από αυτά που λέει είναι οριακά επιδεχόμενα όλες τις ερμηνείες"
    Σωστά και γι αυτό είναι ενδιαφέρων - επειδή πρέπει να σκεφτείς και όχι να τα καταπιείς αμάσητα θεωρώντας όπως συχνά γίνεται στην αριστερά ότι βρήκες τον νέο Μαρξ. Όμως θέλει και πολύ ανοιχτή σκέψη για να τον κρίνεις, επειδή ακριβώς τολμά να βαδίζει στο όριο και μάλλον ανέμελα...
    Χωρίς αδογμάτιστη προσέγγιση μπορεί να φαντάζει και ...περίεργος.
    Το θέμα πάντως είναι νομίζω να συζητάμε και τολμηρά και σε αυτό συνεισφέρει τα μέγιστα. Σε αυτά που λέει για τους μετανάστες βρίσκω πολύ ουσία προσεγγίζοντάς τα χωρίς καχυποψία. Είμαι άραγε αφελής;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. ΑΣ
    Συμφωνω απόλυτα μαζύ σου.Ο τύπος είναι ίσως η πιο γόνιμη φωνή στην συγχρονη αριστερά σήμερα.
    Το ζήτημα που βάζω είναι οτι διατυπώνει πολλές ιδέες ,που αν τις βάλεις στον συμβατικό άξονα δεξίά αριστερά (οπως μπορεί να χρησιμοποιηθει σήμερα) μπορούν απομονωμένες να τοποθετηθουν οπουδήποτε.Απλώς έχει ενα τρομερό κύρος εντος αριστεράς,και μια μοναδική ικανότητα να αιτιολογεί τις θέσεις του με τους πιο περίτεχνους συλλογισμούς.Επίσης παρατηρώ οτι κυρίως εντος ανανεωτικής αριστεράς "τσιτάρεται" επιλεκτικά.πχ.Αν κάποιος συγκεντρώσει τα όσα κυριολεκτικά "σερνει" για την "ακαδημαική¨" αριστερά,θα δημιουργήσει μια πολιτική πλατφόρμα που θα έκανε πολύ αμήχανη την πιο "αριστερή" πτέρυγα της ΠΟΣΔΕΠ.
    Για να το δουμε και με παράδειγμα στην ανάρτηση σου.δες το εξής
    Μιλώντας αφηρημένα και με την ασφάλεια της ιστορικής απόστασης,επαινει τον Λένιν που δεν φοβάται την "βρωμική δουλειά",προφανώς τις παρεκκλήσεις από τυπικά αστικά δικαιώματα (αλλιώς γιατί βρώμικη;).Στο ίδιο άρθρο διαφωνεί με τον Μπαντιού (για τον οποίο την τελευταία πενταετία έχει περίπου ως θεό) για μια αφελή αριστερή θέση περί ανοικτων συνόρων.Λογικό ερώτημα,υπάρχει ίσως κάποια "βρωμικη" δουλειά που αναγκαστικά θα κάνουμε στους μετανάστες;Πως υλοποιείται υλικά η θεωρητική του ένσταση;
    Οπως εύστοχα επισημαίνεις ,ο Ζιζεκ αποκτά συνοχή μόνον οταν τον δεις εξ'αρχης χωρίς καχυποψία.Ας πούμε για να το κλείσουμε ότι η εξασφάλιση αυτής της "ασυλίας" είναι ειλικρινά αξιοζήλευτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Kαι γιατι να μην εννοει την ΝΕΠ,οσον αφορα τον Λενιν και παει λεγοντας... mike

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU