Καταναλωτισμός και Αριστερά

Ο καπιταλισμός μπορεί να σου πουλήσει τοπικά, βιολογικά, ή κοινωνικά υπεύθυνα προϊόντα. Αυτό που με τίποτα δεν μπορεί να κάνει είναι να σου πουλήσει λιγότερο.

George Monbiot

Στο εξής, η προσπάθεια για μεγαλύτερη οικονομική μεγέθυνση είναι αντιοικονομική, αντικοινωνική και αντιοικολογική.

Υβ Κοσέ

του Τάκη Παπαθεοδωρόπουλου*

Είναι προφανές ότι ο καταναλωτισμός ως "πολιτισμικός προσανατολισμός που οδηγεί τους ανθρώπους στο να βρίσκουν νόημα, ευχαρίστηση και καταξίωση κύρια μέσα από όσα αυτοί καταναλώνουν" δεν είναι δυνατόν να αντικατασταθεί από ένα άλλο πολιτισμικό υπόβαθρο (όσο και αν η οικονομική κρίση βοηθά υπό προϋποθέσεις στην κατεύθυνση αυτή) στον χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον μιας η περισσοτέρων γενεών. 

Και τούτο γιατί τα άτομα και οι κοινωνίες τους έχουν διαμορφώσει συνειδήσεις, ιδέες, αντιλήψεις και συνήθειες, έχουν εκπαιδευτεί εντελει να ζουν συμφώνα με αυτό το πρότυπο που τους φαίνεται απολυτά "φυσικό" και αναντικατάστατο.

Αυτό άραγε σημαίνει ότι η μετάβαση από τον καταναλωτισμό και τον καπιταλισμό στην αειφορία αποτελεί ακόμα μια ουτοπία, έναν ομιχλώδη αυριανό παράδεισο; Ναι και όχι. 

Όχι γιατί δεν αποτελεί στην ουσία μια επιλογή άλλα μια αναγκαιότητα δεδομένου ότι, μεταξύ άλλων, ξεπερνάμε ταχύτατα την φέρουσα ικανότητα του φυσικού μας κόσμου. 

Ναι γιατί μπορεί να αποτελέσει την νέα μεγάλη αφήγηση που έχει ανάγκη η Αριστερά και η Οικολογία. Μια αφήγηση που πάει πολύ παραπέρα από την "πράσινη ανάπτυξη". Που απαιτεί μια συστηματική, συνολική, χρονοβόρα και κοπιώδη προσπάθεια σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής συνείδησης και οργάνωσης.

Η μεγαλύτερη δυσκολία μετατροπής αυτής της αφήγησης σε πολίτικο πρόταγμα είναι ότι η πρόταση "να ζήσουμε καλύτερα χωρίς να καταναλώνουμε (και να παράγουμε συνεπώς) όλο και περισσότερο" σήμερα φαντάζει στους περισσότερους πολίτες άλλα και στους ειδικούς ως εξαιρετικά επικίνδυνη παραδοξολογία. 

Θα πρέπει να αρχίσουν να πείθονται όλο και περισσότεροι ότι η σημερινή κατάσταση μας οδηγεί στην απώλεια της ευτυχίας, στην υποχώρηση των πραγματικά βασικών αναγκών (όπως η φιλία, η δημιουργικότητα, η αίσθηση της κοινότητας, η επαφή με την φύση, οι τέχνες, ο ελεύθερος χρόνος, η γονική επαφή, η παιδεία κλπ.), σε μεγαλύτερη φτώχεια και ανισότητα και σε όλο και πιο συγκεντρωτικές εξουσιαστικές δομές. 

Η δεύτερη μεγάλη δυσκολία είναι η βαθύτατα ριζωμένη στα μυαλά μας ιδέα ότι η ανάπτυξη (επιστημονική τεχνολογική και οικονομική) μπορεί να λύσεις τα προβλήματα που η ίδια δημιουργεί. 

Πρόκειται απλούστατα για ψευδαισθήσεις γιατί όλα δείχνουν ότι ο αναγκαίος περιβαλλοντικός εκσυγχρονισμός, η πράσινη ανάπτυξη (δηλαδή η χρησιμοποίηση του περιβάλλοντος ως νέου μοχλού ανάπτυξης) και τα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν αυξάνονται με πολύ βραδύτερους ρυθμούς από εκείνη της κατανάλωσης φυσικών πόρων από την κατανάλωση. Αυτές οι πολιτικές εν τέλει έχουν νόημα μόνον εφόσον ενταθούν στον στόχο μιας άλλης κοινωνικής οργάνωσης.

Η τρίτη μεγάλη δυσκολία είναι αυτή της διατύπωσης ενός ορισμού και μιας αφήγησης που να απαντά στοιχειωδώς στο τι θα είναι και πως θα λειτουργεί μια τέτοια κοινωνία άλλα και ενός "οδικού χάρτη" με συγκεκριμένα βήματα. 

Ενός οπλοστασίου συνθημάτων και ενός "πολιτικού" προγράμματος δηλαδή που θα μπορεί να κινητοποιήσει τους ανθρώπους για την κατάκτηση της "ουτοπίας". 

Όμως όπως όλοι οι πρόδρομοι έχουμε την δυνατότητα να προφητέψουμε και να ετοιμάσουμε τον δρόμο άλλα όχι την ευκαιρία να τον περπατήσουμε.

Σήμερα η Αριστερά, και μιλώ κυρίως για την Δημοκρατική Αριστερά, οφείλει να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση και να ιχνηλατήσει αυτόν τον δρόμο. 

Αποτελεί την φυσική εξέλιξη των ιδεών της (για να θυμηθούμε την "ακριβή ανάπτυξη" του Μιχάλη Παπαγιαννάκη) και είναι Όρος ζωής και ταυτόχρονα δικαίωση για αυτήν να ανανεώσει το ιδεολογικό της οπλοστάσιο. 

Ένας νέος κρουστικός πολίτικος λόγος, αιρετικός και ριζοσπαστικός, που θα της επιτρέπει την ουσιαστική συνάντηση με τις δυνάμεις της οικολογίας και τα πραγματικά σύγχρονα και πρωτοπόρα κοινωνικά κινήματα και φωνές. 

Ένας λόγος βαθύτατα αριστερός καθώς θα στοχεύει σταθερά αυτούς που κερδίζουν από τον καταναλωτισμό και δημοκρατικός καθώς θα γίνεται όλο και πιο φανερή η ανάγκη για ένα αποκεντρωμένο και πιο αμεσοδημοκρατικο σύστημα διακυβέρνησης.

Έστω και δειλά είναι ανάγκη να πάρουμε αυτόν τον δρόμο. 

Αρχίζοντας από τα βασικά. 

Την ανάλυση ενός κόσμου που καταρρέει και την ανελέητη κριτική του καταναλωτικού μοντέλου μέχρι την σπερματική διατύπωση προτάσεων που θα προετοιμάζουν τα μυαλά των ανθρώπων άλλα και το θεσμικό περιβάλλον για την μετάβαση του στην αειφορια. 

Προτάσεις που θα εστιάζονται βασικά σε μια ριζικά νέα αντίληψη για την παιδεία, μια νέα οργάνωση της εργασίας με έμφαση στον ποιοτικό ελεύθερο χρόνο και το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, τον δραστικό περιορισμό του ρόλου της διαφήμισης, την ενίσχυση των δημοσίων αγαθών που δίνουν προτεραιότητα στην απόλαυση της χρήσης αντί της κατοχής, την αποκέντρωση και την ενίσχυση της τοπικότητας, τον βιώσιμο πολεοδομικό σχεδιασμό, την επιβολή περιορισμών στην κατανάλωση και παράγωγη προϊόντων ενεργειοβορων που διαρκούν λίγο και μολύνουν πολύ, στην ενίσχυση των ανηφορικών προτύπων γεωργίας και τουρισμού, στον περιορισμό της ενεργειακής και κάθε άλλης σπατάλης, την ενίσχυση της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης κλπ.

Η Αριστερά έχει την δυνατότητα να συνδεθεί πάλι με τους χώρους προβληματισμού και πειραματισμού που δεκαετίες τώρα εμφανίζονται μακριά από αυτήν τις περισσότερες φορές όπως τα κινήματα εθελοντισμού, κοινωνικής αλληλεγγύης και ανάδυσης πειραματικών νέων θεσμών. 

Χωρίς φόβο χρειάζεται να μιλήσουμε στην ψυχή και το μυαλό των ανθρώπων και να εργαστούμε με συνέπεια ώστε από τα μικρά μας βήματα να ξεπηδήσουν οι ιδέες, οι άνθρωποι και τα κινήματα που θα μπορέσουν αύριο να είναι κεφάτοι χωρίς να γυρίζουν από το super market.

*Πολιτικός Μηχανικός ΜSc
Μέλος Πανελλαδικής Πολιτικής Επιτροπής της Δημοκρατικής Αριστεράς και Συντονιστής της Οργάνωσης Πάτρας