Μερικές σκέψεις για την άμεση δημοκρατία

του Θανάση Πολλάτου*

Πρώτα απ’ όλα, θεωρώ πως η άμεση δημοκρατία είναι όχι ένα προτεινόμενο πολίτευμα ή ένα επαναστατικό πρόταγμα, αλλά μια διαδικασία που χρειάζεται πολλή επεξεργασία για να εφαρμοστεί. 

Λέγοντας άμεση δημοκρατία αναφερόμαστε στη διαδικασία της πλειοψηφικής λήψης των αποφάσεων από μια συνέλευση του συνόλου των πολιτών και όχι από μια συνέλευση αντιπροσώπων τους. 

Αυτός ο ορισμός, ο οποίος εκτιμώ ότι είναι ως σήμερα ο μοναδικός προτεινόμενος ορισμός από όλους τους ενδιαφερόμενους, είναι υπερβολικά ελλιπής. 

Για μένα σήμερα, το περιεχόμενο των αποφάσεων που λαμβάνονται είναι πολύ σημαντικότερο από τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις. 

Αυτό θα πει ότι δε μας ενδιαφέρει ο τρόπος που λαμβάνονται οι αποφάσεις; Όχι, μας ενδιαφέρει και ο τρόπος που λαμβάνονται οι αποφάσεις, αλλά πρέπει να μας ενδιαφέρει λιγότερο.

Η άμεση δημοκρατία δεν είναι το φάρμακο για κάθε ασθένεια. Αντιθέτως, μπορεί να γίνει και η ίδια ασθένεια.
 

Αν, για παράδειγμα, θέσουμε υπό την κρίση της συνέλευσης των κατοίκων του Αγίου Παντελεήμονα το ερώτημα: «θέλετε να διώξουμε όλους τους ξένους από την Ελλάδα;»· όλοι καταλαβαίνουμε ποια απάντηση θα πάρουμε. 

Καταλήγω ότι η άμεση δημοκρατία προϋποθέτει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή υιοθετείται ως διαδικασία. 

Συνεπώς η άμεση δημοκρατία είναι απλά μια διαδικασία και όχι ένα πολίτευμα, τουτέστιν δε μπορεί να απαντήσει από μόνη της στο πολιτικό ερώτημα, το ερώτημα της ειρηνικής συμβίωσης μιας κοινωνίας, στο ζήτημα της διαχείρισης της εξουσίας κ.λπ. 

Το πολιτειακό πλαίσιο ορίζεται τόσο από τους συνταγματικούς κανόνες που διέπουν μια οργανωμένη πολιτεία όσο και από το φαντασιακό της κοινωνίας που υποβαστάζει τους κανόνες αυτούς. 

Πρόκειται, λοιπόν, πρώτα για μερικές θεσμικές εγγυήσεις που αφορούν στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών κανόνων και στην ύπαρξη των θεσμών που τα διασφαλίζουν, στη διάκριση και στην οριοθέτηση των εξουσιών, στη λειτουργία δημόσιων αρχών κ.λπ. 

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο που θα διασφάλιζε το φιλελεύθερο χαρακτήρα ενός καθεστώτος και μόνο εκεί μπορώ να φανταστώ και να δεχτώ αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες και άλλες δομές συμμετοχικής δημοκρατίας. 

Ο Μάρεϊ Μπούκτσιν είναι ένα καλό παράδειγμα στοχαστή που έκανε μια ρεαλιστική και εφαρμόσιμη πρόταση περί της εφαρμογής αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών στις σύγχρονες κοινωνίες: πρότεινε την από τα κάτω ενσωμάτωση τέτοιων διαδικασιών στους θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, εμπνεόμενος προφανώς και από την παράδοση της Αμερικανικής Επανάστασης. 

Αντιστοίχως, οι Οικολόγοι Πράσινοι προτείνουν την υιοθέτηση δημοψηφισμάτων για ζητήματα όμως που δεν άπτονται του πολιτειακού πλαισίου που πάνω κάτω οριοθετήσαμε νωρίτερα. 

Το ερώτημα, λοιπόν, «να λιντσάρουμε τον Πάγκαλο;» που θα μπορούσε να τεθεί στην αμεσοδημοκρατική συνέλευση του Συντάγματος είναι –πολύ σωστά, καθώς φοβάμαι πως η απάντηση θα ήταν θετική- παράνομο και απαράδεκτο καθώς παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν κάτι ακόμα. 

Πως η κοινωνία που συμμετέχει στις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες έχει μια συγκεκριμένη κουλτούρα και κάποιες συγκεκριμένες αξίες που αντιστοιχούν στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην αποδοχή της διαφορετικότητας και στην ανεκτικότητα, στον ορθολογισμό, στον αυτοπεριορισμό όπως θα έλεγε ο Καστοριάδης, στο σύνολο των ουμανιστικών αξιών που μας κληροδότησε η νεωτερικότητα.

Ανακεφαλαιώνω: για την υιοθέτηση αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών χρειάζονται 

α) θεσμοί που θα διασφαλίζουν το φιλελεύθερο χαρακτήρα του πολιτεύματος 

β) πολιτισμένοι και καλλιεργημένοι πολίτες προϊόντα μιας δημοκρατικής και ουμανιστικής παιδείας. 

Κάθε προσπάθεια επιβολής αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις είναι επικίνδυνη και μπορεί να οδηγήσει σε οχλοκρατικές εκτροπές.

*γιατί έχουμε πολλή στο σπίτι και περισσεύει...

Τέλος, η μετατροπή της αμεσοδημοκρατικής διαδικασίας από προτεινόμενο τρόπο λήψης αποφάσεων σε πρόταγμα, φοβάμαι πως μπορεί να προκαλέσει τα δεινά που προκάλεσαν και προηγούμενα ουτοπιστικά προτάγματα. 

Και πριν φτάσω στα γκουλάγκ και στην εξόντωση των αντιφρονούντων μπορώ να βεβαιώσω πως η ισχυρή πεποίθηση πως έχουμε δίκιο και πως γνωρίζουμε την αλήθεια, πεποίθηση ψυχικά απαραίτητη για να αγωνιστούμε ενάντια στην πραγματικότητα, οδηγεί πολύ εύκολα στη μονολιθικότητα, στην δαιμονοποίηση της διαφορετικής άποψης, στην μονομανία, στην κατασκευή ιδεολογικής ορθοδοξίας και λογικών πρωτοπορίας. 

Η άμεση δημοκρατία πρέπει να παραμείνει μία από τις πολλές πολιτικές προτάσεις που εξετάζουμε και επεξεργαζόμαστε και όχι ένα αδιαπραγμάτευτο δόγμα. 

Δεν αρκεί να αντικαταστήσουμε τη λέξη κομουνισμός με τη λέξη «άμεση δημοκρατία», «περιεκτική δημοκρατία», «αποανάπτυξη» κ.λπ. για να ξεμπερδέψουμε με την παραδοσιακή σύλληψη της πολιτικής. 

Πρέπει να καταστρέψουμε τις δογματικές δομές της παραδοσιακής επαναστατικής σκέψης, να εγκαταλείψουμε την εμμονή με την εσχατολογική ιδέα της επανάστασης, να σχετικοποιήσουμε τα ουτοπικά προτάγματα, να αραιώσουμε την καθαρότητά τους και να προσπαθήσουμε να τα δοκιμάσουμε στη λυδία λίθο της πραγματικότητας.


Υ.Γ. Οι παραπάνω σκέψεις έχουν πρωτίστως αυτοκριτική χροιά, καθώς θεωρώ πως στην ομάδα Αυτονομία ή Βαρβαρότητα και στο περιοδικό Μάγμα όπου συμμετείχα από την ίδρυση μέχρι τη διάλυσή τους δεν ασχοληθήκαμε με τη σοβαρότητα και την υπευθυνότητα που θα έπρεπε με το ζήτημα της άμεσης δημοκρατίας, παρότι αυτή αποτελούσε το βασικό συστατικό του προτάγματός μας.

*από το ιστολόγιο arguments.gr