Οι προτάσεις του βιομηχανικού κεφαλαίου προς την κοινωνία - μια κριτική αποτίμηση της έκθεσης McKinsey/ΣΕΒ

από τον left liberal synthesis ("O Μάκης και η McKinsey")

Η έκθεση McKinsey για το μέλλον της Ελληνικής Οικονομίας έχει μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία και σχετικά αντιφατική υποδοχή. Η Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου, βρήκε μεθοδολογικά σφάλματα αλλά και κραυγαλέες αλλοιώσεις στοιχείων, στα όρια της επιστημονικής απάτης. Όμως το μοναδικό επίδικο το οποίο βρήκε ήταν η συσχέτιση μεγέθους και παραγωγικότητας. Η Συνομοσπονδία ισχυρίζεται ότι το μικρό μέγεθος δεν είναι αναπόδραστα συνδεδεμένο με την χαμηλή παραγωγικότητα. Ο Ριζοσπάστης δεν βρήκε παρά ένα απλό έγγραφο καπιταλιστικής απολογίας. Η Αυγή παρουσίασε μια πιο ισορροπημένη κριτική του Ν.Γεωργάκη με κύριες τις αρνητικές όψεις αλλά και διατυπώσεις που επεφύλασσαν μια νουνεχή δεύτερη ανάγνωση στο μέλλον.

Θα ήθελα προκαταβολικά να σημειώσω πως έχω μεγάλη δυσπιστία σε οικονομικές μελέτες καθώς το παιχνίδι με τις στατιστικές πλέον έγινε κάτι σαν το φλιτζάνι του καφέ. Ο καθείς οικονομολόγος ανάλογα με τις τεχνικές παραδοχές του και τα μοντέλα μπορεί να αποδείξει ότι θέλει. Ρητά, λοιπόν, αναγνωρίζω ότι διάβασα την έκθεση με την ακόλουθη μεθοδολογική, «ιδεολογική» προκατάληψη :

Σε κάθε οικονομία το κύριο είναι ποιος προσπορίζεται τα πλεονάσματα που παράγει. Το ταξικό ζήτημα είναι το πρώτο και θεμελιώδες. Ωστόσο όμως η εμπειρία δείχνει πως ο τρόπος που τα πλεονάσματα αυτά μεταβιβάζονται έχει σχέση με την ανάπτυξη και τη δομή της οικονομίας. 
Οι λιγότερο αναπτυγμένες οικονομίες και οι πιο εσωστρεφείς έχουν τις μεγαλύτερες ταξικές διαφορές. Οι ανεπτυγμένες εξωστρεφείς οικονομίες προσφέρουν μεγαλύτερες ευκαιρίες αναδιανομής και πολιτικής ανατροπής. 
Διαβάζω με ενδιαφέρον «ολικές κριτικές» του συστήματος όπου τελικά όλα είναι καπιταλισμός, ο τρόπος παραγωγής (τα μηχανήματα, η κατανομή της εργασίας κλπ ), όπου ο «νόμος αξίας» μεταφέρει την υπεραξία από τους εργαζόμενους υψηλής παραγωγικότητας στους καπιταλιστές σε όλο το σύστημα κλπ κλπ. Οι κριτικές αυτές έχουν πολύ ενδιαφέρον ως ασκήσεις «ακαδημαϊκού μαρξισμού» αλλά δεν μετουσιώνονται σε πολιτικά προτάγματα παρά μόνο από τον χώρο του ελευθεριακού αναρχισμού. 


Με βάση την οπτική αυτή είδα την έκθεση αυτή ως εξής :
Δεν περίμενα να πυροδοτήσει κανένα πολιτικό κίνημα του τύπου «σοσιαλιστές βιομήχανοι υπέρ της αναδιανομής», αλλά περίμενα να δω αν η εξωστρέφεια και η δομή της οικονομίας που προκρίνει είναι αυτή που επιτρέπει στις δυνάμεις της εργασίας να ενισχυθούν σχετικά. Ακόμη έχει ενδιαφέρον αν οι θεμελιώδεις παραδοχές της έκθεσης έχουν κάτι από ένα χύδην λαϊκιστικό πρωτόγονο λόγο που διακινούν τηλεαστέρες Ηρακλειδείς (Κώνστας, Καψής κλπ) του σε βραδινά δελτία κατά του «δημοσίου».

Με βάση αυτήν την οπτική παρατήρησα τα εξής:

1.-Η παραδοχή της γενικευμένης φοροδιαφυγής και παραοικονομίας. 
Αυτή η δημόσια παραδοχή δημιουργεί ένα άλλο τεχνικό και πολιτικό επίδικο. Η χρεοκοπία είναι αποτελέσματα φοροδιαφυγής, απλής σύλληψης των φόρων οι οποίοι ήδη είχαν επιβληθεί. Γράφεται στην σελίδα 7:
Ένα περίπλοκο διοικητικό και φορολογικό σύστημα δημιουργεί νομικά , γραφειοκρατικά και διαδικαστικά αντικίνητρα στην προσπάθεια ίδρυσης ή και επέκτασης των επιχειρήσεων, ενώ παράλληλα αδυνατεί να εισπράξει ετήσια φοροδιαφυγή της τάξης των €15-20 δισ. ποσό που θα επαρκούσε για να καλύψει το δημοσιονομικό έλλειμμα.

2.-Η απόρριψη του στερεότυπου της υπανάπτυκτης οικονομίας. 
Οι διάφοροι κλάδοι εντός οικονομίας δεν παρουσιάζουν κανενός τύπου εξωτική κατανομή μεταξύ τους , αλλά υπάρχει θέμα παραγωγικότητας κάθε κλάδου χωριστά. Γράφεται στην σελίδα 17:
Το έλλειμμα παραγωγικότητας οφείλεται στη χαμηλή παραγωγικότητα των ιδίων των κλάδων, όχι στη σύνθεση της οικονομίας. 

3.- Οι δημόσιες δαπάνες στην Ελλάδα είναι στο στατιστικό μέσο όρο των χωρών της ΕΕ. 
Δεν είναι οι μεγαλύτερες, δεν είναι οι μικρότερες αλλά η παραγωγικότητα του δημοσίου είναι η χαμηλότερη από όλες τις χώρες. Το επίδικο λοιπόν δεν είναι οι δαπάνες όπως ιδιοτελώς γκρινιάζουν οι δεξιοί φιλελεύθεροι, το επίδικο είναι η αποδοτικότητα τους. Αυτό είναι ένα σχετικά περίπλοκο και τεχνικά δαιδαλώδες επίδικο , για το οποίο δεν αρμόζουν ούτε οι κραυγές κατά των «τεμπέληδων» ούτε οι ναρκισσισμοί και οι κολακείες του χυδαίου «αντινεοφιλελευθερισμού». Το σχετικό διάγραμμα (σχήμα 11, σελίδα 20) είναι αποκαλυπτικό.

4.-Προκρίνονται κλάδοι με σχετικά μικρότερο συστημικό-λειτουργικό κρατισμό. 
Με θετική ματιά είδα να απουσιάζουν από τους προκρινόμενους κλάδους οι οργανικά κρατιστές των δημοσίων έργων, των «πακέτων» (Δημόσια Έργα, Τράπεζες). Αντίθετα προκρίνονται κλάδοι με εξωστρέφεια που αντικειμενικά έχουν λιγότερες πολιτικές εμπλοκές. Υπάρχουν και μερικές ιδέες που προσπαθούν να δώσουν επαρκείς λύσεις σε μερικά ειδικά διαρθρωτικά προβλήματα. πχ οι υπεράριθμοι γιατροί να απορροφηθούν από μια οικονομία του Ιατρικού Τουρισμού, οι μονίμως σε υποαπασχόληση απόφοιτοι των κλασικών σπουδών να απορροφηθούν σε Διεθνή Κέντρα Κλασικών σπουδών.

5.-Προκρίνεται ένα φορολογικό σύστημα με βάση τους άμεσους και όχι τους έμμεσους φόρους. 
Σελίδα 12:
Ταυτόχρονα, όμως, τα δημόσια έσοδα μειώθηκαν κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες, καθώς μεγάλο μέρος των εσόδων προερχόταν από έμμεσους φόρους (π.χ., ΦΠΑ), όπου η φοροδιαφυγή είναι πιο διαδεδομένη και ο έλεγχος πιο δύσκολος .
6.-Αιτήματα προς το κράτος. Η έκθεση διατυπώνει μια σειρά αιτημάτων προς το κράτος , για τα οποία απαιτούνται δημόσιες δαπάνες. Πχ Μηχανισμός πιστοποίησης ελληνικών προϊόντων, εκθεσιακά κέντρα, ΣΔΙΤ για τα τρόφιμα , βοήθειες για Road Shows κλπ. Η λίστα των αιτημάτων είναι τέτοια που δημιουργεί έδαφος για διαπραγμάτευση. Αν ο ΣΕΒ έχει αιτήματα που απαιτούν δημόσιες δαπάνες αυτά μπορούν να συζητηθούν έναντι ασφαλειών προς την εργασία.

7.-Η έκθεση κάνει ένα «λογοτεχνικό» τρικ σχετικά με την ελαστικότητα των εργασιακών σχέσεων, την κινητικότητα της εργασίας κλπ. 
Εκκινεί από το δεδομένο ότι σε πιο ανεπτυγμένες και ασφαλείς , για τους εργαζόμενους κοινωνίες, υπάρχουν ελαστικές εργασιακές σχέσεις , αλλά αφήνει να εννοηθεί ότι αυτές είναι προϋπόθεση ανάπτυξης. Το δεδομένο είναι ότι στις χώρες που αναφέρεται η ελαστικότητα είναι αποτέλεσμα της ανάπτυξης και όχι προϋπόθεση . Η ανάπτυξη δημιουργεί κοινωνικά θεμέλια που αντισταθμίζουν ελαστικότητα στις σχέσεις. Η ελαστικότητα πρέπει να είναι διαπραγματεύσιμη έναντι αντίστοιχων ανταλλαγμάτων ασφάλειας και όχι προϋπόθεση.

8.-Υπάρχουν αμφιλεγόμενες και ενδιαφέρουσες συστάσεις για την διασύνδεση επιχειρήσεων πανεπιστημίων. 
Το θέμα βέβαια έχει κυριολεκτικά τραγελαφικές διαστάσεις. Τυπικά αριστερές φωνές μιλάνε για επέλαση της αγοράς στα πανεπιστήμια , την στιγμή που τα μισά μέλη του ΣΕΒ νομίζουν πως το R&D είναι μάρκα αποσμητικού και τα άλλα μισά ότι το «Πανεπιστήμιο» όνομα Μπυραρίας στην Μύκονο. Η διαπιστωμένη επάρκεια ορισμένων τμημάτων στην εφαρμοσμένη έρευνα κινητοποιείται από μια ειδική ακαδημαϊκή προσοδοθηρία των «πακέτων» της ΕΕ , αλλά δεν έχει καμία σχέση με την Ελληνική Μεταποίηση. Η αναγγελία από τον ΣΕΒ για πανεπιστημιακή εμπλοκή, πρέπει να ειδωθεί στην θετική της διάσταση μιας τεχνολογικής αναβάθμισης και όχι στην αρνητική της διάσταση μιας ακαδημαϊκής έκπτωσης και διαφθοράς. Η ακαδημαϊκή έκπτωση και διαφθορά προϋπάρχει και είναι ανεξάρτητη από τον καχεκτικό, ισχνό ελληνικό καπιταλισμό της καινοτομίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ,αντίθετα, πως ο ραντιέρικος προσοδηθηρικός καπιταλισμός βολεύεται από ένα εσώκλειστο ακαδημαϊσμό εκτός οικονομίας ανεξαρτήτως περιεχομένου.

Συνοπτικά βρήκα την έκθεση αυτή ως την πρόταση του βιομηχανικού κεφαλαίου προς την κοινωνία και άρα ως πρόταση προς διάλογο και διαπραγμάτευση. Η αίσθηση μου είναι πως όσον αφορά την άρθρωση των τομέων και κλάδων που προκρίνει κινείται στην σωστή κατεύθυνση. Σηματοδοτεί μια διάθεση απεμπλοκής του βιομηχανικού κεφαλαίου από τον λειτουργικό κρατισμό των «κρατικών προμηθειών» και την ρητορική , τουλάχιστον, διάθεση συμμετοχής στον διεθνή καταμερισμό.

Ας είμαστε ειλικρινείς: Η σύγχρονη αριστερά, κινείται εντός συνεχούς συμβιβασμού με το κεφάλαιο. Εκτός από τους νοσταλγούς των «πενταετών» όλοι, μα όλοι, οι νοήμονες της έλλογης αριστεράς (Οικολόγοι, Δημαρ, Συν, έλλογη Ανταρσύα) δέχονται την ιδιωτική οικονομία (πολιτικά ορθός όρος για τον καπιταλισμό, σε προγραμματικά κείμενα εσωτερικής αριστερής κατανάλωσης). Μια πρόχειρη περιδιάβαση στο συνέδριο του Συν αλλά και της πρόσφατης πρότασης του Σύριζα αρκεί για να αναδείξει το αυτονόητο. 

Όμως υπάρχουν εγκλωβισμοί που εκκινούν από μια απλοϊκή και τελικά μη μαρξιστική ταξινόμηση «μικρού»-«μεγάλου» κεφαλαίου. Αν δούμε αυστηρά τυπικά κριτήρια, ο Μάκης Ψωμιάδης είναι «μικρός» και ο Δασκαλόπουλος «μεγάλος» . Το «902» είναι μικρός και απολύει και θα μπορούσα να καταγράψω τουλάχιστον πέντε «μεγάλους» που το 2011 έδωσαν αυξήσεις. 

Αν απεγκλωβιστούμε από τηλεοπτικούς αντικαπιταλισμούς τύπου «Αυτιά Μητρόπουλου» τότε οι δυνάμεις της εργασίας έχουν να κάνουν μερικές επιλογές. Απέναντι στην άρρητη συναισθηματική προσέγγιση με τον φοροφυγά και εισφοροφυγά μικρομεσαίο καπιταλισμό του Ψωμιάδη προτιμώ την συγκρουσιακή ανοικτή διαπραγμάτευση με τον εξωστρεφή καπιταλισμό «των αξιών χρήσης» του Δασκαλόπουλου. 

Χοντρικά ο Δασκαλόπουλος μέσω McKinsey προτείνει «ελαστικές σχέσεις» και κρατικές ρυθμίσεις για μια έξοδο με ορίζοντα δεκαετίας. Εγώ θα αντέτεινα αυτό να γίνει διαπραγματεύσιμο έναντι εξασφαλίσεων. 

Από τον μικροκομπιναδόρικο καπιταλισμό των άρρητων συναινέσεων που τελικά στην κρίση απέλυσε 500,000 χωρίς να πει κανείς κιχ, προτιμώ τον καπιταλισμό της εξωστρέφειας. Όχι γιατί αυτός ο καπιταλισμός είναι καλός, αλλά γιατί καθώς αγκυρώνεται σε πιο «βαριές αξίες χρήσης» έχει ανάγκη την εξειδικευμένη εργασία, το εργατικό δυναμικό της γνώσης, και τελικά αυτό επιτρέπει τους ταξικούς αγώνες να διεξάγονται από καλύτερη βάση.

Θα άξιζε κάποιος να ερευνήσει τους μισθούς, τα δικαιώματα, και τις απολύσεις στον εξαγωγικό υποτομέα της βιομηχανίας και να τον συγκρίνει με τα αντίστοιχα της αφελώς καλοδεχούμενης «μικρής επιχείρησης θύματος των μονοπωλίων». 

Η θεωρία του καπιταλισμού «καζίνο», η θεωρία του νεοφιλελευθερισμού έχει αποκτήσει μια επικίνδυνη υπερτροφία εντός αριστεράς. Υφίσταται αλλά «κάτω» από το «καζίνο» ο καπιταλισμός των «βαριών αξιών χρήσης» των θηριωδών επενδύσεων (ενέργεια, πετρέλαιο, φάρμακα, αυτοκίνητα, κλπ) λειτουργεί στην δική του αυτονομία. Αυτός ο καπιταλισμός δεν εξαερώνεται όπως τα παράγωγα, και άρα ενισχύει την εργασία μέσω της «σταθερότητας» του. 

Το πως ο "νεοφιλελεύθερος" Μπους έσωσε τις General Motors, Ford και τις χιλιάδες θέσεις εργασίας είναι μάθημα για τις αντιφάσεις του συστήματος. Και αυτές τις αντιφάσεις πρέπει να δει η νοήμων αριστερά. Ο χιλιαστικός αντικαπιταλισμός είναι αγχολυτικός αλλά ελάχιστα αποτελεσματικός .


Σύνδεσμοι
Κείμενο με εσωτερικό σύνδεσμο για την έκθεση McKinsey
Αντιρρήσεις Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου
Ριζοσπάστης "Μανιφέστο φτώχειας και εξαθλίωσης"
Αυγή "Μια σημαδεμένη μελέτη στην υπηρεσία του ΣΕΒ"