Μια εξαιρετική πραγματεία για τον M.C.Escher

 της Βασιλίκας Σαριλάκη  από το art noise:

Ποιά είναι η δημοφιλέστερη έκθεση στον κόσμο; Και γιατί;

Τον περασμένο μήνα, προς έκπληξη πολλών εμπειρογνωμόνων τέχνης, η εφημερίδα Τhe Art Newspaper ανακοίνωσε ότι το Rio’s Centro Cultural Banco do Brasil (CCBB) ήταν το μουσείο που φιλοξένησε τρείς από τις 10 δημοφιλέστερες εκθέσεις του 2011. Ήταν η έκθεση της γιαπωνέζας Mariko Mori, της πρωτοποριακής Laurie Anderson και το νούμερο ένα, ήταν η έκθεση "Ο Μαγικός Κόσμος του Escher", που έφτασε στο απίστευτο νούμερο των 10.000 επισκεπτών την μέρα ( ! ),δηλαδή 1.500 περισσότερων καθημερινών επισκεπτών από την έκθεση-υπερπαραγωγή "Alexander McQueen" που διοργάνωσε το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέα Υόρκης !!

Αλλά πώς ο M.C. Escher έγινε ο δημοφιλέστερος καλλιτέχνης του κόσμου; Και πώς η λατινοαμερικάνικη Βραζιλία έφτασε στην κορυφή της λίστας; Τα συμπεράσματα μπορεί να βοηθήσουν και τα δικά μας μουσεία..Να πως το είδαν κάποιοι άνθρωποι της τέχνης..

"Η έκθεση προσέλκυσε ένα νέο κοινό επειδή είναι διαδραστική, διασκεδαστική, γοητευτική, φθηνή. Οι άνθρωποι που την επισκέφθηκαν έστειλαν μηνύματα και φωτογραφίες στους φίλους τους, και μεταφέρθηκε από στόμα σε στόμα.  Τα κοινωνικά δίκτυα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Το μουσείο πρωτοπόρησε, και κέρδισε επάξια νέους θεατές " 

Pieter Tjabbes, επιμελητής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο και πρώην διεθνής διευθυντής της Μπιενάλε του Σάο Πάολο

"Αυτή η έκθεση με έκανε να εκτιμήσω μια λέξη που είχα υποτιμήσει: την διαδραστικότητα. Η επιτυχία της έκθεσης προέρχεται από την τόλμη να αναμίξει κανείς έννοιες τέχνης και ψυχαγωγίας. Ο επισκέπτης θυμάται πολύ περισσότερο μια έκθεση όπου έπαιξε με τα έργα, ή ασχολήθηκε με προσομοιώσεις που εξηγούν την έννοια του έργου τέχνης. "

- Μάρκος Mantoan, διευθυντής του CCBB του Ρίο όταν έγινε η έκθεση στον «μαγικό κόσμο του Escher," και τώρα διευθυντής του CCBB του Σάο Πάολο

  "Σε μια εποχή εξάπλωσης της ψηφιακής οφθαλμαπάτης στο διαδίκτυο, και 3D στο σινεμά, ένας καλλιτέχνης που χρησιμοποιώντας παραδοσιακά μέσα, δηλ. ζωγραφική και χαρακτική δημιούργησε παρόμοια αποτελέσματα το 1920, ήταν φυσικό να προκαλέσει την προσοχή των ΜΜΕ και τη φαντασία του κοινού. "

- Douglas de Freitas, επιμελήτρια του Chapel of Morumbi στο Sao Paulo, έναν χώρο αφιερωμένο στα site-specific projects.

"Ο Escher αποτελεί ένα όνομα-κλειδί στην ιστορία της τέχνης.. Το δυστύχημα είναι ότι δόθηκε μεγάλη έμφαση στις διαδραστικές εγκαταστάσεις χωρίς να συζητηθεί αρκετά το έργο του καλλιτέχνη. Οι θεατές τελικά ενδιαφέρονται περισσότερο για τις εικαστικές τέχνες, ή πήγαν απλώς εκεί για να διασκεδάσουν; "

- Mario Gioia, κριτικός τέχνης και ανεξάρτητη επιμελήτρια

Χρήσιμες παρατηρήσεις, που εξηγούν το πως μπορεί κανείς να προσελκύσει ένα ευρύ κοινό ακόμη και με έναν σχετικά “δύσκολο” καλλιτέχνη, απόντα, αφού μόλις έκλεισαν 40 χρόνια από τον θάνατό του..Ας δούμε όμως εμείς , με τον τρόπο που ξέρουμε ποιός είναι ο τόσο δημοφιλής σήμερα Escher, ας βυθοσκοπήσουμε τον κόσμο του, ας τον αποκρυπτογραφήσουμε κι ας απολαύσουμε την ποίηση των εικόνων του..Το κείμενο προέκυψε ως μια ευχάριστη πραγματεία..

Maurits. C. Escher

Περιπαίζοντας την βαρύτητα 

Other World 1947 wood engraving and woodcut in black, reddish brown, printed from 3 blocks

Πέρα από το αυτονόητο, τo σκοτάδι και το φως αποτελούν δυο παράδοξες φιλοσοφικές ποιότητες, που θα μπορούσαν κάλλιστα να ερμηνεύσουν τον υποδόριο ιστό τεράστιων δημιουργών της τέχνης. Αν κάποιος αναζητήσει συνειδητά στο σκοτάδι θα μπορέσει να νοιώσει τον χθόνιο σαρκασμό του Goya στις πολιτικές του καταγγελίες, τα αφανισμένα σώματα του εξπρεσιονιστή Barlach, τις σκαιές, αποτρόπαιες φυλακές του Piranesi, τα πολύπλοκα αρχιτεκτονήματα που επινόησε από το πουθενά, την κραυγή-φάντασμα του Munch, την τερατόμορφη παραδοξολογία του σουρεαλιστή Max Ernst..

Piranesi

Max Ernst

Πρόκειται για εικόνες-σκιές, προϊόντα καταχθόνιων ενστίκτων που οι καλλιτέχνες ανασύρουν συνήθως στο φως με το αντίτιμο της καταγγελίας ή της αποκάλυψης.. Αν πάλι, κανείς στρέψει στο φως, θα ανοίξει διάπλατα το παράθυρο του Vermeer, θα κολυμπήσει στο πρωϊνό, διάχυτο φως του Pierro della Francesca, θα χαρεί τις ρόδινες ανταύγειες του νερού και τα λαμπυρίσματα στα τοπία του Monet..

Monet..

Pierro della Francesca, Schaba princess ,1467

Vermeer, The Geographer, 1669

Μα αν κάποιος αναζητήσει το μυστήριο, την φιλοσοφική λίθο της ζωής, τότε ούτε μόνον η φύση, ούτε τα ανθρώπινα ένστικτα θα τον βοηθήσουν επαρκώς. Στην χώρα του αμφιλεγόμενου, στην δύσκολη υπαρξιακή σφαίρα, όταν ο άνθρωπος αναμετριέται με το μυστηριώδες και το συμπαντικό, η ευφυΐα μετριάζει το σκοτάδι αλλά και το φως. Η έννοια της πραγματικότητας χάνει την αδιαμφισβήτητη ουσία της. Τα χρώματα ουδετεροποιούνται, οι σημασίες αποκτούν πολυδιάστατες όψεις.. Κι αρχίζει η ταλάντευση ή ο χορός ανάμεσα στα φαινόμενα και την ουσία..

Όσοι λοιπόν σπάνιοι καλλιτέχνες, αποδείχτηκαν εραστές τόσο του ορατού, όσο και του αοράτου, κατάφεραν να αναδείξουν διαχρονικά το μεταφυσικό ως πραγματικό (De Chirico), την χάρη του υπαινιγμού ως θείο έρωτα (Da Vinci), την βαθιά οδύνη σε μεγαλείο ανθρωπιάς και θέωση (Rembrandt)..

Rembrandt, Philosopher meditating, 1631..

Οι μεγάλοι καλλιτέχνες έχτισαν γέφυρες στις αντιθέσεις, πλησίασαν την απροσδιόριστη ουσία της ζωής με ένα αδέκαστο βλέμμα. Άλλοι, μικρότεροι ή μεγαλύτεροι τεχνίτες φλέρταραν με εκδοχές του μεγάλου μυστικού της τέχνης ή χάθηκαν απλώς στα γοητευτικά παιχνίδια της, στην οπτική της σαγήνη..

Η ζωγραφική, ως γνωστόν είναι από μόνη της μια μεγάλη οφθαλμαπάτη.. Δείχνει μια ανύπαρκτη πραγματικότητα στον καμβά. Τι θα συνέβαινε ωστόσο αν σ΄ αυτήν την οφθαλμαπάτη προσέθετε κανείς μια ακόμη ψευδαίσθηση

Πολλοί ασχολήθηκαν μ’ αυτό το ερώτημα σ’ όλη τους την ζωή. Ανάμεσά τους ο Ολλανδός χαράκτης Maurits.C. Escher (1898-1972), ένας μάγος της οφθαλμαπάτης που τα έργα του παρέμειναν για χρόνια οπτικές σπαζοκεφαλιές. Η λωρίδα Moebius, το ανέφικτο τρίγωνο tribar, οι σκάλες Penrose, εμπνευσμένες από τον περίφημο μαθηματικό, έγιναν δημοφιλέστατες εικόνες στο ευρύ κοινό γιατί γοήτευαν ως οπτικά παιχνίδια και γρίφοι.

Ωστόσο, όσοι είδαν μόνον αυτήν την σκοπιά του έργου του Escher δεν άγγιξαν παρά μόνον την επιφάνεια.

Ο Escher στην πραγματικότητα έκανε κάτι πολύ πιο σοβαρό. Με τα έργα του δεν σχολίαζε μόνον την σχετικότητα του Einstein, τον κυβισμό του Picasso, την αλχημιστική κόλαση του Hieronymus Bosch, αλλά παρήγαγε φιλοσοφικό στοχασμό. Πολύ κοντά σ’ αυτόν του Schopenhauer, πολύ κοντά στον Pascal , στην βουδιστική θεώρηση της σαμσάρα, της ψευδαίσθησης της στέρεας δομής.

η συνέχεια της εξαιρετικής (και εκτενούς) πραγματείας για τον M.C.Escher εδώ:  theartnoise.blogspot.com