Επιχειρηματικότητα μέσα στην κρίση

έργο του Δημήτρη Γέρου

του Αριστοτέλη Αϊβαλιώτη* 

(η εισήγηση εργασίας στο "εργαστήριο για την επιχειρηματικότητα" στα πλαίσια του  ανοιχτού συνεδρίου της Δράσης, 1&2 Δεκεμβρίου)

Παράθεση σημερινής κατάστασης

• Ορισμοί: Μικρή και μεγάλη επιχειρηματικότητα, Το μέχρι τώρα μοντέλο. Στην Ελλάδα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και ιδιοκτήτες σημείων λιανικής πώλησης. Υπολογίζονται σε 600.000 οι φορείς τέτοιας επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας. Μόνο 100.000 είναι οι οργανωμένες επιχειρήσεις κάποιας κλίμακας που έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μίας «εταιρείας». Το Ελληνικό οικονομικό μοντέλο  επικεντρώθηκε τα τελευταία 30 χρόνια στην οικοδομή, τις κατασκευές γενικά, και στην κατανάλωση, ενώ συνεχώς και σταδιακά περιορίστηκε τόσο ο πρωτογενής τομέας (γεωργία) όσο και ο δευτερογενής (βιομηχανία). Ολόκληροι βιομηχανικοί κλάδοι εξαφανίστηκαν.
   
• Αριθμοί: Σήμερα υπάρχουν στην χώρα 95.000 επιχειρήσεις σε μορφή ΑΕ και ΕΠΕ. Σύμφωνα με στοιχεία της ICAP: 74.000 δημοσίευσαν στοιχεία το 2011, ενώ ταυτόχρονα 21% αυτών έχουν αφερέγγυα συμπεριφορά. Σε προβολή για το 2012-2013 αναμένεται ένταση της πιστωτικής ασφυξίας, της πτώσης του τζίρου και των χρεοκοπιών. Μπορούμε να πούμε ότι μόνο 50.000 θα είναι ακόμα ζωντανές τον επόμενο χρόνο. Το συμπέρασμα είναι ότι η επιχειρηματικότητα αδυνατίζει όλο και περισσότερο στην χώρα μας, ενώ η ανεργία σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ θα φθάσει στο 27% του εργατικού δυναμικού. Και αυτά πριν συμπεριληφθούν στους ανέργους και οι πολλές χιλιάδες απολυμένοι του Δημοσίου που, μοιραία, θα πάρουν σύντομα και αυτοί τον πικρό δρόμο της εξόδου από την παλιά προστατευτική αγκαλιά.
   
• Η επιχειρηματική τάξη και η κουλτούρα. Καθώς τα τελευταία τριάντα χρόνια το πολιτικό σύστημα δημιούργησε εξαιρετικά κίνητρα για εργασία στο δημόσιο, ενώ ταυτόχρονα πολέμησε με χιλιάδες τρόπους την ιδιωτική επιχείρηση, προέκυψαν και πολλά αρνητικά χαρακτηριστικά στην επιχειρηματική κοινότητα. Υπάρχει χαμηλό επίπεδο γνώσης, οικογενειακή δομή, μεγάλο ποσοστό κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών, προσανατολισμός στο πρόσκαιρο υψηλό κέρδος (αποτέλεσμα της αδυναμίας μακροχρόνιων σχεδιασμών), χαμηλή προτεραιότητα στο κτίσιμο «ονόματος», κακή συναλλακτική συμπεριφορά. Ταυτόχρονα οι ελληνικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν κατά μέσο όρο χαμηλή κεφαλαιοποίηση, η οποία είναι και αποτέλεσμα της υπερφορολόγησης τους, διαχρονικά. Σε συνδυασμό με την έλλειψη επαρκών κεφαλαίων έχουν υψηλή ανάγκη δανεισμού· είτε τραπεζικού δανεισμού, είτε δι-εταιρικής πίστωσης. Οι μεταχρονολογημένες επιταγές είναι βασικά ελληνική εφεύρεση, αλλά πρόσφατα έχει διαδοθεί και σε άλλες χώρες της περιφέρειας μας (Τουρκία, Ρουμανία κλπ). Τέλος η οικονομική κρίση έκανε την  ασφάλεια πιστώσεων πρακτικώς ανύπαρκτη.
   
• Το πρόβλημα της ρευστότητας. Οι τράπεζες σήμερα είναι στεγνές· αποτέλεσμα της καταστροφής που υπέστησαν από την χρεοκοπία του Ελληνικού κράτους, το οποίο εξακολουθεί να στραγγίζει κάθε διαθέσιμη ρευστότητα για να καλύψει τα συνεχιζόμενα ελλείμματα του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ...οι συνεχώς διογκούμενες αγορές εντόκων γραμματίων του Δημοσίου. Τα επιτόκια χορηγήσεων έχουν «εκραγεί» σε επίπεδα πολλές φορές πάνω από 10%. Οι τράπεζες σήμερα προσπαθούν να περάσουν μέρος των απωλειών τους στις επιχειρήσεις μέσω επιτοκιακών περιθωρίων 8-10%. Καμία επιχείρηση δεν μπορεί να παραμείνει ανταγωνιστική στο διεθνές περιβάλλον με επιτόκια διπλάσια από τον μέσο όρο των ισχυόντων στην Ε.Ε., αν το χρηματοοικονομικό κόστος κρατηθεί στα σημερινά επίπεδα. Πρέπει επειγόντως να διαμορφωθεί ένα περιβάλλον χαμηλότερων επιτοκίων για τις επιχειρήσεις. 

Η χρεοκοπία της χώρας και η ανεργία απαιτούν νέο παραγωγικό μοντέλο.

• Το μόνο μέλλον που έχει η Ελλάδα περνάει μέσα από την ιδιωτική οικονομία και την ανάσταση της επιχειρηματικότητας. Άλλη διέξοδος δεν υπάρχει πια. 1.500.000 ίσως και 2 εκατομμύρια άνεργοι συνιστούν ένα εκρηκτικό πρόβλημα που πρέπει να το αντιμετωπίσουμε. Και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε σήμερα. Είναι φανερό ότι νέες επιχειρήσεις πρέπει να γίνουν σε νέους δυναμικούς τομείς, σε αντιδιαστολή με το παλιό μοντέλο της κατανάλωσης. Η παραγωγή εμπορεύσιμων ειδών και υπηρεσιών για τις αγορές του εξωτερικού είναι ο νέος εθνικός στόχος. Η διόρθωση του εμπορικού ελλείμματος έχει την ίδια επείγουσα προτεραιότητα με την εξαφάνιση του δημοσιονομικού μας ελλείμματος. Η  εξωστρέφεια και η καινοτομία είναι οι νέες σταθερές της επιχειρηματικότητας του μέλλοντος.
   
• Οι νέες επενδύσεις. Με δεδομένη την πιστωτική ασφυξία χρειάζεται ισχυρό ρεύμα FDI, της τάξης των 10δις ετησίως. Αυτό είναι απαραίτητο για να ενεργοποιηθεί ανάπτυξη 4%/+ ετησίως 2014-2022 που είναι ο μετρήσιμος στόχος του μνημονίου έτσι ώστε να βγούμε από την μαύρη τρύπα.
   
• Η ενεργοποίηση των κεφαλαίων του εξωτερικού αλλά και του εσωτερικού. Στάσιμα κεφάλαια 100-200 δις παραμένουν παθητικά σε τράπεζες του εξωτερικού και του εσωτερικού, αποφεύγοντας το «ελληνικό ρίσκο». Είναι μία δύναμη που πρέπει να εμπνεύσουμε και να κινητοποιήσουμε. Δεν θα το καταφέρουμε με απειλές ούτε με στείρες επικλήσεις. Πρέπει να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα κίνητρα.
   
• Τι εμποδίζει σήμερα τις επενδύσεις. 

• α) Κίνδυνος χώρας, μία Ελλάδα έξω από την Ε.Ε. 

• β) Κίνδυνος συναλλαγματικός, φόβος επιστροφής σε μία διαρκώς υποτιμούμενη δραχμή. 

• γ) Θεσμική εμπιστοσύνη, οι νόμοι αλλάζουν κατά το δοκούν της εκάστοτε διοίκησης. 

• δ) Αδειοδοτικό χάος, διάσπαρτοι φορείς αλληλεπικαλύπτονται και έχουν αρμοδιότητες ακόμη και για την πιο μικρή λεπτομέρεια μίας δραστηριότητας. 

• ε) Γραφειοκρατία και διαφθορά, το γρηγορόσημο είναι κανόνας, πολλές φορές θεσμοθετημένος σαν φόρος υπέρ τρίτων. 

• Στ) Ανεπαρκές και αδιέξοδο νομικό και δικαστικό σύστημα, με απίστευτες καθυστερήσεις που συνιστούν πρακτικά καθεστώς αρνησιδικίας. 

• ζ) Άκαμπτη αγορά εργασίας με δικαιώματα εργαζομένων που κρύβουν σοβαρές μακροπρόθεσμες επιβαρύνεις για την λειτουργία των επιχειρήσεων 

• η) Αδύναμο πλέον τραπεζικό σύστημα με ουσιαστική αδυναμία παροχής νέων πιστώσεων. 

• θ) Υπερβολικό φορολογικό βάρος, τόσο nominal, μέσω υψηλών συντελεστών, όσο και υποδόριο αυξανόμενο με διάφορους τρόπους (αυθαίρετοι φορολογικοί έλεγχοι, πλήθος αλληλοαναιρούμενων εγκυκλίων κλπ). 

• Ι) Διάσπαρτες επιβαρύνσεις, πρακτικά με μορφή φόρων υπέρ τρίτων αλλά και υποχρεώσεων ων ουκ έστι αριθμός (ο ΣΕΒ έχει μετρήσει 260 τέτοιες). 

• κ) Μικρή εσωτερική αγορά που απομακρύνει την Ελλάδα από το στόχαστρο πολλών διεθνών επενδυτών. 

• λ) Έλλειμμα ειδικευμένου προσωπικού στους τομείς τεχνολογικής αιχμής, αποτέλεσμα της υποβάθμισης των Πανεπιστημίων μας τα τελευταία χρόνια, αλλά και της «φυγής εγκεφάλων» σε άλλα καλλίτερα μέρη.

Οι παρεμβάσεις που επείγουν. Έχουμε πρακτικά μία κατάσταση πολεμικής καταστροφής. Είμαστε σε πόλεμο. Χρειαζόμαστε extraordinary, εξαιρετικά και ρηξικέλευθα μέτρα.

• Τα προαπαιτούμενα. Κυβερνητική σταθερότητα. Εμπιστοσύνη για παραμονή στο Ευρώ. Αλλαγή του πολιτικού συστήματος. Απελευθέρωση αγορών και επαγγελμάτων. Στην ουσία μιλάμε για την υλοποίηση του Μνημονίου που μόλις (ξανα)υπογράψαμε. Πρέπει να πάμε πέρα από αυτά. Χρειαζόμαστε περισσότερα.
   
• Εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης. Μιλούν πολλοί γι’ αυτό. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι όχι οι γραφειοκράτες να σχεδιάσουν μοντέλα, αλλά να οργανώσουμε μία μεγάλη θεσμική ανατροπή που να αλλάξει ότι σήμερα εμποδίζει τις επενδύσεις.
   
• Οι νέες επενδύσεις να προστατευθούν με νόμους που να έχουν συνταγματική προστασία (όπως ο νόμος του 1952) έτσι ώστε το πολιτικό σύστημα να μην μπορεί να ανατρέψει τους όρους των επενδύσεων.
   
• Σαρωτικές αποκρατικοποιήσεις και πώληση δημόσιας περιουσίας, καθώς αυτές θα έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα και στις επενδύσεις και στην ρευστότητα της οικονομίας και στην μείωση του δημοσίου χρέους. Σε περιπτώσεις όπου η αγορά δεν λειτουργεί και οι προσδοκώμενες προσφορές είναι ανύπαρκτες η χαμηλές, υιοθέτηση εναλλακτικών σχημάτων ισοδυνάμου αποτελέματος (π.χ. ομαδοποίηση, τιτλοποίηση και δανεισμός επ’ενεχύρω).
   
• Να υπάρχει νομική κατοχύρωση/ασφάλεια του επενδυτή, με χρήση ξένου δικαίου, σε διεθνές δικαστήριο, έναντι κάθε πράξης της διοίκησης εναντίον του.
   
• Το fast trackνα επεκταθεί σε όλες τις επενδύσεις, ενώ η αρχή του InvestinGreeceνα αποκτήσει πραγματική, αυτοτελή εξουσία.
   
• Χρειαζόμαστε τις επενδύσεις πάση θυσία. Πρέπει να προσφερθούν εξαιρετικά (extraordinary) κίνητρα για αυτές. Φορολογική αμνηστία δέκα ετών για τα μη διανεμόμενα κέρδη θα ήταν κάτι extraordinary. Νέος επενδυτικός νόμος με έμφαση στα φορολογικά κίνητρα και μηδενικές επιδοτήσεις. Οι επιδοτήσεις αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές και φυτώριο κρατικής διαφθοράς.
   
• Κίνητρα για την προσέλκυση των καταθέσεων εξωτερικού. Πλήρης ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίου με αναστολή του «κυνηγιού μαγισσών» και των ιδεών για φορολόγηση τους. Πρέπει να γεμίσουμε τις τράπεζες για να μπορούν να χρηματοδοτήσουν την οικονομία. Με κάθε τρόπο. Η δικαιοσύνη μπορεί να περιμένει.
   
• Παράλληλη χρήση όλων των μέσων που προσφέρονται από την Ε.Ε. (ΕΣΠΑ, Jeremy, ΕΤΕΠ), αλλαγή κατεύθυνσης σε μεγάλα αναπτυξιακά έργα υποδομής όπου οι πολλαπλασιαστές δραστηριότητας είναι υψηλοί, αντί του κατατεμαχισμού σε μικρά και διασπαρμένα έργα και δράσεις χαμηλής αποτελεσματικότητας. Yλοποίηση των αναγκαίων σχεδιασμών και μελετών από ιδιωτικές εταιρείες για να ξεπεράσουμε την κακή κατάσταση των υπηρεσιών του Δημοσίου.
   
• Ελάφρυνση της φορολογίας μη διανεμομένων κερδών όλων των επιχειρήσεων στο 15%, ώστε να βοηθηθεί η σταδιακή κεφαλαιακή τους αναδιάρθρωση, αλλά και να τονωθεί η ανάπτυξη τους. Ταυτόχρονα αναγνώριση των ζημιών από επισφάλειες, ιδιαίτερα αυξημένες σήμερα λόγω της κρίσης, στο πλήρες και πραγματικό τους ύψος.
   
• Προσαρμογή της εργατικής νομοθεσίας στο μέσο ισχύον επίπεδο προστασίας των εργαζομένων των χωρών της Ε.Ε. Δεν μπορούμε να έχουμε την πολυτέλεια «κρυφών» επιβαρύνσεων των επιχειρήσεων 3 και 4 φορές παραπάνω από τα ισχύοντα στην «κοινωνική Ευρώπη» (π.χ. αποζημιώσεις απολύσεων). Μην ξεχνάμε ότι όσο σημαντικό είναι να διευκολυνθεί η ίδρυση επιχειρήσεων, άλλο τόσο σημαντικό είναι η διευκόλυνση του κλεισίματος τους. Είναι ο ίδιος κύκλος.
   
• Κατάργηση όλων των φόρων υπέρ τρίτων.
   
• Αμνηστία σε όσους καταγγέλλουν πρόσωπα και φορείς του δημοσίου για εκβιασμό και διαφθορά. Πρέπει  να σταματήσουμε την «δεσπόζουσα θέση» των κρατικών λειτουργών πάνω στις επιχειρήσεις.
   
• Αλλαγή πτωχευτικού κώδικα. Ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες πρέπει να βοηθήσουμε τους επιχειρηματίες που αποτυγχάνουν να έχουν μία «δεύτερη ευκαιρία». Στους δημιουργικούς ανθρώπους θα στηριχθεί η ανάπτυξη, πρέπει να τους ενθαρρύνουμε αντί να τους διαπομπεύουμε.
   
• Και τέλος σαν υπέρτατη αρχή: Απλοποίηση, απλοποίηση, απλοποίηση.

*Αριστοτέλης Αϊβαλιώτης, Επιχειρηματίας, Αντιπρόεδρος Λέσχης Επιχειρηματικότητας, Μέλος ΚΕ Δράσης, Μέλος επιτροπής πρωτοβουλίας "Δυναμική Ελλάδα"