Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου 2013

ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ: Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ

του Αριστοτέλη Αϊβαλιώτη*
Η φορολαγνεία που έχει καταλάβει την Ελληνική πολιτική τάξη, με την ισχυρή υποστήριξη των ξένων πιστωτών μας έχει μία ισχυρή αιτιολόγηση. Την φοροδιαφυγή. Σύμφωνα με το διαδεδομένο επιχείρημα, αν είχαμε συλλάβει την φοροδιαφυγή δεν θα είχαμε ανάγκη να επιβάλλουμε τόσο εξοντωτική φορολογία, αφού θα είχαμε "διεύρυνση της φορολογικής βάσεως".
Ξεπερνώ την αντίρρηση ότι τίποτε δεν μας διασφαλίζει ότι τα τυχόν έσοδα από την σύλληψη της φοροδιαφυγής θα οδηγούσαν σε ελάφρυνση της σημερινής φορολογίας και δεν θα ξοδεύονταν, όπως όλοι οι φόροι, σε νέες παροχές, αναγκαίες, η προσχηματικά αναγκαίες.
Ας δεχθούμε τους υπολογισμούς που δημοσιεύονται ότι η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα είναι 25% του ΑΕΠ, η ποσό της τάξης των 45 δις.
Θα ήταν καλό, με βάση τις εμπειρίες μας, να προσδιορίσουμε τι συνιστά την φοροδιαφυγή, έτσι ώστε να εκτιμήσουμε κατά πόσον είναι δυνατή η σύλληψή της.

- Οικοδομή: Στα τελευταία 30 χρόνια έγιναν επενδύσεις σε ακίνητα (κατασκευές) περίπου 200 δις Ευρώ. Περίπου το μισό της δραστηριότητας αυτής έγινε "υπόγεια", όπως ξέρουν όσοι έχουν ασχοληθεί με την κατασκευή. 
Περίπου 4 δις ετησίως. Εισοδήματα μηχανικών, μαστόρων, διακινήσεις υλικών σε μεγάλο βαθμό έγιναν χωρίς παραστατικά. 
Η διοίκηση για να συλλάβει κάποιους από τους διαφεύγοντες φόρους επενόησε συστήματα τεκμαρτής δαπάνης, πάνω στην οποία υπολογίζονταν ΦΠΑ και ένσημα, τις περισσότερες φορές σε μεγάλη απόσταση από την πραγματικότητα (μικρότερα). 
Ωστόσο σήμερα με την οικοδομική δραστηριότητα νεκρή, είναι εκτός πραγματικότητας τα όποια σενάρια για "σύλληψη της φοροδιαφυγής", αφού πλέον εισοδήματα δεν υπάρχουν. 
Υπάρχει φυσικά μία δραστηριότητα που σχετίζεται με τις επισκευές. Εκεί υπάρχει εκτεταμμένη φοροδιαφυγή, ίσως πάνω από 70%. 
Περίπου 1 δις. 
Το πρόβλημα είναι ότι επειδή είναι μικρής κλίμακας, πολλές φορές ένας εργοδότης προς έναν εργαζόμενο, είναι σχεδόν αδύνατος ο ελεγχος των εργασιών ενώ και οι δύο πλευρές έχουν συμφέρον να την αποκρύψουν, για να τους στοιχίσει φθηνότερα.

- Μεταβιβάσεις ακινήτων: Στην κορυφή της φούσκας των ακινήτων (2005) έγιναν 400.000 μεταβιβάσεις ακινήτων. Στην περασμένη εικοσαετία ο μέσος όρος ήταν 200.000 ετησίως. 
Συνήθως οι μεταβιβάσεις γίνονταν σε υφηλότερα τιμήματα από τις αντικειμενικές, στις οποίες υπολογίζονταν ο φόρος. Ίσως κατά μέσον όρον 30%. Ακόμη, διάφορα συνοδά έξοδα, μεσιτείες (2%) δεν καταγράφονται συνήθως. 
Περίπου 2 δις αδήλωτα εισοδήματα. 
Η πραγματικότητα της νεκρής αγοράς σήμερα κάνει και τους όποιους σχεδιασμούς "σύλληψης της φοροδιαφυγής" τελείως θεωρητικούς.
- ΦΠΑ λιανικών πωλήσεων. Τεράστια ποσά χάνονταν και χάνονται στο επίπεδο της λιανικής. Δεν είναι περίεργο, αφού η Ελλάδα έχει ακόμα περίπου 350.000 επιχειρήσεις λιανικής και επομένως η αστυνόμευση είναι δύσκολη, ιδιαίτερα σε μικρές γειτονιές και κοινότητες όπου η οικειότητα μεταξύ μαγαζάτορα και πελάτη δημιουργεί σχέσεις συνενοχής και κοινού οφέλους στην απόκρυψη των ...συναλλαγών. 
Με δεδομένο ότι οι λιανικές πωλήσεις είναι περίπου 130 δις και το μέσο ποσοστό μικτού κέρδους εκεί 25%, θα έπρεπε να έχουμε έσοδα 7,5 δις από ΦΠΑ λιανικών πωλήσεων. Έχουμε σοβαρές απώλειες. 
Ίσως αδήλωτα εισοδήματα 10 δις. 
Ωστόσο για πάρα πολλές τέτοιες επιχειρήσεις η φοροδιαφυγή τους είναι και λύση ανάγκης, αφού αδυνατούν να είναι συνεπείς και στους προμηθευτές και στα ενοίκια και στα υπόλοιπα γενικά έξοδα και στις ανάγκες διαβίωσης τους. 
Σε αυτές τις περιπτώσεις η "σύλληψη της φοροδιαφυγής", που είναι πιο εύκολη υπό προϋποθέσεις ελέγχου, θα έχει πιθανά σαν παρενέργεια το κλείσιμο της επιχείρησης και άρα παρεπόμενες ζημίες εσόδων (από τους προμηθευτές, τους ενοικιάζοντες κλπ).

- ΦΠΑ ενδιαμέσων επιχειρήσεων: Εκεί το πρόβλημα είναι τα εικονικά τιμολόγια. Δύο οι κατηγορίες: Η μία οι καραμπινάτες απάτες, όπου κάποιοι στήνουν επιχείρηση, κόβουν τιμολόγια, εισπράτουν τον ΦΠΑ και μετά κλείνουν χωρίς να τον αποδώσουν. Η άλλη όπου λειτουργούσες επιχειρήσεις, η μία πιστωτική στο ΦΠΑ, κάνουν εικονική συναλλαγή προκειμένου η μία να κλείσει το πιστωτικό της. Είναι δηλαδή arbitrage υποχρεώσεων. 
Στις συνθήκες της ύφεσης, όπου οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι σε ζημία, πολλές είναι σε πιστωτικό ΦΠΑ. Η πρακτική αυτή είναι αρκετά διαδεδομένη αλλά και πολύ δύσκολη να ελεγχθεί. 
Ίσως το σύνολο της ύλης των εικονικών τιμολογίων (απατεώνων και arbitrage) να είναι της τάξης των 3 δις Ευρώ.

- Αγροτικός Χώρος: Αφού τα αγροτικά προϊόντα μπορούν να πωληθούν σε όποια τιμή χωρίς επίπτωση στην φορολογία του παραγωγού, όλη η αγροτική παραγωγή υπερτιμολογείται και οι μεταπωλητές αποκρύπτουν εισοδήματα. Το ποσό είναι πάρα πολύ μεγάλο. 
Ενδεχομένως φορολογητέα ύλη 5 δις διαφεύγει.

- Διαφθορά: Πολλά εισοδήματα, "μαύρα", δημιουργεί η διαφθορά στον Δημόσιο Τομέα. Η Διεθνής Διαφάνεια ισχυρίζεται ότι τα ποσά αυτά ανέρχονται στο 6% του ΑΕΠ (10-12 δις). Νομίζω ότι το νούμερο είναι υπερβολικό, αλλά όσο και να είναι είναι μεγάλο. 
Ίσως είναι η μόνη κατηγορία που αντέχει στην ύφεση, αλλά και θα μπορούσε με πολιτική πυγμής deregulation να μειωθεί σε σύντομο χρόνο, αν η πολιτική τάξη ήθελε. 
Στην περίπτωση αυτή βέβαια δεν θα είχαμε "σύλληψη της φοροδιαφυγής", αλλά κατάργηση παρανόμων εισοδημάτων. 
Δεν θα είχε δημοσιονομικό όφελος η χώρα, αλλά θα είχε σημαντική απελευθέρωση πόρων και δυνάμεων για την ανάπτυξη της οικονομίας.

- Ελεύθεροι επαγγελματίες: Με την εξαίρεση των μηχανικών (100.000) και των μαστόρων περί την οικοδομή που αναφέρθηκαν στις προηγούμενες παραγράφους, οι μεγάλες ομάδες είναι οι γιατροί και οι δικηγόροι (περίπου 130.000 αθροιστικά). Η φοροδιαφυγή τους (ιδίως των γιατρών) είναι εκτεταμένη, αλλά η σύλληψη δύσκολη, καθώς και πάλι έχουμε σύμπτωση συμφερόντων επαγγελματία και πελάτη, σε διαπροσωπική σχέση. 
Εκτίμηση διαφυγής 1,5 δις Ευρώ.

- Transfer pricing: H πρακτική πολυεθνικών ομίλων να μεταφέρουν τα κέρδη τους, μέσω τριγωνικών συναλλαγών, σε άλλες χώρες όπου η φορολογία είναι χαμηλότερη. Υπάρχει αρκετός μύθος στην κατηγορία αυτή, που είναι μεν υπαρκτή αλλά αφορά λίγες εταιρείες με αυτοχρηματοδότηση, η, χρηματοδότηση από το εξωτερικό καθώς οι πειθαρχίες των αριθμοδεικτών στις εταιρείες που εξαρτώνται από Ελληνική τραπεζική χρηματοδότηση τις υποχρεώνουν να καταδεικνύουν τα πραγματικά τους κέρδη ώστε να διατηρούν την χρηματοδότηση. 
Με τις ισχυρές πολυεθνικές το παιχνίδι των ελέγχων του transfer pricing είναι ιδιαίτερα δύσκολο, αφού υπεισέρχονται και πολιτικές πιέσεις, πέρα από το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς τους ομίλους είναι από μόνοι τους πιο ισχυροί από την χώρα μας. 
Ελεύθερη εκτίμηση της ύλης που αφορά, 2 δις Ευρώ.
- Εγκληματική δραστηριότητα: Εδώ είναι οτιδήποτε μπορεί να χαρακτηριστεί "μαύρη οικονομία". Εμπόριο ανθρώπων, σεξ, ναρκωτικών, τζόγος, τοκογλυφία, συμμορίες εκβιαστών, ληστείες, στοιχημάτων και πάει λεγοντας. Τι υπολογισμό να κάνεις; Μόνο τα ναρκωτικά πρέπει να κάνουν τζίρο 1-2 δις Ευρώ. 
Εκτίμηση συνόλου 4 δις Ευρώ.


Κάπως έτσι προκύπτουν, λίγο-πολύ τα «45 δις Ευρώ» της φοροδιαφεύγουσας οικονομικής δραστηριότητας, η οποία «αν πιανόταν» θα απέδιδε 10 δις Ευρώ φόρους. Και θα λύναμε, υποτίθεται το πρόβλημά μας.
Οι παράθεση των περιπτώσεων είναι κουραστική, αλλά πρέπει να δούμε το πρόβλημα στα μάτια, να το ακουμπήσουμε, αν θέλουμε ειλικρινά να κάνουμε πολιτική, δηλαδή να σχεδιάσουμε μέτρα αντιμετώπισης.
Αν εξαιρέσουμε την εγκληματική δραστηριότητα και την διαφθορά, όπου το ζητούμενο, φαντάζομαι, δεν είναι να τις φορολογήσουμε, αλλά να τις εξαλείψουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν, ο σχεδιασμός μέτρων πρέπει να παίρνει υπ’όψιν και την σχέση κόστους – οφέλους  πέρα από τα ζητήματα αρχών, δικαιοσύνης, ισότητα απέναντι στον νόμο και άλλα συναφή απαραίτητα.

Η εγκατάσταση ενός συστήματος αποτελεσματικού ελέγχου των συναλλαγών στο επίπεδο «πρόσωπο με πρόσωπο» που αφορά δισεκατομμύρια συναλλαγές 600.000 επαγγελματιών και μικρομάγαζων είναι μία πολύ δαπανηρή υπόθεση. Θα στοιχίσει. 
Επιπλέον θα δημιουργήσει ένα ασφυκτικό περιβάλλον ελέγχου της ζωής των πολιτών που να είναι εξαιρετικά απωθητικό, δεδομένων των νομικών εργαλείων που θα έχει ο μηχανισμός ελέγχου στα χέρια του (π.χ. συλλήψεις κλπ). 
Πέρα από το κόστος, ενδεχόμενα να δημιουργήσει εξαιρετικά μεγάλες αποχωρήσεις από την αγορά, επιχειρήσεων και επαγγελματιών, που φοροδιαφεύγουν εξ ανάγκης, για λόγους βιοπορισμού. Θα είμαστε δίκαιοι, αλλά θα έχουμε βγάλει από την αγορά μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, επιπλέον των όσων ανέργων έχουμε σήμερα.
Οι ενδεχόμενες δράσεις θα ήταν καλό να επικεντρωθούν στον εξορθολογισμό του αγροτικού τομέα, όπου μπορούν να αναφανούν οι συναλλαγές με κατάλληλο συνδυασμό κινήτρων και υποχρεώσεων στους αγρότες, και στο transfer pricing των πολυεθνικών όπου ο μικρός αριθμός τους κάνει τον έλεγχο εύκολο. Ακόμη, αν βρεθεί τρόπος το πιστωτικό ΦΠΑ να επιστρέφεται εύκολα στις επιχειρήσεις θα αποδυναμώσει το κίνητρο του arbitrage των εικονικών τιμολογίων, αφήνοντας μόνο τις εγκληματικές περιπτώσεις των απατεώνων να απασχολούν την οικονομική αστυνομία. Για την οικοδομή, ας μιλήσουμε καλλίτερα όταν (αν...) ξαναρχίσει.
Το συμπέρασμα μου είναι ότι με ένα ρεαλιστικό σχέδιο κατά της φοροδιαφυγής, με βάση την συγκυρία και τις ανθρώπινες παραμέτρους αντίδρασης στις προτεραιότητες που τους βάζει η ζωή, θα είναι δύσκολο να «αναδυθεί» φορολογητέα ύλη μεγαλύτερη των 6 δις, που σημαίνει, χοντρικά, 1-1,5 δις επιπλέον φόρων. 
Αλλά, κυρίως, το θέμα της φοροδιαφυγής έχει μεταβληθεί σε ένα ισχυρό συμβολικό θέμα, όπου υποτίθεται κρίνεται η αφοσίωση του καθενός στην κοινωνία μας. Έτσι είναι, γενικά μιλώντας, αφού η υπακοή στους νόμους του κράτους είναι βασικό συστατικό της σύγχρονης, φιλελεύθερης δημοκρατίας. 
Ωστόσο πάντα υπάρχουν όρια στα πράγματα. 
Ο Βίκτωρ Ουγκό, στο κλασσικό του έργο «Οι Άθλιοι», τα κατέδειξε, με τον Γιάννη Αγιάνvη να παραβαίνει τον νόμο, κλέβοντας ψωμί για να ζήσει, υποφέροντας τα πάνδεινα, αλλά δικαιώνοντας τον σε όλη την πορεία του βιβλίου, όπως και τον διώκτη του, τον προστάτη του νόμου Ιαβέρη, που τον καταδιώκει χωρίς συναίσθημα μέχρι την τελική του εξιλέωση.
Ο δημόσιος διάλογος δεν επιτρέπει τέτοιες εξαιρέσεις. Κατανοητό, αφού αν βάζεις αστερίσκους στις υποχρεώσεις οι νόμοι καταντούν κουρελόχαρτα. Κατανοητό, σε έναν βαθμό.
Όμως το θέμα της φοροδιαφυγής έχει γίνει κάτι διαφορετικό. Είναι σήμερα το σκιάχτρο με το οποίο δικαιολογούνται κυρίως οι πολύ μεγάλοι φόροι που έχουν επιβληθεί σε αυτούς που δεν φοροδιαφεύγουν. Σε όσους έχουν ακόμη κάποια εισοδήματα.
Και είναι ακόμη το φύλλο συκής εκείνων που δεν μπορούν να αποδεχθούν, με κανένα τρόπο, την ουσιαστική μείωση των δαπανών του δημοσίου σαν την μόνη διέξοδο του δημοσιονομικού αδιεξόδου της χώρας. Είναι η πολεμική σημαία τους : Συλλάβετε την φοροδιαφυγή, το φάρμακο για πάσα νόσον...
Και για κατακλείδα: Μην περιμένουμε πολλά, τουλάχιστον όχι πολλά χρήματα, από την μάχη κατά της φοροδιαφυγής. Και ας ακούγαμε και λιγότερα, λιγότερα υποκριτικά, λόγια.



*ο Αριστοτέλης Αϊβαλιώτης είναι επιχειρηματίας και μέλος της ΚΕ της Δράσης

1 σχόλιο:

  1. Πολύ καλή ανάλυση αλλά καλό είναι να τονίσουμε ότι η πάταξη της φοροδιαφυγής (25% είναι αυτό) και κυρίως η αλλαγή κοινωνικής νοοτροπίας ως προς αυτήν, είναι αναγκαία προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη και μεταγενέστερη της κρίσης και των μνημονίων ευημερία του ελληνικού κράτους και των πολιτών του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU