Κυριακή 22 Μαρτίου 2020

Η άλλη μας επιδημία


Αφιερώνεται στην καθηγήτριά μου Καίτη Κουπατσάρη
και στην μνήμη του καθηγητή μου Αλέξανδρου Μαρκέτου

του Γιώργου Τσιριγώτη*

Η κρίση και οι έκτακτες συνθήκες που περνάμε αυτές τις μέρες με την πανδημία του κορωναιού, έβγαλαν στην επιφάνεια το ζήτημα της κοινωνικής μας συμπεριφοράς και της κοινωνικής ευθύνης των συνελλήνων.

Είδαμε συμπολίτες μας να γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια τις οδηγίες της πολιτείας και των αρμοδίων επιστημόνων που έχουν την ευθύνη της διαχείρισης της έκτακτης κατάστασης. Οι εικόνες με τις ουρές στα διόδια, ο συνωστισμός στις λαϊκές αγορές, τα πλήθη στις παραλίες, η απόδραση στα νησιά, οι λειτουργίες και η κοινωνία στις εκκλησίες, είναι μερικά παραδείγματα διασποράς του κοροναιού, που βάζουν σε κίνδυνο την υγεία και τις ζωές των ίδιων, των οικείων τους και των συνανθρώπων τους. Δηλαδή συμπεριφορές που δηλώνουν την έλλειψη κοινωνικής ευθύνης.

Το φαινόμενο δεν ήρθε «κεραυνός εν αιθρία», απλά τώρα -λόγω των ιδιαίτερα επικίνδυνων συνθηκών- αυτές οι αντικοινωνικές συμπεριφορές ήρθαν σε «πρώτο πλάνο» και στηλιτεύτηκαν στις τηλεοράσεις και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ωστόσο η κοινωνική ανευθυνότητα των συνελλήνων ήταν παρούσα, όλα αυτά τα χρόνια, με ανάλογες συμπεριφορές, στην καθημερινότητά μας. Το διπλοπαρκάρισμα, οι ώρες κοινής ησυχίας, η ρύπανση και η ηχορύπανση, η κατάληψη του δημόσιου χώρου, είναι μόνο μερικά παραδείγματα, μέσα σε πληθώρα άλλων, που μπορούν να αναφερθούν.

Η πηγή του κακού, έχω την άποψη πως, βρίσκεται στην σοβαρή έλλειψη παιδείας που υπάρχει εδώ και δεκαετίες στην Ελληνική κοινωνία, συνοδευόμενη κι από τον νεοπλουτισμό μας.

Έχω την ελπίδα πως, μετά τον πόλεμο της επιδημίας, θα μπουν για συζήτηση στην Ελληνική -και όχι μόνον- κοινωνία, ορισμένα ζητήματα πρωταρχικής σημασίας. Για παράδειγμα, μεταξύ άλλων: τα δημόσια αγαθά και η διαχείρισή τους (υγεία, παιδεία, νερό, κοινωνική ασφάλιση, κ.λ.π), η κοινωνική ευθύνη του πολίτη, το περιβάλλον και η σχέση μας μαζί του.

Επειδή για όλα τα παραπάνω, το πιο σημαντικό εργαλείο παρέμβασης της κοινωνίας είναι η παιδεία, θα πρέπει να συζητήσουμε την μεταρρύθμισή της και την εισαγωγή -σε όλες τις βαθμίδες- μιας σοβαρής ανθρωπιστικής διάστασης στα προγράμματα των σπουδών. Χωρίς την ανθρωπιστική διάσταση στην όλη συγκρότησή του, ο πολίτης δεν είναι σε θέση να εκτιμήσει τις αξίες της ζωής, να αξιολογήσει το πρωτεύον από το δευτερεύον, το πολύτιμο από το ευτελές, να πορευτεί ως υπεύθυνος πολίτης και άνθρωπος. Οι κρίσεις αντιμετωπίζονται πιο ώριμα, από τους υπεύθυνους πολίτες, και η κοινωνία βγαίνει πιο αλώβητη απ’ αυτές. Χωρίς την ανθρωπιστική συγκρότηση επίσης, ο άνθρωπος γίνεται εύκολο θύμα της αγοράς, της τεχνολογίας και του συρμού.

Θα ανατρέξω στον Αριστοτέλη για την τεκμηρίωση αυτής της προσέγγισης.

Λέει ο Αριστοτέλης, πως σκοπός της ζωής του ανθρώπου είναι να ζει και να δρα κατά τρόπον ώστε να φτάσει στο υπέρτατο καλό, που είναι η ευδαιμονία, δηλαδή η ευτυχία. Την ευτυχία την κατακτάει κανείς, όταν ζει με αρετή. Την αρετή όταν την ασκείς, την μαθαίνεις και γίνεται συνήθεια (τρόπος ζωής), που τον διαλέγεις ελεύθερα (χωρίς εξαναγκασμό). Η αρετή τοποθετείται σε μεσότητα (με ισορροπία) σχετικά με μας (δηλαδή έχει να κάνει με τις δυνατότητες και την ιδιομορφία του καθενός). Αυτή η μεσότητα (το μέτρο) καθορίζεται από την λογική, όπως αυτή ορίζεται από τον φρόνιμο άνθρωπο. Οι αρετές -κατά τον Αριστοτέλη- είναι συγκεκριμένες και είναι αρκετές. Μερικές απ’ αυτές είναι: η ανδρεία (το μέσον μεταξύ δειλίας και αποκοτιάς), η σωφροσύνη (το μέσον μεταξύ στέρησης και ακολασίας), η πραότητα (το μέσον μεταξύ της αναισθησίας και του οξύθυμου), η γενναιοδωρία (το μέσον μεταξύ φιλαργυρίας και ασωτίας).

Για να γίνει κατανοητή η μεσότητα που χαρακτηρίζει την αρετή, θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα για την αρετή της γενναιοδωρίας. Διαφορετικό είναι το κριτήριο που καθιστά γενναιόδωρο έναν πλούσιο από έναν φτωχό. Όταν έχεις στην τσέπη σου 1 εκ. € και δίνεις 100 € για να βοηθήσεις έναν φίλο σου που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, τότε είσαι φιλάργυρος. Όταν έχεις στην τσέπη σου 500 € και δίνεις τα 100 € για να τον βοηθήσεις, τότε είσαι γενναιόδωρος, ενώ αν του δώσεις τα 400 €, τότε μάλλον είσαι άσωτος. Έχει να κάνει δηλαδή η μεσότητα με τις δυνατότητες του καθενός.

Όμως το πιο σπουδαίο -ίσως- για την περίπτωσή μας, που αναφέρει ο Αριστοτέλης, είναι πως το να μάθεις να ζεις με αρετή, να το κάνεις τρόπο ζωής, μαθαίνεται. Μαθαίνεται όπως μαθαίνει κάποιος να παίζει κιθάρα ασκούμενος, παίζοντας κιθάρα, και όσο πιο πολύ ασκείται, τόσο καλύτερα παίζει. Μαθαίνεται όπως μαθαίνεις να χτίζεις, ασκούμενος χτίζοντας, και όσο πιο πολύ χτίζεις, τόσο πιο καλά χτίζεις, κ.λ.π.

Δηλαδή το σπουδαίο που λέει ο Αριστοτέλης είναι πως το παιδί, ο άνθρωπος, μπορεί να μάθει μέσα στο σύστημα της εκπαίδευσης (παιδεία), ποιες είναι οι αρετές, πως τις ασκείς, και πως ασκώντας τες συνηθίζεις όλο και περισσότερο (τρόπος ζωής), και έτσι κατακτάς την ευτυχία σου.

Τα ίδια πράγματα ισχύουν και για την άσκηση της ιδιότητας του πολίτη στα πλαίσια της δημοκρατίας (με την έννοια που δίνουμε σήμερα στην δημοκρατία). Στην αρχαία Ελλάδα, οι νέοι, για να αποκτήσουν τα δικαιώματα του πολίτη, έπρεπε να περάσουν από εκπαίδευση. Η συμμετοχή του πολίτη στις δημοκρατικές διαδικασίες, προϋποθέτει δημοκρατική παιδεία. Χωρίς αυτήν, η δημοκρατία χάνει τον δρόμο και την ουσία της, γίνεται «δήθεν», γίνεται λαϊκισμός, γίνεται ολιγαρχία, γίνεται οτιδήποτε άλλο.

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε την αξία της ανθρωπιστικής παιδείας για την βελτίωση της ποιότητας στην κοινωνία μας. Μια βελτίωση που αφορά και την καθημερινότητα αλλά και τις έκτακτες συνθήκες. Η συνειδητοποίηση δε αυτή, έχει να κάνει με την εξυπνάδα ενός λαού.




*Ο Γιώργος Τσιριγώτης είναι Καθηγητής του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU