 |
από τους independent researchers
Η ιστορία που ακολουθεί αναφέρεται στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στα νησιά Marshall με τις 67 πυρηνικές δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν σε αυτά από το 1946 μέχρι το 1958, καθώς και στις συνέπειες και στα επακόλουθα τους μέχρι και σήμερα. Επιλέξαμε την αναλυτική παρουσίαση τους –σε βάρος ίσως της εύκολης ανάγνωσης- πρωτίστως επειδή κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει ως τώρα στην ελληνική γλώσσα. Επίσης, κρίναμε ότι με αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης θα κατανοούσε καλύτερα τις διαστάσεις του θέματος. Τέλος, θεωρούμε ότι η απάντηση στο ερώτημα αν ο τίτλος του κειμένου είναι υπερβολικός, δίνεται στον αναγνώστη μετά την ανάγνωση ενός διεξοδικού κειμένου.
Μερικά στοιχεία για τα νησιά Μarshall
Είναι ένα σύμπλεγμα 5 μεγάλων νησιών, 1.100 νησίδων και 29 κοραλλιογενών ατολών, στον κεντρικό Ειρηνικό. Η έκταση τους είναι 181.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και η θαλάσσια περιοχή που τους αντιστοιχεί είναι κάτι λιγότερο από 2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ο πληθυσμός τους σήμερα είναι περίπου 70.000 κάτοικοι.
Μερικά από αυτά κατοικούνται από τη 2η χιλιετία π.Χ. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες που τα εξερεύνησαν και τα αποίκησαν ήταν οι Ισπανοί το 1520 και το 1592 αντίστοιχα. Τον 18ο αιώνα ο Βρετανός πλοίαρχος Thomas Gilbert τους έδωσε το όνομα του συναδέλφου του John Marshall. Και οι δύο δούλευαν στην υπηρεσία του βρετανικού αποικιοκρατικού μηχανισμού της East India Company. Η ονομασία που τους έχουν δώσει οι αυτόχθονες πληθυσμοί είναι «δώρα του θεού».
Το 1885 η Ισπανία τα πούλησε στη Γερμανική Αυτοκρατορία. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής κουμάντο στα νησιά έκαναν μερικές γερμανικές εμπορικές εταιρείες. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο τα κατέλαβε η Ιαπωνία και τα κράτησε στην κατοχή της μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1944, όταν τα κατέλαβαν οι ΗΠΑ, κάποιοι από τους κατοίκους υποχρεώθηκαν να δουλέψουν για τον αμερικανικό στρατό, απομακρύνοντας από αυτά τα συντρίμμια του πολέμου και κατασκευάζοντας στρατιωτικές εγκαταστάσεις για τους στρατιώτες των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αυτών οι Αμερικανοί εκτόπισαν τον υπόλοιπο πληθυσμό των νησιών στα νησάκια Aomon και Bijire της ατόλης Enewetak, η οποία είναι η μεγαλύτερη ατόλη στον κόσμο.
Στη περίοδο αυτή έχει τις ρίζες της η ιαπωνική προπαγάνδα που θέλει το τέρας Godzilla να έχει γεννηθεί και να ζει σε ένα από τα νησιά. Σύμφωνα με αυτήν, όταν εισέβαλλαν οι ΗΠΑ στη θαλάσσια περιοχή των νησιών, τα κατέλαβαν όλα εκτός από το νησί Lagos, στο οποίο παρέμεινε μία Ιαπωνική φρουρά, παρά τις λυσσαλέες επιθέσεις που δέχτηκε. Σε μία απελπισμένη αντεπίθεση των Ιαπώνων, οι Αμερικανοί τους απέκρουσαν και τους έφεραν σε δύσκολη θέση, μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκε ο τεράστιος αυτός δεινόσαυρος και κατατρόπωσε τον αμερικανικό στρατό. Ο Godzilla είναι ουσιαστικά η απάντηση του Ιαπωνικού κινηματογράφου στις επιθέσεις των ΗΠΑ στη Hiroshima και στο Nagasaki, και γενικότερα στην ανάπτυξη του πυρηνικού τους οπλοστασίου. Αργότερα θα γυρίσουν και οι Αμερικανοί ταινίες με το δικό τους Godzilla. Σε αυτές φυσικά η αρχική ιστορία θα αλλάξει ριζικά.
Όπως θα δούμε αναλυτικά πιο κάτω, από το 1946 ως το 1958 οι ΗΠΑ μετέτρεψαν το αρχιπέλαγος των νησιών σε κρανίου τόπο, με 67 πυρηνικές δοκιμές, οδηγώντας στην εξορία χιλιάδες ανθρώπους. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δοκιμών αυτών δεν περιορίστηκαν στο έδαφος και στη θαλάσσια περιοχή των νησιών. Η ραδιενέργεια εξαπλώθηκε σε ένα μεγάλο μέρος του Ειρηνικού Ωκεανού με ανυπολόγιστες μέχρι και σήμερα συνέπειες. Οι συνέπειες αυτές ενδέχεται στο μέλλον να είναι ακόμα πιο καταστροφικές, αν καταρρεύσει ο θόλος Runit, στο ομώνυμο νησί, στον οποίο στη δεκαετία του ’70 ενταφιάστηκαν ραδιενεργά υλικά από τις δοκιμές. Το θέμα του θόλου Runit το αναλύουμε πιο κάτω σε ειδικό κεφάλαιο.
Το 1965 οι ΗΠΑ τα ενέταξαν στο Κογκρέσο της Μικρονησίας, το οποίο ήταν ουσιαστικά ένα προτεκτοράτο (Trust Territory) των ΗΠΑ. Μάλιστα το Κογκρέσο αυτό είχε ως πρότυπο αυτό των ΗΠΑ και δημιουργήθηκε με ένα εκτελεστικό διάταγμα του τότε προέδρου των ΗΠΑ Lyndon Johnson.
Το 1979 υποτίθεται ότι ανεξαρτητοποιήθηκαν, μετά την θεωρητική κατάργηση της εντολής κηδεμονίας τους από τις ΗΠΑ. Η ιστορία της «ανεξαρτητοποίησης» τους έχει κωμικά στοιχεία: To 1979 το σύνταγμα τους και ο σχηματισμός κυβέρνησης επικυρώθηκαν πρώτα από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και μετά από την τοπική κυβέρνηση.
Στρατιωτικά ελέγχονται ακόμα από τις ΗΠΑ. Το νόμισμά τους είναι το δολάριο. Πολλές υπηρεσίες ανήκουν στο κρατικό ή ιδιωτικό Κεφάλαιο των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, οι τηλεπικοινωνίες τους ανήκουν στη Federal Communications Commission των ΗΠΑ και τα ταχυδρομεία τους ανήκουν στα ταχυδρομεία των ΗΠΑ (Τhe United States Postal Service). Η οικονομία τους βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις αποζημιώσεις των ΗΠΑ λόγω της περιβαλλοντολογικής και υγειονομικής καταστροφής που προκλήθηκαν στα νησιά από τις πυρηνικές δοκιμές, καθώς και στη στρατιωτική βάση των ΗΠΑ, και σε μικρότερο βαθμό στα έσοδα από την πώληση δικαιωμάτων αλιείας στα νερά τους, στην αλιεία, στη γεωργία και στον τουρισμό. Στο θέμα των αποζημιώσεων αυτών θα αναφερθούμε εκτενέστερα πιο κάτω.
Το 1986 έγιναν «συνδεδεμένο κράτος» των ΗΠΑ. Αυτός είναι ο ευφημιστικός νεολογισμός που αντικατέστησε τότε τον όρο προτεκτοράτο, και που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Μάλιστα η σύνδεση αυτή επικυρώθηκε με μία συμφωνία που ονομάστηκε «Συμφωνία Ελεύθερης Σύνδεσης» (Compact of Free Association), αφού πρώτα σχεδιάστηκε στο Πεντάγωνο και στο Λευκό Οίκο. Οι αποικιοκράτες έχουνε μεγάλο ιστορικό κακοποίησης της λέξης ελευθερία και των παραγώγων της…
Σήμερα έντεκα από τις ατόλες χρησιμοποιούνται ως στρατιωτικές βάσεις από τον αμερικανικό στρατό, μετά από τη «Συμφωνία» της κυβέρνησης-ανδρείκελο των νησιών με την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Η συμφωνία αυτή έχει ισχύ ως το 2066. Οι ατόλες χρησιμοποιούνται ως βάσεις εκτόξευσης και προσγείωσης βαλλιστικών πυραύλων και αντιπυραυλικών συστημάτων, καθώς και για την κατασκευή και έλεγχο αντι-δορυφορικών όπλων. Αυτές είναι οι επίσημες χρήσεις τους. Στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν και για πειράματα πάνω σε όπλα βιολογικού πολέμου. Περίπου 1.200 Αμερικανοί και 1.000 ντόπιοι δουλεύουν στη στρατιωτική βάση. Από τα παραπάνω, συνδυαζόμενα με αυτά που ακολουθούν, καταλαβαίνει κανείς ότι το καθεστώς αποικιοκρατίας και ο βιασμός των νησιών συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Περίληψη όσων προηγήθηκαν των πυρηνικών δοκιμών στα νησιά Marshall
Ήδη από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι τότε παγκόσμιοι εξουσιαστές – Ηνωμένες Πολιτείες και Σοβιετική Ένωση – και οι δορυφόροι τους, ανταγωνιζόμενοι για την αποκλειστικότητα της κυριαρχίας στον πλανήτη στράφηκαν προς την πυρηνική ενέργεια και άρχισαν να εξοπλίζονται με πυρηνικά όπλα. Την καταστροφική ισχύ των νέων αυτών όπλων θα την ονομάσουν «αποτελεσματικότητα» και θα την ελέγχουν και «βελτιώνουν» σε συνεχόμενες πυρηνικές δοκιμές σε διάφορα σημεία του πλανήτη, αδιαφορώντας για τις συνέπειες τους.
Στα πλαίσια αυτά, το Μάιο του 1945 οι ΗΠΑ πραγματοποιούν μία πυρηνική δοκιμή στο έδαφος της επικράτειας τους (Νew Mexico). Η βόμβα που χρησιμοποιήθηκε είχε ισχύ 22 κιλοτόνων. Τον Ιούλιο του 1945 πραγματοποιούν μία δεύτερη πυρηνική δοκιμή στο ίδιο σημείο, με την ίδια περίπου ενεργειακή ισχύ με αυτήν της πρώτης.
Τις πυρηνικές αυτές δοκιμές προετοίμασαν και παρακολούθησαν πολλοί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί επιστήμονες, θέτοντας τις επιστημονικές τους γνώσεις στην υπηρεσία των δολοφονικών σχεδίων των αφεντικών τους. Την ίδια στάση και τον ίδιο βρώμικο ρόλο είχε τότε η πλειοψηφία των επιστημόνων του Ανατολικού μπλοκ όσο αφορά στις πυρηνικές δοκιμές της Σοβιετικής Ένωσης, και έχει σήμερα η πλειοψηφία των επιστημόνων που δουλεύουν γι’ αυτές τις χώρες και για όσες διαθέτουν ή επιδιώκουν να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα.
Οι δύο πυρηνικές δοκιμές που αναφέραμε πιο πάνω ήταν ουσιαστικά δύο πρόβες για τις επιθέσεις που σχεδίαζε να κάνει στην Ιαπωνία λίγες εβδομάδες αργότερα η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ, με τη συμμετοχή των επιστημονικών ελίτ των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Και στις δύο βόμβες χρησιμοποιήθηκε πλουτώνιο. Το υλικό αυτό χρησιμοποιήθηκε λίγους μήνες αργότερα στη βόμβα που έριξαν οι ΗΠΑ στο Νagasaki με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα.
Τον Αύγουστο του 1945 λοιπόν, οι ΗΠΑ επιτίθενται στην Ιαπωνία με δύο ρίψεις πυρηνικών βομβών στη Hiroshima και στο Νagasaki, ισχύος 15 και 20 κιλοτόνων αντίστοιχα. Οι δύο αυτές εγκληματικές επιθέσεις θα προκαλέσουν το θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων, τόσο ακαριαία κατά τις επιθέσεις όσο και μετά από αυτές, λόγω έκθεσης στην πυρηνική ακτινοβολία. Επίσης, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι θα ακρωτηριαστούν και θα υποστούν σοβαρότατες βλάβες στην υγεία τους. Η υπολειμματική δράση της ραδιενέργειας συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Πολλά από τα παιδιά που θα γεννηθούν τις επόμενες δεκαετίες θα έχουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον ήταν εξίσου καταστρεπτικές και μακροχρόνιες. Οι βόμβες άφησαν πίσω τους μία κόλαση.
Παρότι μετά από τις επιθέσεις η Ιαπωνία συνθηκολόγησε και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τυπικά έληξε μερικές εβδομάδες αργότερα, οι ΗΠΑ αποφάσισαν τη συνέχιση των πυρηνικών δοκιμών με το πρόσχημα της έρευνας των επιπτώσεων της πυρηνικής ακτινοβολίας στα πολεμικά πλοία. Η δικαιολογία αυτή ήταν τουλάχιστον αστεία. Αυτό που επεδίωκαν – και συνεχίζουν να επιδιώκουν – ήταν η ανάπτυξη ενός πυρηνικού οπλοστασίου που θα τους έδινε στρατιωτική υπεροπλία έναντι των Σοβιετικών και θα τους καθιστούσε τη μεγαλύτερη υπερδύναμη στον πλανήτη. Με οποιοδήποτε κόστος. Αδιαφορώντας για απώλειες ανθρώπινων ζωών, καθώς και για τις ανεπανόρθωτες ζημιές σε ανθρώπους και οικοσυστήματα.
Τον Ιανουάριο του 1946 το επιτελείο του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ επιλέγει τα νησιά Marshall στον κεντρικό Ειρηνικό Ωκεανό για μία σειρά πυρηνικών δοκιμών. Τα νησιά αυτά τηρούσαν όλα τα κριτήρια που είχε θέσει η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ για την επιλογή ενός σημείου για τις δοκιμές αυτές: Ήταν μακριά από τις ΗΠΑ (7.500 χιλιάδες χιλιόμετρα από την ανατολική τους ακτή), είχαν μικρό πληθυσμό, καλά αγκυροβόλια και κυρίως ήταν υπό τον πλήρη στρατιωτικό και πολιτικό τους έλεγχο.
Οι πρώτες πυρηνικές αυτές δοκιμές ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1946. Παρότι διαχρονικά οι δοκιμές που έγιναν στα νησιά ποσοτικά είναι το 6% του συνόλου των πυρηνικών δοκιμών που έχουν πραγματοποιήσει οι ΗΠΑ σε όλον τον κόσμο, η ισχύς των εκρήξεων τους ξεπερνά το 50% της συνολικής ισχύος των εκρήξεων από όλες τις δοκιμές παγκοσμίως. Η ισχύς των βομβών που ρίχθηκαν μόνο στην ατόλη Bikini ανέρχεται στο 40% της συνολικής ισχύος όλων των πυρηνικών δοκιμών των ΗΠΑ παγκοσμίως.
H πρώτη σειρά πυρηνικών δοκιμών: “Για το καλό της ανθρωπότητας”
Όπως αναφέραμε πιο πριν, η πρώτη σειρά πυρηνικών δοκιμών έγινε τον Ιούλιο του 1946. Ονομάστηκε επιχείρηση Crossroads. Πραγματοποιήθηκε στα νησιά Bikini και περιλάμβανε δύο πυρηνικές δοκιμές, μία εναέρια και μία υποβρύχια. Η ισχύς των βομβών που χρησιμοποιήθηκαν ήταν παρόμοια της βόμβας που είχε χρησιμοποιηθεί στο Nagasaki ένα χρόνο πιο πριν. Στις πυρηνικές αυτές δοκιμές συμμετείχαν 42.000 στρατιωτικοί και επιστήμονες, 25.000 όργανα μέτρησης, 250 πολεμικά πλοία και 156 αεροσκάφη. Μία από τις προγραμματισμένες εκρήξεις δεν έγινε ποτέ, επειδή το Ναυτικό δεν πρόλαβε να καθαρίσει τα πλοία που είχαν μολυνθεί με πυρηνική ακτινοβολία στις δύο που είχαν προηγηθεί… Η επιχείρηση είχε ολέθριες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στους ανθρώπους που βρίσκονταν νησιά την εποχή εκείνη, αυτόχθονες πληθυσμούς και εισβολείς.
Ο Lincoln Grahlfs είναι ένας από τους πολλούς Αμερικανούς και κατοίκους των νησιών που προσβλήθηκαν από σοβαρές ασθένειες μετά τις πυρηνικές δοκιμές της επιχείρησης αυτής. Προσβλήθηκε από καρκίνο του προστάτη και του δέρματος, καθώς και από μία σειρά άλλων παθήσεων. Οι ασθένειες κληρονομήθηκαν από τα παιδιά του και τα εγγόνια του. Η κόρη του εμφάνισε ενδοκρινολογικά προβλήματα στην εφηβεία της και πέθανε στα 46 της χρόνια από κακοήθη όγκο στον εγκέφαλο. Ένας γιος του έχει διπολική διαταραχή. Ένας άλλος πάσχει από τη νόσο του Addison (ανεπάρκεια των επινεφριδίων και ανεπαρκή παραγωγή στεροειδών ορμονών). Η εγγονή του γεννήθηκε με παραμορφωμένο το ένα άκρο της. Όλα αυτά παρουσιάστηκαν σε μία οικογένεια που δεν είχε κανένα προηγούμενο ιατρικό ιστορικό.
Λίγους μήνες αφότου τελείωσε η επιχείρηση Crossroads, το Δεκέμβριο του 1947, οι ΗΠΑ αποφάσισαν την πραγματοποίηση και μιας δεύτερης σειράς πυρηνικών δοκιμών στα νησιά της ατόλης Enewatak. Η σειρά αυτή ονομάστηκε Operation Sandstone. Πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο και Μάιο του 1947 με τρεις εκρήξεις ισχύος από 18 ως 49 κιλοτόνους. Οι δύο από αυτές ήταν περίπου 2,5 φορές πιο ισχυρές και καταστροφικές από τη βόμβα της Ηiroshima.
Τον Απρίλιο του 1951 ξεκίνησε στην ίδια ατόλη η επιχείρηση Greenhouse με τέσσερις πυρηνικές δοκιμές και με τη συμμετοχή 3.200 ατόμων. Η ισχύς των πυρηνικών όπλων που χρησιμοποιήθηκαν κυμαινόταν από 47 ως 225 κιλοτόνους. Το παιχνίδι πια είχε χοντρύνει. Την ίδια περίπου εποχή οι Σοβιετικοί είχαν πραγματοποιήσει τις πρώτες τους πυρηνικές δοκιμές. Οι Αμερικανοί απάντησαν άμεσα στα νησιά Marshall, αυξάνοντας κατά πολύ την ισχύ των δικών τους πυρηνικών όπλων. Αυτές οι πυρηνικές δοκιμές έγιναν την ίδια περίοδο με τις πρώτες δοκιμές που έγιναν στη Nevada των ΗΠΑ. Ας κρατήσουμε στο μυαλό μας την πληροφορία αυτή. Στη συνέχεια θα δούμε πως συσχετίζεται με τη ιστορία μας.
Όταν αποφασίστηκε η πραγματοποίηση τους, ο Αμερικανός στρατιωτικός διοικητής των νησιών το γνωστοποίησε στον τοπικό ανώτατο ηγέτη, λέγοντας του ότι θα γίνονταν “για το καλό της ανθρωπότητας και για να σταματήσουν όλοι οι παγκόσμιοι πόλεμοι”. Οι κάτοικοι της ατόλης έχοντας πλήρη άγνοια του και του τι σημαίνει πυρηνική ενέργεια τι επρόκειτο να συμβεί στον τόπο τους, δέχτηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους, λέγοντας ότι όλα είναι στο χέρι του θεού. Τα αμερικανικά μέσα μαζικής προπαγάνδας της εποχής τους έδειχναν πειθήνιους και υποταγμένους στη βούληση του ηγέτη τους και της Υπερδύναμης, να τραγουδούν το “You are my sunshine” στη γλώσσα τους και να υποδέχονται χαρούμενοι τους Αμερικανούς.
Το Μάρτιο του 1946 οι 167 κάτοικοι των νησιών Bikini ξεσπιτώνονται και μεταφέρονται στην ατόλη Rongerik, περίπου 200 χιλιόμετρα ανατολικά. Έχουν δύο μεγάλες (και άλλες μικρότερες…) αυταπάτες. Πρώτον, ότι ο εκτοπισμός τους θα ήταν προσωρινός, όπως τους ειπώθηκε από τις ΗΠΑ. Δεύτερον, ότι στην εξορία τους θα ήταν ασφαλείς από αυτό το πράγμα για το οποίο δεν είχαν την κατάλληλη λέξη στη γλώσσα τους και το έλεγαν δηλητήριο, ενώ οι λευκοί εισβολείς το έλεγαν ραδιενέργεια.
Πολύ σύντομα άρχισαν να εκδηλώνονται τα πρώτα προβλήματα. Η ατόλη Rongerik έχει πολύ μικρότερη έκταση από τη Bikini, δεν έχει πόσιμο νερό, η ποιότητα των καρυδών εκεί είναι πολύ χαμηλή, και τα ψάρια της θαλάσσιας περιοχής της είναι δηλητηριώδη και μη βρώσιμα. Πολύ σύντομα ο πληθυσμός αρχίζει να υποφέρει από τον υποσιτισμό και την έλλειψη νερού. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Harold Ickes έγραψε το 1947 για την κατάσταση αυτή ότι “ο αυτόχθονος πληθυσμός λιμοκτονεί, μεταφορικά και κυριολεκτικά”. Τα πράγματα χειροτερεύουν ακόμα περισσότερο όταν τον Ιούνιο του 1947 μία πυρκαγιά καταστρέφει το 30% των κοκοφοινίκων της ατόλης.
Το 1948, δύο χρόνια μετά από τον πρώτο εκτοπισμό τους και ενώ η κατάσταση είχε φτάσει στο απροχώρητο, οι κάτοικοι της ατόλης Bikini μεταφέρονται προσωρινά από το Rongerik στο Κwajalein. Επτά μήνες μετά, η Οδύσσεια τους συνεχίζεται. Το Νοέμβριο του 1948 θα μεταφερθούν στο ακατοίκητο νησί Kili. Το νησί αυτό είναι εκτεθειμένο στα ρεύματα του ωκεανού και το ψάρεμα από το Νοέμβριο ως το Μάιο είναι απαγορευτικό λόγω τρικυμιών. Το 1951 βουλιάζει το πλοίο με το οποίο οι κάτοικοι εξήγαγαν ψίχα καρύδα και χάνονται τα λιγοστά έσοδα τους.
Για τους σκοπούς της ίδιας σειράς πυρηνικών δοκιμών, το Μάιο του 1946 οι κάτοικοι της ατόλης Enewetak μεταφέρονται στην ατόλη Ujelang, και ο πληθυσμός των Rongelap και Wotho στην Lae. Οι άνθρωποι αυτοί ουσιαστικά μπαίνουν στην απομόνωση, αφού το κοντινότερο κατοικημένο νησί απέχει περίπου 500 χιλιόμετρα και το κέντρο των αμερικανικών επιχειρήσεων πάνω από 1.000 χιλιόμετρα από την εξορία τους. Έτσι, ο ανεφοδιασμός τους καθίσταται προβληματικός, αφού εξαρτάται σχεδόν πλήρως από το κέντρο αυτό. Θα κάνουν αλλεπάλληλες αιτήσεις για προμήθεια υλικών ψαρέματος και άλλων εφοδίων, αλλά οι Αμερικανοί θα τους γράψουν εκεί που δεν πιάνει μελάνι.
Η δεύτερη σειρά: “Ήταν απλά ένα ακόμη γυμνό νησί της ατόλης”…
Το Νοέμβριο του 1952, με τη λεγόμενη επιχείρηση IVY, εγκαινιάζονται τα θερμοπυρηνικά υπερόπλα δεύτερης γενιάς, οι λεγόμενες βόμβες υδρογόνου. Αυτά έχουν μικρότερο όγκο από τα προηγούμενα, χρησιμοποιούν ένα από τα ισότοπα υδρογόνου ή τις ενώσεις του ως πρώτη ύλη για τη διαδικασία πυρηνικής σύντηξης, και κυρίως έχουν πολλαπλάσια καταστροφική ισχύ από όλα όσα είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν. Οι δύο βόμβες που έπεσαν στα νησιά της ατόλης Enewatak είχαν καταστροφική ισχύ 500 κιλοτόνων και 10,4 μεγατόνων, δηλαδή ήταν περίπου 25 και 700 φορές πιο ισχυρές από αυτήν της Hiroshima. Το «μανιτάρι» της μεγαλύτερης έκρηξης έφτασε στα 55.000 πόδια ύψος λίγο μετά την έκρηξη, και με την πάροδο του χρόνου έφτασε σε ύψος 40 χιλιομέτρων και απλώθηκε σε ακτίνα 180 χιλιομέτρων γύρω από την ατόλη. Η τρομακτική αυτή έκρηξη εξαφάνισε το νησί Εlugelab και άφησε στη θέση του έναν υποθαλάσσιο κρατήρα διαμέτρου περίπου 2 χιλιομέτρων και βάθους 50 μέτρων. Μετά την εξαφάνιση του νησιού, η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ δήλωσε σχετικά: “Ήταν απλά ένα ακόμη γυμνό νησί της ατόλης”…
Οι ίδιοι οι Αμερικανοί παραδέχτηκαν ότι υψηλά ποσά ραδιενέργειας από τη μικρότερη από τις εκρήξεις αυτές έφτασαν μέχρι τουλάχιστον την ατόλη Ujelang, 250 χιλιόμετρα ΝΔ της ατόλης Enewatak. Φανταστείτε μέχρι που έφτασε στον Ειρηνικό η ραδιενέργεια της μεγαλύτερης έκρηξης, η οποία είχε 1.500 φορές μεγαλύτερη ισχύ…
Στις δοκιμές αυτές υπήρξε και ο πρώτος δημόσια αναγνωρισμένος νεκρός. Ο πιλότος Jimmy Robinson ήταν ένας από τους πιλότους που είχαν την αποστολή να συλλέξουν ραδιενεργό υλικό από το «μανιτάρι» της έκρηξης. Θεωρήθηκε επίσημα εξαφανισμένος μετά την αναγκαστική προσθαλάσσωση του αεροπλάνου του μετά την αποστολή του. Το αν βρέθηκε το πτώμα του ή όχι, και γενικά όλα τα στοιχεία της υπόθεσης αυτής, θεωρούνται μέχρι σήμερα απόρρητα από την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Το 1952 οι κάτοικοι της ατόλης Bikini βρίσκονται ακόμα στο νησί Κili, στο οποίο επιβιώνουν υπό άθλιες συνθήκες. Για πέντε χρόνια – από τη μεταφορά τους στο νησί ως το 1953 – δεν είναι λίγες οι φορές που έφτασαν στα όρια της λιμοκτονίας, επειδή οι Αμερικανοί δε είχαν διαθέσει αρκετά σκάφη για τον ανεφοδιασμό τους. Κάποιες φορές χρειάστηκε να τους ρίξουν τροφή και άλλα εφόδια από αεροπλάνα. Τους μισούς μήνες το χρόνο τρώνε κονσέρβες και τους άλλους μισούς ό,τι ψαρέψουν στον ωκεανό, μαζί με καρύδες από τους λιγοστούς κοκοφοίνικες του νησιού.
Στο Ujelang η κατάσταση δεν είναι καλύτερη για τον πληθυσμό της ατόλης Enewetak που έχει εξοριστεί εκεί. Τον Οκτώβριο του 1952 οι 169 εναπομείναντες κάτοικοι μεταφέρονται σε ένα άλλο νησί, περίπου 160 χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα τους, την ατόλη Enewetak, την οποία οι ΗΠΑ μετατρέπουν σε κρανίου τόπο με τις βόμβες υδρογόνου της επιχείρησης IVY.
H τρίτη σειρά πυρηνικών δοκιμών: “Τα παιδιά παίζανε με αυτό το «χιόνι». Το τρώγανε”
Το 1954 οι ΗΠΑ προέβησαν σε μία ακόμα σειρά πυρηνικών δοκιμών, την επονομαζόμενη επιχείρηση Castle στις ατόλες Bikini και Enewetak. Στα πλαίσια της προετοιμασίας για τη διεξαγωγή τους, στις αρχές του 1954 μία ομάδα στρατιωτικών από τις ΗΠΑ εγκαθιστά ένα μετεωρολογικό σταθμό στην ατόλη Rongelap, περίπου 200 χιλιόμετρα ανατολικά των νησιών της ατόλης Bikini. Ένα από τα στοιχεία που θα δώσουν στο στρατό της χώρας τους ύστερα από δύο μήνες παρατηρήσεων είναι ότι οι άνεμοι που πνέουν στην περιοχή την εποχή αυτή είναι ανατολικοί, δηλαδή προς την κατεύθυνση άλλων ατολών όπως η Rongelap και η Rongerik.
Την ίδια περίοδο, το Φεβρουάριο του 1954, ο τοπάρχης της ατόλης Rongelap πληροφορείται ανεπίσημα από έναν στρατιωτικό ότι υπήρχε μεγάλος κίνδυνος για τους κατοίκους από τις επερχόμενες πυρηνικές δοκιμές. Οι ΗΠΑ δεν είχαν ανακοινώσει στους κατοίκους τις ημερομηνίες που θα γίνονταν, ούτε είχαν κάποιο σχέδιο εκκένωσης των νησιών.
Λίγες μέρες αργότερα, το Μάρτιο του 1954, αρχίζει η επιχείρηση Castle. Θα κρατήσει μέχρι το Μάιο του 1954 με 7 δοκιμές με τη συμμετοχή 7.200 στρατιωτικών. Με εξαίρεση μία, της οποίας οι εκρήξεις είχαν καταστροφική ισχύ 65-275 κιλοτόνων, οι υπόλοιπες είναι πολύ πιο δυνατές, με ισχύ από 1 ως 14,8 μεγατόνους. Μία από αυτές, η επονομαζόμενη Bravo, ήταν η μεγαλύτερη που είχε γίνει στον πλανήτη μέχρι εκείνη τη στιγμή. Είχε καταστροφική ισχύ 14,8 μεγατόνους, περίπου 1.000 φορές πιο ισχυρή από τη βόμβα που έριξαν οι ΗΠΑ στη Hiroshima. Kαι εδώ εμπλέκεται ο Ιαπωνικός Godzilla: Στην original ιστορία τον ξύπνησε ένα αμερικανικό πυρηνικό υποβρύχιο, και οι ΗΠΑ έριξαν τη βόμβα αυτή για να τον σκοτώσουν.
O Jeton Anjain, μετέπειτα γερουσιαστής στα Marshall, θυμάται τι επακολούθησε: “Περίπου πέντε ώρες μετά την έκρηξη, άρχισε να πέφτει μία ραδιενεργή τέφρα από τον ουρανό πάνω από το Rongelap. Τις επόμενες ώρες ολόκληρη η ατόλη είχε καλυφθεί από μία λευκή λεπτή σα σκόνη ουσία. Κανένας δεν ήξερε ότι ήταν ραδιενεργή τέφρα. Τα παιδιά παίζανε με αυτό το «χιόνι». Το τρώγανε”.
Η τέφρα έφτασε μέχρι εκεί που έπλεαν πλοία του Ναυτικού των ΗΠΑ και ένα ιαπωνικό ψαράδικο, το Lucky Dragon, 160 χιλιόμετρα ανατολικά των νησιών. Οι ψαράδες θα ξαφνιαστούν όταν θα δουν ένα τεράστιο σύννεφο λευκής στάχτης να πέφτει κυριολεκτικά πάνω τους. Το ίδιο βράδυ εκδηλώθηκαν τα πρώτα συμπτώματα στα μέλη του πληρώματος: Ζαλάδα, πονοκέφαλος, κάψιμο στο δέρμα, ναυτία και διάρροια. Τα χειρότερα θα έρχονταν μερικές μέρες αργότερα όταν το δέρμα τους μαύρισε και τα μαλλιά τους άρχισαν να πέφτουν.
Ούτε οι κάτοικοι των ατολών, ούτε βέβαια οι γιαπωνέζοι ψαράδες, είχαν κάποια προειδοποίηση για το τι επρόκειτο να τους συμβεί. Στα νησιά η ραδιενεργή τέφρα κάλυψε το έδαφος με μία στρώση περίπου 5 εκατοστών πάχους. Μόλυνε τη βλάστηση, όλες τις καλλιέργειες καθώς και το πόσιμο νερό, το χρώμα του οποίου έγινε κιτρινωπό και η γεύση του υφάλμυρη. Το ίδιο βράδυ οι κάτοικοι είχαν έντονα συμπτώματα διάρροιας και εμετού. Ο μετεωρολογικός σταθμός ειδοποιεί το Στρατηγείο των ΗΠΑ στην περιοχή για το τι είχε συμβεί, αλλά δεν παίρνει καμία απάντηση. Στέλνει ένα δεύτερο μήνυμα, ζητώντας την εκκένωση της ατόλης Rongerik, και το Στρατηγείο του απαντά ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα αεροπλάνα… Οι Αμερικανοί αποφασίζουν να μεταβούν αεροπορικώς στην επίσης πληγείσα ατόλη Rongelap. Θα μείνουν εκεί 20 λεπτά και το μόνο που θα πουν στους κατοίκους είναι να μην πιουν το νερό των νησιών της ατόλης… Μιλάμε για ανθρώπους που είχαν εκτεθεί σε ακτινοβολία 200 rems…
Στο μεταξύ ο μετεωρολογικός σταθμός συνεχίζει να στέλνει μηνύματα στους υπευθύνους για δύο μέρες ακόμα , χωρίς όμως να υπάρχει καμία απάντηση εκ μέρους τους. Μετά από περισσότερες από 48 ώρες μετά τις δοκιμές, αποφασίζεται η εκκένωση των ατολών Rongelap και Rongerik, αρχίζοντας από τους Αμερικανούς στρατιωτικούς και αφήνοντας τελευταίους τους κατοίκους. 72 ώρες μετά τις δοκιμές γίνεται εκκένωση της ατόλης Utirik. Το κακό όμως είχε γίνει. Κάτοικοι και εισβολείς είχαν μολυνθεί για τα καλά από τη ραδιενέργεια. Οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στη ατόλη Kwajalein, εκεί όπου βρισκόταν η ναυτική βάση των ΗΠΑ, περίπου 250 χιλιόμετρα ΝΔ του σημείου των δοκιμών, λες κι εκεί δεν είχε φτάσει η ραδιενέργεια…
Δύο εβδομάδες μετά, το Μάρτιο του 1954, οι εκτεθέντες στη ραδιενέργεια είχαν έντονα συμπτώματα διάρροιας, εμετού, κνησμού και καψίματος στο δέρμα. Επίσης, είχαν χάσει μεγάλο μέρος των μαλλιών τους και των τριχών του δέρματος τους. Ο Etry Enos, κάτοικος της ατόλης Rongelap περιέγραψε την κατάσταση που έζησε: “Όταν φτάσαμε στο Kwajalein άρχισαν να παρατηρούνται καψίματα σε όλα τα σημεία του σώματος μας. Οι άνθρωποι ένιωθαν ζαλισμένοι και αδύναμοι… Δύο μέρες μετά κάτι παρουσιάστηκε στα νύχια των δαχτύλων των χεριών μου. Μετά, τα νύχια μου άρχισαν να βγαίνουν και τα δάχτυλα μου άρχισαν να αιμορραγούν. Όλοι μας είχαμε καψίματα στα αυτιά, στο λαιμό, στους ώμους και στα πόδια μας, και τα μάτια μας ήταν πολύ ερεθισμένα…”
Το 1956, δύο χρόνια μετά την τρίτη πυρηνική δοκιμή, μία ιατρική ομάδα από το εργαστήριο Brookhaven εξέτασε αρκετούς κατοίκους των νησιών που είχαν εκτεθεί στην ακτινοβολία και τα βρήκε όλα εντάξει. Οι καλοί επιστήμονες βρήκαν μεν επιπτώσεις από την έκθεση αυτή, αλλά έκριναν ότι αυτή δεν είχε σοβαρές επιπτώσεις στην κατάσταση της υγείας των κατοίκων. Επικεφαλής της ομάδας ήταν ο Robert Conard.
Ο Oishi Matashichi, ακτιβιστής κατά της πυρηνικής ενέργειας, το 1954 ήταν μέλος ενός άλλου ιαπωνικού αλιευτικού σκάφους που προσβλήθηκε από το κύμα της ραδιενέργειας. Υποστηρίζει ότι μέλη του πληρώματος άλλων 1.000 ιαπωνικών αλιευτικών σκαφών στον Ειρηνικό μολύνθηκαν από τη ραδιενέργεια. Μαζί με αυτούς μολύνθηκε και ένας ανυπολόγιστος αριθμός ανθρώπων που κατανάλωσε τα ραδιενεργά ψάρια που αλιεύτηκαν τότε και αργότερα στον Ειρηνικό.
Το συγκλονιστικό στοιχείο σε αυτήν την ιστορία είναι ότι μετά από αυτό το περιστατικό η Ιαπωνική κυβέρνηση, αντί να καταγγείλει τις ΗΠΑ και να προσπαθήσει να προστατεύσει τον πληθυσμό της χώρας της, θα ζητήσει από τις ΗΠΑ το know how της πυρηνικής της τεχνολογίας… Αυτή θα είναι η αρχή της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στη χώρα αυτή. Τα αποτελέσματα της πολιτικής αυτής τα βίωσε ο λαός της Ιαπωνίας μερικές δεκαετίες αργότερα, με το «ατύχημα» στη Fukoshima.
Οι Αμερικανοί συνεχίζουν τις πυρηνικές δοκιμές για δύο ακόμα μήνες, ακολουθώντας την ίδια τακτική. Αδιαφορούν πλήρως για τη ραδιενεργή μόλυνση του Ειρηνικού, των κατοίκων του, ακόμα και των δικών τους μισθοφόρων. Αυτοί οι τελευταίοι φαίνεται ότι είναι απρόσβλητοι από την ακτινοβολία: Λίγο μετά την εκκένωση της ατόλης Rongelap, oι 28 Αμερικανοί στρατιώτες που έφυγαν κρίθηκαν απολύτως υγιείς από τους γιατρούς του Αμερικανικού Ναυτικού, δεν τους δόθηκε καμία αγωγή και επέστρεψαν στις υπηρεσίες τους, όχι όμως στην ατόλη. Αυτή παρέμεινε ακατοίκητη λόγω των υψηλών επιπέδων ακτινοβολίας. Με άλλα λόγια, η ακτινοβολία όμως δεν προσέβαλλε τους Aμερικανούς, όμως για κάποιο ανεξήγητο λόγο αυτοί δεν επέστρεψαν στην ατόλη… Τρεις μήνες μετά, οι κάτοικοι της ατόλης μεταφέρονται στο νησί Ejit της ατόλης Majuro, 500 χιλιόμετρα ΝΔ του σημείου των δοκιμών.
Οι κάτοικοι, όμως, της ατόλης Utirik επιστρέφουν σε αυτήν, καθώς οι Αμερικανοί στρατιωτικοί αποφασίζουν ότι δεν υπάρχει κίνδυνος γι’ αυτούς… Επειδή λοιπόν δεν υπάρχει κίνδυνος, αποφασίστηκε (μη ρωτήσετε από ποιους…) οι γιατροί του Εθνικού Εργαστηρίου Brookhaven να τους εξετάζουν κάθε τρία χρόνια. Ας δούμε πως περιγράφει την επιστροφή ένας κάτοικος της, ο Kel Joel: “Όταν επιστρέψαμε στα νησιά μας, οι ΗΠΑ μας έδωσαν τέσσερα μεγάλα ντεπόζιτα με πόσιμο νερό και κούτες με κονσέρβες…. (Οι Αμερικανοί) έφυγαν και μας είπαν να μη φάμε ή πιούμε τίποτα από το νησί. Μας προξένησε μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι δεν άδειασαν και δεν καθάρισαν τις μεγάλες δεξαμενές που ήταν γεμάτες με δηλητηριασμένο νερό. Όταν μας τελείωσε το νερό από τα ντεπόζιτα, κάποιος δοκίμασε το νερό των δεξαμενών και το βρήκε ΟΚ. Έτσι από εκείνη τη στιγμή όλοι πίναμε από εκείνο το νερό”. Φανταζόμαστε ότι εκείνος ο άνθρωπος που δοκίμασε το νερό που είχε εκτεθεί στην πυρηνική ακτινοβολία, δεν είχε κάποιο μετρητή. Απλά το δοκίμασε και βρήκε καλή τη γεύση του. Όπως κάποιοι σήμερα, μετά μία διαρροή πετρελαιοκηλίδας, κρίνουν ότι μία θάλασσα είναι καθαρή από την όψη της. Οι Αμερικανοί τους είπαν μεν να μην πιουν το αποθηκευμένο νερό, δεν είπαν όμως στους κατοίκους τι νερό θα έπιναν όταν αυτό θα τελείωνε. Ίσως πάλι να το έκαναν έμμεσα, αφήνοντας στη θέση του το μολυσμένο νερό…
Οι επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων των νησιών από την έκθεση στην ακτινοβολία δεν ήταν πάντοτε άμεσες. Η Μinji Kel, κάτοικος της ατόλης Utirik, ήταν μία από τους κατοίκους που βίωσαν την υπολειμματική δράση της ραδιενέργειας: “Κάποια από τα παιδιά μου που ήταν υγιή όταν γεννήθηκαν, πέθαναν πριν συμπληρώσουν ένα χρόνο ζωής. Συνολικά έχασα τέσσερα παιδιά. Ο γιος μου Winton γεννήθηκε ένα χρόνο μετά την έκρηξη της βόμβας και έχει εγχειριστεί τέσσερις φορές στο λαιμό λόγω του καρκίνου του θυρεοειδούς που έχει”. Σε πολλούς κατοίκους του Utirik ο καρκίνος του θυρεοειδούς εκδηλώθηκε δύο δεκαετίες μετά την έκθεσή τους σε ακτινοβολία το 1954.
Στην ατόλη Rongelap οι πρώτοι όγκοι λόγω καρκίνου του θυρεοειδούς εμφανίστηκαν το 1963 σε ανθρώπους που είχαν εκτεθεί στην ακτινοβολία στις πυρηνικές δοκιμές του 1954. Το ίδιο έτος παρατηρήθηκαν τα πρώτα έμβρυα με υπολειπόμενη ανάπτυξη, για τον ίδιο λόγο. Το 1966 ανακοινώθηκε ότι από τα 29 παιδιά της ίδιας ατόλης που το 1954 ήταν κάτω των 10 ετών, τα 15 είχαν παρουσιάσει ανωμαλίες στο θυρεοειδή τους. Επίσης, το Brookhaven ανακοίνωσε τα αποτελέσματα μίας μέτρησης, σύμφωνα με την οποία τα επίπεδα ραδιενέργειας στον οργανισμό των ανθρώπων της ατόλης ήταν περίπου 10 φορές υψηλότερα από αυτά του πληθυσμού των νησιών Kili, περίπου 750 χιλιόμετρα ΝΑ του σημείου της πρώτης πυρηνικής δοκιμής.
Το ίδιο έτος, οι γιατροί του ίδιου εργαστηρίου πήραν από το Rongelap πανδάνους και καρύδες για να εξετάσουν τα επίπεδα ραδιενέργειας στα φυτά αυτά. Βρήκαν ότι στο στρόντιο 90 αυτά ήταν 20 φορές μεγαλύτερα από τα κανονικά όρια, και στο καίσιο 137 ήταν 60 φορές πάνω από τα κανονικά όρια. Όπως θα δούμε πιο κάτω, το 1958, οι «επιστήμονες» του ίδιου εργαστηρίου είχαν συστήσει στους κατοίκους να αποφεύγουν μόνο τα καβούρια…
Το 1964 η οργάνωση των ανεξάρτητων επιστημόνων που εργάζονται στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας δημοσίευσε μία μελέτη, σύμφωνα με την οποία το ποσοστό των κατοίκων των νησιών που είχαν καρκίνο του θυρεοειδούς ήταν 40%, πολύ υψηλότερο από το 3-4% που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ. Όλοι καταλαβαίνουμε που οφείλεται αυτή η τεράστια διαφορά στα ποσοστά.
Το 1972 πέθανε από μυελογενή λευχαιμία στο Εθνικό Ινστιτούτου Καρκίνου στο Maryland των ΗΠΑ, ο Lekoj Anjain, ένας έφηβος που το 1954, όταν έγινε η πρώτη πυρηνική δοκιμή, ήταν ενός έτους και ζούσε με την οικογένεια του στην ατόλη Rongelap. Όταν ήταν 13 ετών μεταφέρθηκε στις ΗΠΑ για εγχείρηση αφαίρεσης όγκων στο θυρεοειδή. Η μητέρα του, ο πατέρας του και τα δύο του αδέλφια είχαν επίσης εγχειριστεί στο θυρεοειδή.
 |
O Lekoj Anjain από το Rongelap στο NCI στη Bethesda, MD. Ο Lekoj ήταν ενός έτους την εποχή του "Bravo" [το 1954] και πέθανε από λευχαιμία σε ηλικία δεκαεννέα ετών, λίγο μετά τη λήψη αυτής της φωτογραφίας |
Το 1976 το Brookhaven δημοσίευσε ιατρικά στοιχεία από τον πληθυσμό της ατόλης. Σύμφωνα με αυτά, 20 από τα 29 παιδιά (69%) που το 1954 ήταν κάτω των 10 ετών, παρουσίασαν όγκους στο θυρεοειδή τους. Σε όλον τον πληθυσμό, από τους 86 ανθρώπους που εκτέθηκαν σε ακτινοβολία το 1954 οι 30 (35%) έβγαλαν όγκο στο θυρεοειδή τους. Στο Utirik το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 6% (10 στους 157). Όμως, οι Αμερικανοί γιατροί τη δεκαετία του ’50 καθησύχαζαν τους κατοίκους των νησιών, διαβεβαιώνοντας τους ότι δε θα παρουσιάζονταν άλλα προβλήματα στην υγεία τους στο μέλλον. Δύο δεκαετίες αργότερα, οι κάτοικοι εξοργίστηκαν όταν συνειδητοποίησαν ότι τους έλεγαν ψέματα. Ήταν όμως αργά. Το Δεκέμβριο του 1976 θα έρθει η ρήξη, όταν οι κάτοικοι της ατόλης Utirik θα αρνηθούν να εξεταστούν από Αμερικανούς γιατρούς.
Η κάτοικος της ατόλης Utirik αναφέρθηκε στο θέμα των Αμερικανών γιατρών, λέγοντας: “Ένα από τα πράγματα που μας ενόχλησαν ανά τα χρόνια είναι το γεγονός ότι οι γιατροί της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (Atomic Energy Comission, AEC) ποτέ δεν μπήκαν στον κόπο να μας εξηγήσουν τα προβλήματα (υγείας) που είχαμε. Αντί αυτού, μας φέρονται σα να είμαστε μικρά παιδιά, και αυτό είναι κάτι που απεχθανόμαστε”. Από την άλλη, ο γιατρός Konrad Kotrady, συνεργάτης τότε του Brookhaven, επιχείρησε να ρίξει όλο το φταίξιμο στους στρατιωτικούς, λέγοντας ότι “(οι στρατιωτικοί) δεν ενδιαφέρονταν καθόλου για τους κατοίκους των νησιών Marshall”.
Σε μία επιστολή του σε ένα γιατρό του Brookhaven, o δικαστής στο Rongelap Nelson Anjain αναφέρει: “Για μένα και για άλλους ανθρώπους στο Rongelap αυτό που μετράει περισσότερο απ’ όλα είναι η ζωή. Για εσάς είναι τα στοιχεία και οι αριθμοί. Θέλουμε τη ζωή μας και την υγεία μας. Όλα αυτά τα χρόνια που έρχεστε στα νησιά μας ποτέ δε μας φερθήκατε σαν ανθρώπους. Ποτέ δεν καθίσατε κάτω να μιλήσετε μαζί μας, ποτέ δε μας βοηθήσατε πραγματικά στα προβλήματα μας. Είπατε στους ανθρώπους ότι «τα χειρότερα πέρασαν» και αμέσως μετά πέθανε ο Lekoj Anjain. Ανησυχώ πολύ ότι στο μέλλον θα συνεχίσουμε να υποφέρουμε ξανά και ξανά”. Τι μπορεί να πει ή να προσθέσει κανείς στα λεγόμενα του ανθρώπου αυτού; Στο κείμενο αυτό εκθέτουμε διάφορα στοιχεία για τη στάση των γιατρών κατά την πολύχρονη συνεργασία τους με τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ στην υπόθεση αυτή. Αν αυτά δεν είναι αρκετά για εξαγωγή συμπερασμάτων, όποιος θέλει μπορεί να ψάξει περισσότερο το θέμα και να βρει περισσότερα στοιχεία.
Ας επιστρέψουμε στην εποχή των πρώτων πυρηνικών δοκιμών. Ένα μήνα μετά την πρώτη πυρηνική έκρηξη, τον Ιούνιο του 1954, μία ιατρική ομάδα της κυβέρνησης της Ιαπωνίας μετρά τη ραδιενέργεια σε ένα σημείο περίπου 500 χιλιόμετρα δυτικά του σημείου των εκρήξεων. Τη βρίσκει 130 φορές πάνω από τα επιτρεπτά όρια. Βρίσκει επίσης ότι η ακτινοβολία από τις πυρηνικές δοκιμές είχε φτάσει μέχρι τα νησιά Mariana, στη θάλασσα των Φιλιππινών, περίπου 2.000 χιλιόμετρα δυτικά των νησιών Bikini.
Στις 20 Απριλίου 1954, εν μέσω διεξαγωγής πυρηνικών δοκιμών, έντεκα εκλεγμένοι και μη ηγέτες του πληθυσμού 10 ατολών απευθύνονται στο Συμβούλιο Κηδεμονίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations Trusteeship Council), ζητώντας “να σταματήσουν όλα τα πειράματα με δολοφονικά όπλα μέσα στην περιοχή (των νησιών). Αν ενδεχόμενα κριθεί ότι τα πειράματα αυτά είναι απολύτως απαραίτητα για την ευημερία όλων των ανθρώπων στον πλανήτη, θα πρέπει να ληφθούν όλα τα δυνατά προληπτικά μέτρα, και οι περιουσίες τους θα πρέπει να μεταφερθούν σε σημεία που θα βρίσκονται σε απόσταση ασφαλείας πριν πραγματοποιηθούν αυτές οι εκρήξεις…”.
Την ίδια ώρα που η δολοφονική ραδιενέργεια εξαφανίζει νησιά, μολύνει ανεπανόρθωτα περιβάλλον και ανθρώπους στον Ειρηνικό, οι κύριοι τοπάρχες δε ζητούν επιτακτικά την οριστική λήξη όλων των πυρηνικών δοκιμών και τίποτα λιγότερο ή περισσότερο. Ζητούν την μεταφορά του λαού τους σε ασφαλή σημεία, αν η πραγματοποίηση των πυρηνικών δοκιμών κριθεί απολύτως απαραίτητη. Από ποιους θα κριθεί απαραίτητη και από ποιους θα πρέπει γενικά να κρίνεται αν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο δεν μας το λένε καθαρά οι κύριοι τοπάρχες. Σίγουρα όχι από τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής. Αν πίστευαν κάτι τέτοιο, δε θα παρέλειπαν να το διευκρινίσουν. Επομένως, από αυτούς που τις πραγματοποιούν και που παίρνουν τις αποφάσεις για την πραγματοποίηση τους, δηλαδή από τους ισχυρούς, τους ιμπεριαλιστές, τους δυνάστες του λαού τους. Θα δεχτούν όμως οι ηγέτες, λένε, τον εκτοπισμό τους, αν αυτό γίνει για το καλό της ανθρωπότητας. Μας λένε (κι αυτοί) εμμέσως πλην σαφώς ότι υπάρχει το ενδεχόμενο οι πυρηνικές δοκιμές να γίνονται για το καλό μας, οπότε θα πρέπει να υπομένουμε τις καταστροφικές τους συνέπειες, όπως έπραξαν στο παρελθόν οι ίδιοι και οι υποτελείς τους. Όταν αυτά που λες είναι τα ίδια με αυτά που λέει το αφεντικό σου ή ο δυνάστης σου, η ιστορία σου, όσο αμερικανιά και να είναι, δεν μπορεί να έχει happy end.
Στην αυστηρά ιεραρχημένη κοινωνία των νησιών του Ειρηνικού, η στάση των ηγετών τους ταυτίζεται με αυτή της πλειοψηφίας των υπηκόων τους: Υποταγή και δουλοπρέπεια. Επιβεβαιώνει το ρητό ότι οι λαοί, ανάλογα με τη στάση τους, παίρνουν αυτό που τους αξίζει.
Το Συμβούλιο Κηδεμονίας θα εγκρίνει τη συνέχιση των δοκιμών, θα ζητήσει τη λήψη μέτρων και θα παροτρύνει τις ΗΠΑ να αποζημιώσουν τους εκτοπισθέντες.
Η τέταρτη σειρά: “Ένας ιδανικός πληθυσμός για συγκριτικές μελέτες”
Το 1955 ξεκινά η τέταρτη σειρά πυρηνικών δοκιμών στις ατόλες Bikini και Enewetak. Πραγματοποιήθηκαν συνολικά 17 δοκιμές, ισχύος από 190 τόνους ως 5 μεγατόνους. Δύο χρόνια αργότερα, το 1957, επιστρέφουν στην ατόλη Rongelap οι κάτοικοι που είχαν αναγκαστεί να αποχωρήσουν από αυτήν κατά την πρώτη σειρά δοκιμών, αλλά και εκείνοι που τότε είχαν παραμείνει και έφυγαν στην τρίτη σειρά. Οι γιατροί του Εθνικού Εργαστηρίου Brookhaven των ΗΠΑ ονόμασαν αυτούς τους βασανισμένους ανθρώπους “ιδανικό πληθυσμό για συγκριτικές μελέτες”, η κατοίκηση των οποίων στα νησιά αυτά “θα δώσει πολύτιμα στοιχεία όσο αφορά στην ανθρώπινη έκθεση στη ραδιενέργεια”. Οι «επιστήμονες» τους αντιμετωπίζουν λες και πρόκειται για πειραματόζωα. Μακάβριο το σχόλιο όταν μιλάμε όχι για ανώδυνες μελέτες αλλά για επικίνδυνη και ενίοτε θανατηφόρα έκθεση σε ραδιενέργεια. Το σχόλιο δεν είναι μόνο δικό μας. Το ίδιο αισθάνονται και πιστεύουν πολλοί κάτοικοι των νησιών μέχρι σήμερα. Η Kathy Jetnil Kijiner σχολίασε σχετικά με αυτό: “Οι κάτοικοι των νησιών Marshall αντιμετωπίστηκαν είτε ως πειραματόζωα είτε ως αναλώσιμο υλικό. Είμαστε αναλώσιμοι, οι ζωές μας δε μετρούν. Αυτό που μετράει είναι ο πόλεμος, οι πυρηνικές βόμβες, το αέριο, το πετρέλαιο, το χρήμα, το κέρδος”. Όσο για τους «επιστήμονες», δεν πήγαν οι ίδιοι και οι οικογένειες τους να κάνουν διακοπές στα νησιά αυτά, μέσα στη ραδιενέργεια, και να κάνουν μετρήσεις στους εαυτούς τους και να πάρουν “πολύτιμα στοιχεία όσο αφορά στην ανθρώπινη έκθεση στη ραδιενέργεια”.
Το 1958 οι Αμερικανοί γιατροί έδωσαν στη δημοσιότητα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία το ποσοστό θνησιγένειας και αποβολών στις γυναίκες του Rongelap που εκτέθηκαν στην πυρηνική ακτινοβολία το 1954 ήταν υπερδιπλάσιο αυτού των γυναικών που δεν είχαν εκτεθεί σε αυτήν. Ο γιατρός Robert Conrad του Brookhaven έδωσε στοιχεία μετρήσεων της ραδιενέργειας του πληθυσμού του ίδιου νησιού. Σύμφωνα με αυτά, τα επίπεδα του καισίου 137 60πλασιάστηκαν, του στροντίου 90 20πλασιάστηκαν και του ψευδαργύρου 65 8πλασιάστηκαν.
Ας επιστρέψουμε τώρα στο θέμα της Οδύσσειας των εκτοπισθέντων κατοίκων. Το 1956 οι κάτοικοι της ατόλης Enewetak ακόμα βρίσκονται στην ατόλη Ujelang. Οι ΗΠΑ εξαγοράζουν την παράταση του εκτοπισμού τους με ψίχουλα, προσφέροντας τους συνολικά 25.000 δολάρια μετρητά και 150.000 δολάρια σε αποταμιευτικό λογαριασμό με 3.5% επιτόκιο. Είναι 10 χρόνια μακριά από τη γη τους, υποσιτισμένοι και ταλαιπωρημένοι. Κάτω από αυτές τις συνθήκες αναγκάζονται να δεχτούν. Στο συμβόλαιο που θα υπογραφεί αναφέρεται: “Η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα έχει την πλήρη κατοχή των δικαιωμάτων της ατόλης Enewetak μέχρι τη χρονική στιγμή που δε θα είναι απαραίτητη η κατοχή και η χρήση της σε όφελος της διατήρησης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας”. Και κατοχυρώνεται η επ’ αόριστον κατοχή των νησιών, και αναγνωρίζονται οι ΗΠΑ από τους κατοίκους τους ως χωροφύλακες-νταβατζήδες του πλανήτη.
Στο μεταξύ η κατάσταση στο νησί Kili με τους πρόσφυγες της ατόλης Bikini έχει επιδεινωθεί. Από τα τέλη του 1956 σταδιακά μεταφέρονται στο νησί Kili. Το 1957, έντεκα χρόνια μετά τον πρώτο τους ξεριζωμό, θα εξαγοραστούν κι αυτοί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, παραδίνοντας της τα πλήρη δικαιώματα της ατόλης τους και απεμπολώντας γραπτώς το δικαίωμα της διεκδίκησης επιπλέον αποζημίωσης λόγω της μετακίνησης τους από αυτήν. Σε αντάλλαγμα πήραν από τις ΗΠΑ τα πλήρη δικαιώματα της κατοχής και χρήσης του νησιού Kili και μερικών ακόμα νησίδων. Οι ΗΠΑ τους έδωσαν 25.000 δολάρια μετρητά και 300.00 δολάρια σε αποταμιευτικό λογαριασμό με επιτόκιο περίπου 5.000 δολάρια ανά εξάμηνο. Από τα ποσά αυτά σε κάθε κάτοικο αντιστοιχούσαν κάτι λιγότερο από 1.000 δολάρια… Λίγο μετά την υπογραφή της συμφωνίας ένας τυφώνας χτυπάει το νησί Kili και σε άλλα νησιά, μεταξύ των οποίων το Jaluit, στο οποίο ζούνε πρόσφυγες του Bikini, προκαλώντας σοβαρές ζημιές στις καλλιέργειες και τη βύθιση του πλοίου με το οποίο έρχονταν προμήθειες στο Kili. Οι κάτοικοι του Jaluit ξεσπιτώνονται -για μία ακόμη φορά- και πάνε στο Kili. Ουσιαστικά ο τυφώνας εξανέμισε τα οικονομικά «κέρδη» των κατοίκων από την υπογραφή της συμφωνίας.
Η πέμπτη σειρά: “Χρησιμοποιηθήκαμε σαν πειραματόζωα”
Η επιχείρηση Hardtack Ι πραγματοποιήθηκε το 1958 με 35 πυρηνικές δοκιμές μέσα σε 112 μέρες στα νησιά Enewatak και Βikini, αλλά και στα νησιά Johnston, μεταξύ των Marshall και της Χαβάης. Η ισχύς τους κυμάνθηκε από 20 τόνους ως 9 μεγατόνους. Στη σειρά αυτή πήραν μέρος 60 πολεμικά πλοία και 90 αεροπλάνα. Επισήμως αυτή ήταν η τελευταία επιχείρηση που θα γινόταν στα νησιά Marshall. Η επιχείρηση Hardtack II έγινε λίγους μήνες αργότερα στη Nevada των ΗΠΑ με 37 πυρηνικές δοκιμές. Λόγω του μεγάλου αριθμού των αλλεπάλληλων δοκιμών της Hardtack I, η μόλυνση που προκλήθηκε σε κατοικημένα και ακατοίκητα νησιά ήταν πολύ μεγάλη. Ειδικά το νησί Runit της ατόλης Enewetak δέχτηκε εννέα βόμβες και ισοπεδώθηκε εντελώς. Οι γιατροί, όμως, του Brookhaven απλά απαγόρευσαν το κολύμπι στην περιοχή για… τρεις μέρες και συνέστησαν στους κατοίκους της ατόλης Rongelap να μην τρώνε μόνο τα μεγάλα καβούρια (coconut crabs) που αφθονούν στα νησιά.
Ο Wayne Brooks ήταν ένας από τους στρατιώτες που συμμετείχαν σε 27 πυρηνικές δοκιμές της σειράς αυτής. Σε μία από αυτές η λάμψη από την έκρηξη ήταν τόσο δυνατή που “αν έβαζες τα χέρια σου μπροστά στα μάτια σου, έβλεπες τα κόκκαλα στα δάχτυλα σου”. Αποκόμισε πολλά προβλήματα υγείας από την έκθεση στη ραδιενέργεια: Χρόνια εξανθήματα, προβλήματα στη λειτουργία του οισοφάγου και των πνευμόνων, και καρκίνο του προστάτη. Δεν έχει πάρει καμία αποζημίωση από το Αμερικανικό κράτος, αφού αυτό σχεδόν ποτέ δεν παραδέχτηκε ότι τα σοβαρότατα προβλήματα υγείας των βετεράνων που έχουν πάρει μέρος σε πυρηνικές δοκιμές οφείλονται στην έκθεση τους στην πυρηνική ακτινοβολία. Ο Brooks δε μάσησε τα λόγια του σε μία συνέντευξη του πολλά χρόνια αργότερα: “Χρησιμοποιηθήκαμε σαν πειραματόζωα. Δεν μας είπανε τι θα μας προκαλούσε (η ραδιενέργεια)”.
Σε πολλούς από τους ανθρώπους που εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια τα πρώτα συμπτώματα κάποιας ασθένειας εμφανίστηκαν πολλά χρόνια μετά. Πολλοί λίγοι αποζημιώθηκαν από το κράτος των ΗΠΑ με αστεία ποσά. Ο Frank Farmer ήταν ένας από αυτούς. Συμμετείχε στην επιχείρηση Hardtack I. Του εμφανίστηκαν εμβοές στα αυτιά του και τελικά έχασε την ακοή του. Για τη ζημιά αυτή που υπέστη στην υγεία του, 45 χρόνια αργότερα, το 2003, το κράτος των ΗΠΑ τον αποζημίωσε με το ποσό των 150 δολαρίων το μήνα… Το 2014 του αύξησε την αποζημίωση στα 600 δολάρια το μήνα… Και αυτός θα μιλήσει για πειραματόζωα: “Δεν υπήρχε λόγος να μας χρησιμοποιήσουν σαν πειραματόζωα. Γνώριζαν τι θα μπορούσε να μας προκαλέσει (η ραδιενέργεια), αλλά παρόλα αυτά μας έβαλαν να το κάνουμε. Είναι ξεφτίλα”.
Πολλοί λίγοι από αυτούς που συμμετείχαν στις πυρηνικές δοκιμές έφτασαν στα γεράματα. Ο Karl Ulle είπε ότι το 80% των στρατιωτών που πήραν μέρος μαζί του στην επιχείρηση Hardtack I πέθανε πριν συμπληρώσει 55 χρόνια ζωής. Το γνωρίζει λόγω των reunions που διοργάνωναν κάθε χρόνο οι βετεράνοι αυτού του άτυπου πολέμου.
Ο Jerome Gehl ήταν παρών σε όλες τις δοκιμές αυτής της σειράς. Έπαθε καρκίνο του δέρματος, αναπνευστική ανεπάρκεια και εμβοές που κατέληξαν σε απώλεια της ακοής του. Ένα χρόνο μετά τη θητεία του στα Marshall, όταν πήγε στο γιατρό για την ετήσια ιατρική εξέταση, ο γιατρός του είπε ότι “όλων των ανθρώπων βουίζουν τα αυτιά”. Την πρώτη φορά που αιτήθηκε αποζημίωση του την αρνήθηκαν. Τη δεύτερη πήρε…130 δολάρια. Σε μία συνέντευξη που έδωσε είπε πως βρισκόταν περίπου πέντε χιλιόμετρα από το σημείο που γίνονταν οι εκρήξεις, χωρίς να φορά ούτε αυτός ούτε οι υπόλοιποι στρατιώτες προστατευτική στολή. Ήταν αναλώσιμοι. Δεν είχαν ιδέα τι σημαίνει ραδιενέργεια. Οι συναρμολογητές των βομβών όμως γνώριζαν. Αυτοί φορούσαν μια λευκή προστατευτική στολή από το κεφάλι ως τα πόδια. Όταν ρωτήθηκε αν θα το έκανε ξανά απάντησε “Ναι, σίγουρα ναι”… Την ίδια απάντηση έδωσαν σε συνεντεύξεις τους και μερικοί άλλοι βετεράνοι. Η απάντηση αυτή μας δίνει το μέτρο της πλύσης εγκεφάλου που έχουν υποστεί οι άνθρωποι, με τόνους εθνικιστικής προπαγάνδας, και κυρίως το μέτρο της μετάλλαξης που έχει γίνει στον εγκέφαλο τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι σύλλογοι τους ζητούν από το κράτος αποζημιώσεις και αναγνώριση των υπηρεσιών τους. Λίγες είναι οι περιπτώσεις που κάποιοι, σε ατομικό επίπεδο, έχουν στραφεί ενάντια στην πολιτική του αμερικανικού κράτους.
Μετά τις πυρηνικές δοκιμές
Μπορεί το 1958 να σταμάτησαν οι πυρηνικές δοκιμές στα νησιά Marshall, όμως το μαρτύριο δεν τελείωσε εκεί. Συνέχισαν – και συνεχίζουν μέχρι σήμερα- να χρησιμοποιούνται από τις ΗΠΑ για στρατιωτικούς σκοπούς, κυρίως για δοκιμές αντιπυραυλικών συστημάτων και βαλλιστικών και άλλων πυραύλων, αλλά και για πειράματα πάνω σε όπλα βιοχημικού (βιολογικού) πολέμου.
Το 1959 οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά το νησί Roi Namur για επιχειρησιακές δοκιμές αντιπυραυλικών συστημάτων. Το ίδιο έτος η ατόλη Enewetak χρησιμοποιήθηκε για πρώτη από τις ΗΠΑ ως πεδίο βολής διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων που εκτοξεύονταν από την αεροπορική βάση Vandenberg στην California. Το 1960 οι ΗΠΑ εγκαινίασαν άλλο ένα πεδίο βολής, από την ατόλη Enewetak μέχρι τα νησιά Lib, τα οποία βρίσκονται σε απόσταση 400 χιλιομέτρων ΝΑ του σημείου της πρώτης πυρηνικής δοκιμής. Φυσικά οι κάτοικοι (και) αυτών των νησιών εκτοπίστηκαν θέλοντας και μη, και μεταφέρθηκαν στο νησί Ebeye. Τo ίδιο έγινε στο νησί Roi Namur, αλλά και σε άλλα μικρότερα. Ολόκληρα νησιά μετατράπηκαν σε στρατιωτικές βάσεις. Οι κάτοικοι τους μεταφέρονται από νησί σε νησί, σα να είναι εμπορεύματα. Οι πρόσφυγες από το νησί Lib επέστρεψαν από την εξορία σε ό,τι έμεινε από αυτό το 1966, όταν οι ΗΠΑ σταμάτησαν πια να το χρησιμοποιούν ως πεδίο βολής.
Το 1961 οι πρόσφυγες που ζουν στο νησί Kili περνούν άλλη μία χρονιά με βασικές ελλείψεις σε τρόφιμα και εφόδια, λόγω συνεχόμενων κακοκαιριών που εμποδίζουν τη προσέγγιση πλοίων στο νησί.
Το 1963 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Lyndon Johhson ανακοίνωσε ότι η χώρα του διέθετε ένα αντιπυραυλικό σύστημα ικανό να καταρρίπτει σοβιετικούς δορυφόρους. Το σύστημα αυτό είχε τελειοποιηθεί με δοκιμές που είχαν πραγματοποιηθεί το ίδιο έτος στην ατόλη Kwajalein. Οι δοκιμές που αναφέρουμε στην παράγραφο αυτή συνεχίζονται μέχρι και σήμερα σε διάφορα πεδία βολής, κοντά και μακριά από τα νησιά Marshall. Μπορούσαν να καταρρίπτουν δορυφόρους αλλά αδιαφορούσαν για την υγεία των ίδιων τους των υπηκόων (για να μη μιλήσουμε για τους αυτόχθονες πληθυσμούς…). Το ίδιο έτος μία επιδημία πολιομυελίτιδας θερίζει τους Αμερικανούς στρατιωτικούς της ατόλης Kwajelein και γενικά τους κατοίκους των βόρειων Marshall. Παρότι το εμβόλιο είχε εφευρεθεί 8 χρόνια πιο πριν, σε κανένα από τους ασθενείς δεν έγινε εμβόλιο.
Ένα χρόνο αργότερα, to 1964, όλοι οι κάτοχοι γης στην ατόλη θα μισθώσουν τη γη τους στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για 99 χρόνια, για περίπου 2,5 δολάρια το στρέμμα… Στη συμφωνία αναφέρεται ότι “οι ΗΠΑ θα βελτιώσουν τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ζωής στα νησιά”. Στα πλαίσια της «βελτίωσης» αυτής οι ΗΠΑ θα μετατρέψουν τη θαλάσσια περιοχή της ατόλης σε ένα μεγάλο πεδίο βολής, θα εκτοπίσουν τους κατοίκους στο νησί Ebeye και θα χτίσουν μερικά τσιμεντένια κουτιά στο νησί Ebeye για τη στέγαση των εκτοπισμένων κατοίκων. Στο νησί αυτό θα φτάσουν και κάτοικοι από άλλα δεκατρία νησιά, οι οποίοι τα εγκατέλειψαν με παρόμοιες «συμφωνίες». Παρότι στα νησιά αυτά οι ιδιοκτήτες γης ήταν περίπου 1.470, οι Αμερικάνοι αποζημίωσαν μόνο 194 από αυτούς (μάλλον τους μεγαλοϊδιοκτήτες) και τους έδιωξαν όλους από τα νησιά… Οι υπόλοιποι θα διεκδικήσουν αποζημίωση και το 1969 θα απειλήσουν ότι αν δεν αποζημιωθούν άμεσα, θα γυρίσουν στα νησιά τους χωρίς να πάρουν άδεια από τις ΗΠΑ. Αυτή είναι η πρώτη απειλή εξέγερσης από ένα μέρος των κατοίκων των Marshall, από τότε που εισέβαλλαν σε αυτά οι ΗΠΑ. 31 από αυτούς θα κάνουν πράξη την απειλή τους και θα επιστρέψουν στα νησιά τους χωρίς να πάρουν άδεια από κανέναν. Το Συμβούλιο Κηδεμονίας τους συλλαμβάνει και τους στέλνει πίσω στο Ebeye. Θα πάρουν τελικά μία ανάλογη αποζημίωση το 1970.
Είκοσι χρόνια στην εξορία συμπλήρωσαν το 1967 οι κάτοικοι της ατόλης Enewetak. Στο Ujelang όπου βρίσκονται, τα πλοία με τρόφιμα και υλικό για την κατασκευή κανό (μέσο που χρησιμοποιείται στα νησιά για ψάρεμα) έρχονται σπάνια. Η παραγωγή ψίχας καρύδας έχει μειωθεί σημαντικά, φτάνοντας στο 1/3 της παραγωγής του 1952). Αυτό οφείλεται στα ποντίκια αλλά και στους ανθρώπους που δεν έχουν τι να φάνε και τρώνε ακατάπαυστα καρύδες. Τα νέα δέντρα που φυτεύτηκαν αργούν πέντε χρόνια για να δώσουν καρπό. Τα σπίτια καταρρέουν λόγω έλλειψης μέτρων συντήρησης. Ο πληθυσμός έχει αυξηθεί και υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στέγασης του. Επιδημίες θερίζουν τον πληθυσμό. Μία υποτυπώδης βοήθεια έρχεται όχι από το κράτος των ΗΠΑ αλλά από αλληλέγγυους κατοίκους άλλων νησιών, από Αμερικανούς εργαζομένους στα νησιά και από την προτεσταντική εκκλησία. Το 1969, και ενώ η κατάσταση έχει ξεφύγει, το Κογκρέσο των ΗΠΑ θα τους δωροδοκήσει με 1 εκατομμύριο δολάρια, επιχειρώντας να σταματήσει τον αγώνα τους να επιστρέψουν στα νησιά τους και να πάψουν να είναι νομάδες στον ίδιο τους τον τόπο.
Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1968 η ατόλη Enewetak θα χρησιμοποιηθεί (και) για πειράματα παραγωγής όπλων βιολογικού πολέμου. Η επιχείρηση αυτή θα ονομαστεί «Speckled Start». Στο σχετικό πληροφοριακό δελτίο της Υπηρεσίας Υγείας του Αμερικανικού Στρατού διαβάζουμε ότι στην επιχείρηση αυτή χρησιμοποιήθηκε μια μεταλλαγμένη μορφή της σταφυλοκοκκικής εντεροξίνης Β, ένα από τα πιο επικίνδυνα και θανατηφόρα βακτηριακά υπεραντιγόνα που υπάρχουν. Μέχρι σήμερα παραμένουν απόρρητα τα αρχεία που περιέχουν πληροφορίες για την επιχείρηση αυτή, ούτε έχουμε σαφή στοιχεία για την πραγματοποίηση παρόμοιων πειραμάτων στα νησιά.
Υποτίθεται ότι το 1972 οι ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση και η Μεγάλη Βρετανία, ήρθαν σε συμφωνία για την παύση τέτοιων πειραμάτων και την καταστροφή των βιολογικών (βακτηριακών) όπλων που είχαν ήδη παραχθεί. Φυσικά η συμφωνία δεν τηρήθηκε από κανέναν. Τα πειράματα αυτά εντάθηκαν μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και ακόμα περισσότερο μετά τις επιθέσεις με άνθρακα μέσω ταχυδρομικών επιστολών, από τις 18 Σεπτεμβρίου ως τις 12 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Σημειώνουμε παρενθετικά, για όσους δεν το πρόσεξαν, ότι οι επιθέσεις με άνθρακα συνέπεσαν χρονικά με αυτές τις 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Το 1968 οι εξορισθέντες κάτοικοι της ατόλης Bikini ζητούν επίμονα τον επαναπατρισμό τους. Η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας δηλώνει ψευδώς ότι “η έκθεση στη ραδιενέργεια ως αποτέλεσμα του επαναπατρισμού των κατοίκων των νησιών Bikini δεν αποτελεί μία σημαντική απειλή για την υγεία και την ασφάλεια τους”, δίνοντας πάτημα στον πρόεδρο των ΗΠΑ Lyndon Johnson να υποσχεθεί ότι αυτός θα γινόταν στο άμεσο μέλλον. Όταν το μάθουν αυτό οι πρόσφυγες των Enewetak θα απευθυνθούν απ’ ευθείας στον πρόεδρο των ΗΠΑ ζητώντας του να γίνει το ίδιο και γι’ αυτούς.
Τo Μάιο του 1969 στην ατόλη Bikini ξεκινούν τα έργα «καθαρισμού» από τη ραδιενέργεια και προετοιμασίας του νησιού για την επανεγκατάσταση των κατοίκων του. Όταν οι Αμερικάνοι λένε καθαρισμό, εννοούν απομάκρυνση των συντριμμιών που άφησαν οι εκρήξεις, γιατί καθαρισμός από τη ραδιενέργεια είναι λίγο δύσκολο να γίνει… Η επανεγκατάσταση θα αποδειχτεί πολύ πιο χρονοβόρα, μιας και απαιτούνται τουλάχιστον οχτώ χρόνια για να φτάσουν να δώσουν καρπό οι κοκοφοίνικες και τα άλλα τροπικά φυτά που φυτεύτηκαν.
Το Φεβρουάριο του 1970 0ι ΗΠΑ, μέσω του Συμβουλίου Κηδεμονίας, γνωστοποιούν στους πρόσφυγες του Ujelang ότι δεν είναι εφικτή η επιστροφή τους στο Enewetak τα επόμενα πέντε χρόνια. Ένα μήνα αργότερα, το Μάρτιο του 1970, μη επεξεργασμένα πυρηνικά απόβλητα ρίχνονται στη θαλάσσια περιοχή της ατόλης Enewetak, κοντά στο νησί Ebeye. Είναι η ατόλη στην οποία πρόκειται να επιστρέψουν κάποια στιγμή οι χιλιάδες πρόσφυγες που διαμένουν στην ατόλη Ujelang. Μία έκθεση του ίδιου του Συμβουλίου Κηδεμονίας αναφέρει σχετικά με αυτό το θέμα: “Τα νερά κοντά στην ακτογραμμή είναι υπερβολικά μολυσμένα. Τα περισσότερα από δείγματα που πάρθηκαν σε διάφορα σημεία δείχνουν ότι η μόλυνση είναι ένα εκατομμύριο φορές πάνω από τα ανώτερα επιτρεπτά όρια”.
Το 1971 οι ΗΠΑ θα μεταφέρουν 200 τόνους εκρηκτικών στην ατόλη Enewetak με σκοπό τη διενέργεια νέων δοκιμών. Οι ηγέτες (τοπάρχες) των νησιών ζητούν από την Ιαπωνία να στείλει στα νησιά μία ιατρική αποστολή για να κάνει μία έρευνα πάνω στις επιπτώσεις των πυρηνικών δοκιμών στον πληθυσμό. Όταν η αποστολή φτάνει κοντά στα νησιά, οι ΗΠΑ, μέσω του Συμβουλίου Κηδεμονίας, τους αρνούνται την πρόσβαση στις ατόλες Rongelap και Utirik. Μεταξύ των μελών της αποστολής είναι και ένας γιατρός ειδικός στις ασθένειες του θυρεοειδή. Τελικά η αποστολή δε φτάνει στα νησιά και μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, το 1972 το Συμβούλιο δέχεται να αποσταλεί στις ατόλες αυτές μία ιατρική αποστολή, στην οποία θα συμμετέχουν και τρεις Ιάπωνες γιατροί, ειδικοί στο θυρεοειδή και στις ασθένειες που σχετίζονται με έκθεση σε ραδιενέργεια. Όταν η αποστολή θα φτάσει στην πρώτη ατόλη, οι κάτοικοι συνειδητοποιούν ότι το Συμβούλιο τους έχει κοροϊδέψει, αφού στην αποστολή υπήρχε μόνο ένας Ιάπωνας γιατρός, ο οποίος δεν είχε καμία σχέση με ασθένειες του θυρεοειδή. Οι κάτοικοι αρνούνται να εξεταστούν από τους γιατρούς αυτούς. Να αναφέρουμε εδώ ότι οι Αμερικανοί γιατροί που συμμετείχαν σε αυτήν την αποστολή-παρωδία ποτέ δεν κατήγγειλαν τη στάση του Συμβουλίου Κηδεμονίας.
Το Δεκέμβριο του 1971 οι κάτοικοι της ατόλης Enewetak, με μία λιτή ανακοίνωση που δημοσιεύεται στην τοπική εφημερίδα, κάνουν γνωστή την πρόθεση τους να επιστρέψουν στα νησιά τους μέχρι το τέλος του 1972. Λίγους μήνες αργότερα θα γνωστοποιήσουν την απόφαση τους να κινηθούν δικαστικά ενάντια στις ΗΠΑ, αν τους εμποδιστεί η επιστροφή και εγκατάσταση σε αυτά. Στην ατόλη Ujelang ένας τυφώνας καταστρέφει σχεδόν ολοκληρωτικά τη σοδειά. Οι πρόσφυγες ξεμένουν από τρόφιμα. Κάποια στιγμή μέσω πλοίου τους παραδίδεται μία επιταγή με ένα μέρος των χρημάτων της αποζημίωσης τους. Το πλοίο όμως δεν έχει προμήθειες… Το επόμενο με τρόφιμα θα φτάσει στην ατόλη δύο μήνες μετά… Για δύο μήνες έτρωγαν ό,τι έβρισκαν στο νησί.
Τον Οκτώβριο του 1971 το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ πληροφορεί τους πρόσφυγες της ατόλης Bikini ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας στην ατόλη είναι ακόμα υψηλά. Το συμβούλιο τους αποφασίζει να αναβάλλει τη μαζική επιστροφή. Τρεις οικογένειες παίρνουν την απόφαση να επιστρέψουν. Όσο για την ατόλη Enewetak, η κατάσταση με τη ραδιενέργεια είναι ακόμα χειρότερη. Το νησί Runit, στο οποίο έγιναν 18 πυρηνικές δοκιμές, μπαίνει σε καραντίνα, δηλαδή απομακρύνονται όσοι βρίσκονται στο νησί και απαγορεύεται η πρόσβαση σε αυτό. Τα επίπεδα ραδιενέργειας το καθιστούν μη κατοικήσιμο για τα επόμενα 240.000 χρόνια. Αυτό και μόνο το γεγονός είναι ενδεικτικό του θεάτρου του παραλόγου που παίζεται στα νησιά Μarshall τα τελευταία 70 χρόνια. Παρότι τα επίπεδα ραδιενέργειας είναι στα ύψη, μερικά από αυτά κατοικούνται μέχρι σήμερα, και πολλοί (ντόπιοι και Αμερικάνοι) κρύβονται πίσω από το δάχτυλο τους και μιλούν για καθαρισμούς, αποζημιώσεις, projects ανάπλασης και ο,τιδήποτε άλλο εκτός από την αμείλικτη πραγματικότητα.
Το 1972 οι ΗΠΑ προσκάλεσαν τους ηγέτες του πληθυσμού της ατόλης Enewetak να δουν τη γη τους για πρώτη φορά μετά το 1946. Οι άνθρωποι τρομοκρατήθηκαν από το θέαμα που αντίκρισαν. Δεν είχε καμία σχέση με αυτό που θυμόντουσαν. Τα νησιά είχαν απογυμνωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Κάποιοι λίγοι κομμένοι κοκοφοίνικες αχνοφαίνονταν στο βάθος, πάνω στο απογυμνωμένο έδαφος μαζί με μερικές ετοιμόρροπες τσιμεντένιες κατασκευές, κάποιους ασφαλτοστρωμένους δρόμους και τον εγκαταλελειμμένο στρατιωτικό εξοπλισμό από τις δοκιμές. Η κατάσταση των νησιών της ατόλης ήταν από αξιολύπητη ως τραγική.
Το 1974 ανακοινώνεται ότι τα νησιά στο βόρειο μέρος της ατόλης Enewetak είναι πολύ πιο μολυσμένα από αυτά του νοτίου μέρους, αφού σε αυτά έγιναν συνολικά 43 πυρηνικές δοκιμές. Παρόλα αυτά, οι κάτοικοι του νησιού Enjebi δεν καταλαβαίνουν τίποτα και δηλώνουν έτοιμοι να επιστρέψουν στο νησί τους. Οι ΗΠΑ ανακοινώνουν την κατασκευή ενός θόλου από τσιμέντο στο νησί Runit όπου θα ταφούν τα ραδιενεργά κατάλοιπα των άλλων νησιών. Περισσότερα για το θόλο αυτό (the Runit Dome) σε ειδικό κεφάλαιο πιο κάτω. Τα «μη ραδιενεργά απόβλητα», όπως τα ονομάζουν, θα πεταχτούν στον ωκεανό και όλα καλά…
Το 1975 το Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ ανακοινώνει ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας στην ατόλη Bikini είναι “υψηλότερα από αυτά που αρχικά νομίζονταν” και λέει ανοιχτά ότι υπάρχει πρόβλημα για την υγεία όσων επιστρέψουν. Τη διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνει το Υπουργείο Ενέργειας όταν ανακοινώνει ότι το νερό πολλών πηγαδιών στην ατόλη είναι υπερβολικά μολυσμένο, και ότι οι καρποί των δέντρων και των φυτών, καθώς και τα καβούρια της ατόλης, είναι ακατάλληλα για κατανάλωση. Δύο χρόνια αργότερα οι μετρήσεις που έγιναν στους 130 ανθρώπους που επέλεξαν να ζήσουν στην ατόλη, έδειξαν ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας σε αυτούς ήταν πολύ υψηλότερα από τα επιτρεπτά στις ΗΠΑ. Ως αντίμετρο, το Υπουργείο Ενέργειας τους προτείνει να καταναλώνουν μία μόνο καρύδα τη μέρα και τους στέλνει τροφή σε κονσέρβες… Ούτε αυτές οι προμήθειες θα φτάνουν εγκαίρως στον προορισμό τους, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να αναγκάζονται να καταναλώνουν τους μολυσμένους από ραδιενέργεια καρπούς της ατόλης. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων το 1978 θα είναι τα ίδια. Τα ίδια θα είναι και σε μετρήσεις που έγιναν τα επόμενα χρόνια. Αναμενόμενο.
Όπως είδαμε και πιο πάνω, οι Αμερικανοί επιστήμονες τους αντιμετωπίζουν σαν πειραματόζωα. Σε μία μελέτη που έγινε από το αμερικανικό εργαστήριο Lawrence Livemore αναφέρονται τα εξής: “Το Bikini πρέπει να είναι η μόνη πηγή δεδομένων παγκοσμίως πάνω στη συνεισφορά της αύξησης της περιεκτικότητας του πλουτώνιου στον ανθρώπινο οργανισμό λόγω της λήψης του με την τροφή”. Με άλλα λόγια, είπαν ότι ευτυχώς που υπάρχουν ακόμα και αυτοί οι άνθρωποι που τρώνε δηλητηριασμένη ραδιενεργή τροφή και γνωρίζουμε τι ποσοστό πλουτώνιου μπαίνει στο ανθρώπινο σώμα με την τροφή…
Το ίδιος έτος, λόγω του υπερπληθυσμού στην ατόλη Ebeye όπου έχουν συγκεντρωθεί εξορισμένοι από διάφορα νησιά, το Συμβούλιο Κηδεμονίας δίνει κίνητρα στους κατοίκους μερικών νησιών να επιστρέψουν σε αυτά. Το γεγονός ότι αυτά είναι μολυσμένα από ραδιενέργεια είναι μία μικρή λεπτομέρεια… Η «Επιχείρηση Έξοδος» όπως ονομάστηκε, θα αποτύχει, αφού μόνο 300 άτομα έφυγαν από την ατόλη Ebeye, ενώ πολύ περισσότερα μετανάστευσαν σε αυτήν. Στα νησιά, και κυρίως στην ατόλη Kwajalein που είναι και αυτή με το μεγαλύτερο πληθυσμό, υπάρχει ένα καθεστώς «apartheid» για το ντόπιο πληθυσμό. Οι αυτόχθονες έχουν διαφορετική αντιμετώπιση από τις Αρχές σε σχέση με τους Αμερικανούς. Δεν έχουν πρόσβαση στα ίδια αγαθά και στις ίδιες υπηρεσίες με αυτούς, δεν παίρνουν τον ίδιο μισθό με αυτούς, οι συνθήκες διαβίωσης τους είναι πολύ χειρότερες, και τα ρατσιστικά επεισόδια σε βάρος τους είναι συχνά.
Οι πυρηνικές δοκιμές δεν ήταν όμως η μοναδική αιτία της προσβολής του πληθυσμού από ραδιενέργεια. Μέχρι τη δεκαετία του ’80 οι κάτοικοι της ατόλης Rongelap εξετάζονταν από γιατρούς για θέματα ραδιενέργειας μία φορά το χρόνο, και οι κάτοικοι της ατόλης Uririk κάθε τρία χρόνια. Το 1973 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε τα αποτελέσματα μίας ιατρικής μελέτης που έγινε στη Μικρονησία για πέντε χρόνια, από το 1967 ως το 1971. Κατά την περίοδο αυτή υπήρξαν 328 ασθενείς με καταρράκτη που εισήχθησαν σε νοσοκομεία της Μικρονησίας. Από αυτούς οι 244 (το 74%) προέρχονταν από τα νησιά Marshall. Η πηγή της ακτινοβολίας ήταν τα ραντάρ που είχαν εγκατασταθεί από τις ΗΠΑ σε διάφορα νησιά.
Το 1977 μία αμερικανική ερευνητική αποστολή φτάνει στην ατόλη Bikini. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα νησιά της θα κάνει τα μέλη της να νιώσουν ντροπή. Ήταν πολύ αργά όμως για ντροπές. Το έγκλημα είχε διαπραχθεί.
Τον Αύγουστο του 1978 βγαίνει στη δημοσιότητα μία έκθεση του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, η οποία είχε συνταχθεί το 1958. Σύμφωνα με αυτήν, εκτός από τις ατόλες Bikini, Enewatak, Rongelap και Utirik, o πληθυσμός και άλλων 10 ατολών (πάνω από 1.600 άτομα) είχε μολυνθεί από την πυρηνική ακτινοβολία των δοκιμών. Η έκθεση αυτή δημοσιεύεται 20 χρόνια μετά τη σύνταξη της. Για δύο δεκαετίες ξεκουραζόταν στα συρτάρια του Υπουργείου…
Μερικούς μήνες αργότερα, το Φεβρουάριο του 1979, Αμερικανοί επιστήμονες του ίδιου Υπουργείου ανακοινώνουν στους κατοίκους της ατόλης Rongelap ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας στα νησιά στο βόρειο τμήμα της ατόλης παραμένουν ακόμη υψηλότερα των κανονικών. Η αύξηση των επιπέδων του ραδιενεργού καισίου στους κατοίκους της ατόλης Bikini φτάνει το 75%. Τα επίπεδα του στροντίου 90 στο νερό των πηγαδιών της ατόλης είναι πάνω από τα αποδεκτά στις ΗΠΑ. Το Υπουργείο Εσωτερικών των ΗΠΑ χαρακτηρίζει “απίστευτα” τα επίπεδα ραδιενέργειας και ανακοινώνει ότι οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να μετακινηθούν (για ακόμα μία φορά…) μέσα στις επόμενες 75-90 ημέρες.
Σύμφωνα με στοιχεία μετρήσεων της ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα (που έγιναν τότε από το ίδιο Υπουργείο) η ατόλη Bikini δεν θα πρέπει να κατοικηθεί τα επόμενα 30-60 χρόνια, και το νησί Eneu για τα επόμενα 20-25 χρόνια. Για το θόλο στο νησί Runit λένε ότι θα πρέπει να μπει σε καραντίνα για πάντα. Όσο για την άτολη Enewatak, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ εκδίδει ένα φυλλάδιο στο οποίο τονίζεται ότι τα επίπεδα ραδιενέργειας στην ατόλη είναι χαμηλά. Κάτοικοι διαφόρων νησιών κατηγορούν τις ΗΠΑ για παραπληροφόρηση με σκοπό την προώθηση του σχεδίου επανακατοίκησης της ατόλης. Λίγους μήνες αργότερα θα αρχίσει η επανακατοίκηση της.
 |
Πριν από περισσότερα από 40 χρόνια, οι αρχές των ΗΠΑ έθαψαν πλουτώνιο και άλλα απόβλητα από πυρηνικές δοκιμές σε έναν κρατήρα βόμβας χωρίς επένδυση στο νησί Runit και τον περικάλυψαν με σκυρόδεμα. Ο λεγόμενος Τάφος, ο οποίος βρίσκεται στην Ατόλη Enewetak, τώρα εκτινάσσεται με την παλίρροια, ρουφώντας και διοχετεύοντας ραδιενεργό νερό σε κοντινούς κοραλλιογενείς υφάλους, μολύνοντας τη θαλάσσια ζωή. |
Οι υπεύθυνοι της κυβέρνησης των ΗΠΑ προειδοποιούν τους κατοίκους των νησιών όχι μόνο να μην ψαρεύουν ή να μην τρώνε τίποτα από εκεί, αλλά ούτε καν να πλησιάζουν στη θαλάσσια περιοχή της ατόλης Rongelap. Η προειδοποίηση αυτή έγινε πολύ όψιμα, 25 χρόνια μετά την πρώτη πυρηνική δοκιμή, και απευθύνθηκε σε ανθρώπους που ζούσαν ή επισκέπτονταν τα νησιά αυτά και που έτρωγαν τα φρούτα τους για περίπου 25 χρόνια. Το 1957 τους είπαν ότι ήταν ασφαλή και 25 χρόνια αργότερα, το 1979, τους λένε ότι είναι πολύ επικίνδυνα… Αυτό ακριβώς θα δηλώσει περίπου την ίδια εποχή ο Roger Anjain, πρώην δικαστής στην ατόλη: “Ακόμα πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι μένουμε σε αυτά τα νησιά και καταναλώνουμε τροφή που προέρχεται από αυτά από το 1957, όταν η Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας μας είπε ότι ήταν ασφαλή”.
Τρεις μήνες μετά θα σκάσει ένα ακόμα μυστικό. Το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ θα ανακοινώσει – με καθυστέρηση δύο δεκαετιών– ότι κατά τις βαλλιστικές δοκιμές, οι πύραυλοι που εκτοξεύτηκαν από τις ΗΠΑ προς την ατόλη Kwajalein περιείχαν ραδιενεργό ουράνιο.
Το ίδιο Υπουργείο προτρέπει τους πρόσφυγες από τα νησιά Bikini που ζουν στο νησί Kili να επιστρέψουν στο νησί Eneu της ατόλης τους, συνιστώντας τους να εισάγουν το 50% της τροφής τους και να περνούν το μόνο 10% του χρόνου τους στα υπόλοιπα νησιά της ατόλης… Ο τοπικός γερουσιαστής Henchi Balos ρωτά το Υπουργείο πως γίνεται να επιτρέπει κάτι τέτοιο όταν δύο χρόνια πιο πριν αξιωματούχοι της κυβέρνησης είχαν υποστηρίξει ότι το νησί θα έπρεπε να μείνει ακατοίκητο για 25-30χρόνια. Του απαντούν ότι δε γνωρίζουν ότι είχε γίνει τέτοια προτροπή…
Το 1980 δύο κάτοικοι της ατόλης Rongelap θα συμμετέχουν σε μία συνάντηση στη Washington μαζί με πολλούς άλλους ανθρώπους που έχουν εκτεθεί σε ραδιενέργεια: Βετεράνους του αμερικανικού στρατού που είχαν συμμετάσχει σε πυρηνικές δοκιμές, εργαζομένους σε εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, ανθρακωρύχους που έχουν δουλέψει σε έργα εξόρυξης ουρανίου, κατοίκους περιοχών κοντά στη Nevada, όπου έχουν πραγματοποιηθεί πολλές πυρηνικές δοκιμές, κλπ. Το ίδιο έτος, πέντε κάτοικοι των νησιών θα συμμετάσχουν στη Σύσκεψη για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό του Ειρηνικού, στη Χαβάη. Στη σύσκεψη θα τεθεί – έστω και καθυστερημένα- και το θέμα της δημιουργίας από ανεξάρτητους γιατρούς μίας ιατρικής μελέτης πάνω στις επιπτώσεις της ραδιενέργειας στα νησιά Marshall.
Το ίδιο έτος, ο Reuben Merliss, ένας Αμερικανός γιατρός που δεν (συν)εργάζεται σε κανένα κρατικό φορέα των ΗΠΑ, εξετάζει για δύο εβδομάδες πολλούς ασθενείς στα νησιά. Θα δηλώσει σχετικά με το θέμα της υποτυπώδους ιατρικής περίθαλψης τους στο παρελθόν: “Οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται πια αυτούς τους γιατρούς του Υπουργείου Ενέργειας. Είμαι επίσης εντυπωσιασμένος από την παντελή έλλειψη πληροφόρησης των ασθενών από τους γιατρούς όσο αφορά στην πρόγνωση και στα συμπεράσματα των εξετάσεων τους. Τα βασικά αυτά δικαιώματα ενός ασθενούς αγνοήθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Γνώρισα πολύ λίγους κατοίκους που γνώριζαν τη φύση της ασθένειας τους. Απορρίπτω κατηγορηματικά την άποψη ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν πολύ πρωτόγονοι ή αμόρφωτοι για να δεχτούν μία τέτοια πληροφόρηση, αφού έχω καταλάβει ότι αυτό δεν ισχύει”. Στη συνέχεια γίνεται πιο συγκεκριμένος και αναφέρεται στα οφθαλμολογικά προβλήματα των κατοίκων (ως συνέπεια της έκθεσης τους στη ραδιενέργεια) και στον τρόπο αντιμετώπισης τους από τους Αμερικανούς γιατρούς: “Πριν από περίπου 5-6 χρόνια πολλοί κάτοικοι της ατόλης Utirik παραπονέθηκαν ότι είχαν μειωμένη όραση, πιθανώς λόγω αύξησης των επιπέδων του καταρράκτη στα μάτια τους. Κανένας από τους κατοίκους της ατόλης με τους οποίους μίλησα δεν μου είπε ότι υπήρξαν γιατροί που εξέτασαν τα μάτια τους με τέτοιο τρόπο που να ήταν δυνατή η διάγνωση του καταρράκτη. Αντί αυτού, μου ειπώθηκε ότι στάλθηκαν με πλοίο στα νησιά δύο κούτες με γυαλιά, διαφόρων μοντέλων και σκελετών, και οι κάτοικοι έρχονταν και έπαιρναν τα γυαλιά που φαίνονταν κατάλληλα για την πάθηση τους. Αυτή ήταν όλη κι όλη η έρευνα και η αντιμετώπιση των οφθαλμολογικών τους ασθενειών, αυτού που εγώ θεωρώ ότι είναι μία μοναδική επιδημία καταρράκτη. Οι Αμερικανοί πολίτες μάλλον δε θα ανέχονταν μια τέτοια αντιμετώπιση. Oι δικοί μου ασθενείς, τουλάχιστον, δε θα την ανέχονταν”.
Το 1980 η καταιγίδα των αποκαλύψεων συνεχίζεται. Αυτή τη φορά η νέα αποκάλυψη σχετίζεται με Αμερικανούς στρατιώτες που πήραν μέρος στις πυρηνικές δοκιμές. Μεμονωμένοι επιστήμονες που εργάζονται στο Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών (Center for Disease Control) των ΗΠΑ δημοσιεύουν μία μελέτη σύμφωνα με την οποία το ποσοστό της λευχαιμίας ανάμεσα στους στρατιωτικούς που πήραν μέρος σε μία μόνο πυρηνική δοκιμή το 1957 (Smoky) ήταν τριπλάσιο από το μέσο όρο. Η μελέτη αφορούσε σε μία μόνο δοκιμή, δηλαδή σε ένα πολύ μικρό ποσοστό των ανδρών των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ που έχουν συμμετέχει στις πολυάριθμες πυρηνικές δοκιμές στα νησιά Marshall.
Το Μάρτιο του 1981 περίπου 100 άτομα που είχαν επιστρέψει στην ατόλη Enewetak το 1980, ξαναπάνε στο νησί Ujelang. Οι λόγοι που επικαλέστηκαν είναι η έλλειψη φρέσκων καρύδων και άλλων φρούτων, ο φόβος της ραδιενέργειας και η ερήμωση της ατόλης Enewetak.
Την ίδια εποχή οι κάτοικοι των νησιών Bikini κάνουν αγωγή στις ΗΠΑ, ζητώντας αποζημίωση 450 εκατομμυρίων δολαρίων. Επικαλούνται τη μη διενέργεια μελέτης των επιπέδων ακτινοβολίας στα νησιά, το ότι επιτράπηκε στους κατοίκους να παραμείνουν στα νησιά για ένα διάστημα και να εκτεθούν στην ακτινοβολία, και το γεγονός ότι από το 1974 οι Αμερικανοί γνώριζαν τα ζητήματα σχετικά με τα υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας στα νησιά, χωρίς να πούνε τίποτα στους κατοίκους.
Το Μάιο του 1981 η κυβέρνηση των νησιών επιβεβαιώνει την πληροφορία ότι η κυβέρνηση της Ιαπωνίας της ζήτησε την αποθήκευση δικών της πυρηνικών αποβλήτων στο έδαφος των νησιών. Οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης των νησιών που ήρθαν σε επαφή με την ιαπωνική κυβέρνηση δήλωσαν ότι σοκαρίστηκαν από την πρόταση αυτή. Από τότε που κατέλαβαν τα νησιά οι ΗΠΑ το 1944, οι πρώην κατακτητές των νησιών επέκριναν τη στάση των Αμερικανών, προσποιούμενοι ενδιαφέρον για τα προβλήματα των κατοίκων και επιχειρώντας να προσεγγίσουν τους τοπικούς ηγετίσκους ως πιθανοί σωτήρες. Να σημειώσουμε ότι όταν τέθηκε το θέμα της «ανεξαρτητοποίησης» των νησιών της Μικρονησίας από τις ΗΠΑ, κάποιοι τοπικοί ηγέτες ζήτησαν από το Συμβούλιο Κηδεμονίας τη συνέχιση του καθεστώτος του προτεκτοράτου στα Marshall.
Τα νησιά υποτίθεται ότι ανεξαρτητοποιήθηκαν, αλλά όπως αναφέραμε και στον πρόλογο, συνεχίζουν μέχρι σήμερα να είναι άτυπα ένα προτεκτοράτο των ΗΠΑ. Στην ατόλη Kwajelein συνεχίζει να λειτουργεί η αμερικανική στρατιωτική βάση ακόμα και μετά από την «ανεξαρτησία». Οι Αμερικανοί στρατιωτικοί είχαν το δικαίωμα να σταματούν στο δρόμο τον οποιονδήποτε περαστικό για τον οποιονδήποτε λόγο, να του κάνουν έλεγχο, ακόμα και να τον συλλαμβάνουν. Επίσης, είχαν το δικαίωμα να μπαίνουν σε οικίες, να κάνουν ελέγχους, συλλήψεις και κατασχέσεις. Το 1981 ένας πολίτης των νησιών ζητά από ένα δικαστήριο των ΗΠΑ την έκδοση μίας απόφασης που να θέτει τέλος στην κατάσταση αυτή. Το δικαστήριο αποφαίνεται ότι “ο διοικητής της βάσης έχει το εγγενές δικαίωμα της προστασίας της ασφάλειας και της ακεραιότητας της βάσης” και ότι από τη στιγμή που τα νησιά είναι κυρίαρχο κράτος, μόνο η κυβέρνηση του –και όχι κάποιος μεμονωμένος πολίτης- έχει έννομο δικαίωμα να την αμφισβητήσει. Αυτά παθαίνεις όταν διεξάγεις έναν αγώνα με θεσμικά μέσα, ακόμα χειρότερα, όταν προσφεύγεις στα θεσμικά όργανα του εχθρού σου.
Στη δεκαετία του ’80 αρχίζει η γενικευμένη δημοσιοποίηση της υπόθεσης του βιασμού των νησιών, έξω από τα σύνορα τους. Οι Αμερικανοί βετεράνοι δραστηριοποιούνται σε κάποιο βαθμό – έστω και κατόπιν εορτής- και το 1981 βγάζουν στη δημοσιότητα τα ιατρικά προβλήματα που προέκυψαν σε αυτούς και στα παιδιά τους λόγω της έκθεσης τους στη ραδιενέργεια κατά τις πυρηνικές δοκιμές και μετά από αυτές: Ζαλάδες, συνεχόμενη κούραση, πόνοι στα πόδια και στην πλάτη, δερματολογικά προβλήματα, όγκοι, καταρράκτης στα μάτια, καρκίνοι διαφόρων ειδών, στειρότητα, γέννηση παιδιών παραμορφωμένων ή με νοητική υστέρηση. Πολλές από τις ασθένειες αυτές παρουσιάστηκαν στους βετεράνους αρκετές εβδομάδες ή μήνες μετά την έκθεση τους στην ακτινοβολία. Το Τμήμα Βετεράνων του Υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ απάντησε ότι η μαζική εμφάνιση αυτών των παθήσεων στους βετεράνους δεν οφειλόταν στη συμμετοχή τους στις πυρηνικές δοκιμές…
Το 1983 υπογράφεται μία συμφωνία μεταξύ της «κυβέρνησης» των νησιών και των ΗΠΑ. Η ισχύς της ξεκινά το 1986, μετά την «ανεξαρτησία» των νησιών. Όπως αναφέραμε πιο πριν ονομάστηκε «Συμφωνία Ελεύθερης Σύνδεσης». Η συμφωνία αυτή τροποποιήθηκε το 2006 και έχει ισχύ μέχρι το 2023. Ουσιαστικά πρόκειται για επικύρωση και νομιμοποίηση της στρατιωτικής και εν μέρει πολιτικής κατοχή των νησιών από τις ΗΠΑ, αφού η άμυνα και η ασφάλεια των νησιών πέρασε στα χέρια του αμερικανικού στρατού και των κρατικών υπηρεσιών των ΗΠΑ. Οι πολίτες-υπήκοοι των νησιών έχουν το δικαίωμα να μεταναστεύσουν και να ζήσουν στις ΗΠΑ, χωρίς να απαιτείται έκδοση βίζας γι’ αυτό. Υπολογίζεται ότι το 1/3 των ανθρώπων που οι ίδιοι ή οι γονείς τους έχουν γεννηθεί στα νησιά μένουν μόνιμα στις ΗΠΑ. Μάλλον θα πρέπει να προετοιμάζονται και οι υπόλοιποι για κάτι τέτοιο, αφού η κλιματική αλλαγή έχει ήδη γίνει ορατή στα νησιά με την αύξηση της στάθμης της θάλασσας, την οξίνιση των ωκεανών και την αύξηση της θερμοκρασίας. Μάλιστα πολλοί από αυτούς ζητούν από την κυβέρνηση να ζητήσει από τις ΗΠΑ αν επιτρέψουν τη χρήση του ποσού της αποζημίωσης για τη μετανάστευση τους στις ΗΠΑ το συντομότερο δυνατό. Με άλλα λόγια, κάποιοι αναγκάστηκαν και κάποιοι παρακαλούν το δυνάστη τους να πάνε στη χώρα του, η οποία κατέστρεψε τα νησιά τους και τις ζωές πολλών από τους κατοίκους τους.
Τα νησιά ήδη βιώνουν τις πρώτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η θερμοκρασία της θάλασσας έχει ανέβει: Σε μετρήσεις που έγιναν τον Αύγουστο του 2019 σε βάθος 10 μέτρων η μέση θερμοκρασία ήταν 33.3°C, ενώ η μέση θερμοκρασία για το μήνα αυτό ήταν 30 °C. Από το 2011 οι πλημμύρες τα πλήττουν κάθε χρόνο. Είναι πολύ ευάλωτα αφού βρίσκονται σχεδόν σε μηδενικό υψόμετρο, από 0 ως 1,5 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε μερικές γειτονιές των πόλεων το νερό της θάλασσας μπαίνει μέσα στις παράγκες των κατοίκων, οι οποίοι, λόγω της κατάστασης αυτής, υποφέρουν συνεχώς από πυρετούς και δυσεντερίες. Σε μερικά νησιά το θαλασσινό νερό έχει εισβάλλει στον υδροφόρο ορίζοντα. Έχουν χαθεί πολλοί αρτόκαρποι και άλλα καρποφόρα δέντρα, και μαζί με αυτά και το πενιχρό εισόδημα όσων ζούσαν από την πώληση των καρπών τους. Το 2013, στο Majuro, πρωτεύουσα του συμπλέγματος, οι πλημμύρες κατέστρεψαν εκατοντάδες σπίτια. Ένα νεκροταφείο καλύφθηκε από τη θάλασσα και πολλοί τάφοι και επιτύμβιες στήλες χάθηκαν στον ωκεανό. Από τότε οι κάτοικοι φτιάχνουν υπέργειους τάφους για τους νεκρούς τους. Πρόσφατα η στάθμη της θάλασσας έφτασε μέχρι τα νέα μνήματα. Το δημοτικό σχολείο έκλεισε για δύο εβδομάδες για να στεγάσει τους πλημμυροπαθείς. Τα νερά έφτασαν μέχρι τον διάδρομο προσγείωσης του αεροδρομίου. Τα ίδια και χειρότερα έγιναν το 2016 και ακόμα πιο πρόσφατα στην ίδια ατόλη και σε νησιά άλλων ατολών. Ο κίνδυνος της εξαφάνισης τους είναι κάτι παραπάνω από ορατός. Σύντομα οι κάτοικοι θα αναγκαστούν να φύγουν από τον τόπο τους. Όσοι έζησαν τον πυρηνικό όλεθρο τότε, αυτή τη φορά θα αναγκαστούν να το κάνουν για δεύτερη φορά. Αυτή τη φορά για πάντα.
Όσοι ζουν σε απόσταση μερικών μέτρων από τη θάλασσα έχουν υψώσει ένα αυτοσχέδιο τοιχίο ύψους περίπου μισού μέτρου για να προστατευτούν από τις συνεχόμενες παλίρροιες. Σε πολλά σημεία του έχει καταρρεύσει και πρέπει να το επιδιορθώνουν συνεχώς. Η αμερικανική βάση όμως πήρε πιο δραστικά και ακριβά μέτρα προστασίας: Έφερε πανάκριβα μηχανήματα αφαλάτωσης από τις ΗΠΑ και έχτισε ένα τείχος από ενισχυμένο γρανίτη γύρω από τη βάση. Με όλα αυτά έχουν την ψευδαίσθηση ότι θα προστατευτούν από κάτι πιο βαθύ που δημιούργησε ο δικός τους πολιτισμός και το δικό τους κοινωνικό και οικονομικό σύστημα. Οι δύο διαφορετικές εικόνες από τα Marshall, η μία με το μισογκρεμισμένο τοιχίο στις φτωχογειτονιές και η άλλη με το ψηλό και συμπαγές τείχος-φράγμα γύρω από τη στρατιωτική βάση, ίσως είναι εικόνες από το προσεχές ζοφερό μέλλον πολλών περιοχών του πλανήτη.
Τελευταία συζητείται – κυρίως στα μίντια- το θέμα της δημιουργίας τεχνητών ανυψωμένων νησίδων για την αντιμετώπιση της ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας. Το συζητούν στο Newport Βeach της California, στο Miami, στη Βενετία (με παρόμοιο τρόπο), στη ΝΑ Ασία και στα πολύπαθα νησιά του Ειρηνικού. Στα Marshall, συγκεκριμένα, κάποιος επιστήμονας τους έριξε την ιδέα να αποξηράνουν ένα μέρος της θαλάσσιας περιοχής και να φτιάξουν εκεί ένα ανυψωμένο τεχνητό νησί…
Τα μέτρα αυτά είναι πολύ ακριβά και ίσως θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε συγκεκριμένες περιοχές. Η εξάπλωση τους σε όλον τον πλανήτη είναι τεχνικά και οικονομικά αδύνατη. Εκτός αυτού, δεν αντιμετωπίζουν την αιτία του προβλήματος, στοχεύουν στην προσαρμογή σε αυτό. Αυτό, κατά τη γνώμη μας, είναι το πιο επικίνδυνο σημείο της λογικής τους. Όσο αρνούμαστε να δούμε το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις και να φτάσουμε στη ρίζα του, δηλαδή στα αίτια που το γεννούν, τόσο αυτό θα γιγαντώνεται. Τότε, θα φτάσουμε – απ’ ότι φαίνεται σύντομα- στο χρονικό σημείο που δε θα μας σώζει κανένα τεχνητό μέτρο, κανένα τείχος, κανένα φράγμα και καμία ανύψωση εδάφους.
Ύστερα από αλλεπάλληλες αρνήσεις των ΗΠΑ σε εκκλήσεις των κατοίκων του Rongelap να μεταφερθούν σε άλλο νησί, λόγω των υψηλών επιπέδων ραδιενέργειας στην ατόλη αυτή, το 1985 η Greenpeace αναλαμβάνει τη μεταφορά 300 ανθρώπων από την ατόλη Rongelap στα νησιά Μejato και Ebeye της ατόλης Kwajalein, 160 χιλιόμετρα μακριά.
Το 1987 ένα δικαστήριο των ΗΠΑ καταδίκασε την κρατική επιτροπή αρμόδια για θέματα βετεράνων στρατιωτών (Veterans Administration) που έχουν συμμετάσχει σε πυρηνικές δοκιμές, για παράνομη παρακράτηση και καταστροφή εγγράφων που αφορούσαν υποθέσεις τους. Ώστε κάνουν τέτοια πράγματα οι κρατικές υπηρεσίες της «χώρας της ελευθερίας»;
Το 1994 μία κρατική ερευνητική επιτροπή των ΗΠΑ έκανε μία εκτενή εκτίμηση των δεδομένων σχετικών με τη ραδιενέργεια στα νησιά, και ειδικά στην ατόλη Rongelap, σχετικά με το θέμα της επιστροφής των κατοίκων στα νησιά τους. Με πολύ κόπο καταφέραμε να διαβάσουμε ολόκληρο το βαρετό και τεχνηέντως ασαφές κείμενο της επιτροπής, γραμμένο σε μία επίσης τεχνητή ξύλινη γλώσσα. Θα σταθούμε σε ένα σημείο της. Αφού ρίχνει το μπαλάκι στους κατοίκους, καθιστώντας τους υπεύθυνους για την ερμηνεία των ασαφών ορίων στα επίπεδα ραδιενέργειας (“σε περίπτωση που οι κάτοικοι αποφασίσουν να αποδεχτούν τις ασάφειες στα επίπεδα ραδιενέργειας και να επιστρέψουν στο Rongelap…”), τους προτείνει δύο “πιθανά προσωρινά μέτρα”: Την άμεση χρήση χλωριούχου καλίου ως λίπασμα στις φυτείες, για να μειωθούν τα επίπεδα καισίου, και οι μισές από τις θερμίδες που παράγουν να προέρχονται από τρόφιμα εκτός του νησιού. Προτείνει δηλαδή τη μείωση ενός επίκίνδυνου για την υγεία ραδιενεργού στοιχείου με την εισαγωγή ενός άλλου χημικού δηλητηρίου στην τροφική τους αλυσίδα. Επίσης, στο θέμα των τροφίμων, δε διευκρινίζει με τι λεφτά θα αγοράζουν τα τρόφιμα αυτά οι κάτοικοι, και από πού θα προέρχονται τα τρόφιμα αυτά. Ούτε διευκρινίζει ότι δε θα είναι νωπά προϊόντα, λόγω της απόστασης των νησιών από τις ηπειρωτικές περιοχές και από μεγάλα θαλάσσια συμπλέγματα. Τα «επιστημονικά» φερέφωνα των ΗΠΑ προτείνουν οι κάτοικοι των νησιών να τρέφονται με κονσέρβες, αλλά δεν τολμούν να το πουν ξεκάθαρα. Τα μέτρα αυτά, λένε, θα χαλαρώσουν, αν τα επίπεδα ραδιενέργειας φτάσουν κάτω από τα επιτρεπτά όρια. Το πώς θα γίνει αυτό δεν μας το λένε. Το πλουτώνιο 238, για παράδειγμα, έχει χρόνο ημίσειας ζωής 88 χρόνια. Το αμερίκιο 241 περίπου 432 χρόνια. Το πλουτώνιο 240 κάτι παραπάνω από 6.500 χρόνια. Το πλουτώνιο 239 κάτι περισσότερο από 24.000 χρόνια…
Δύο χρόνια μετά, το 1997, έρχεται η απάντηση της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας: “Με τα τωρινά επίπεδα ραδιενέργειας, στα νησιά Bikini δεν πρέπει να γίνει μόνιμη επανεγκατάσταση πληθυσμού”.
Τον Ιούλιο του 2005, σε μία ακρόαση που πραγματοποιήθηκε στη Γερουσία των ΗΠΑ, με τη συμμετοχή και κυβερνητικών αξιωματούχων της κυβέρνησης των νησιών, ο Howard Krawitz, αξιωματούχος του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ με αρμοδιότητα στα θέματα του Ειρηνικού, δήλωσε: “Οι Ηνωμένες Πολιτείες λυπούνται πολύ για τις καταστροφές που προκάλεσαν οι δοκιμές αυτές… Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδιαφέρονταν και συνεχίζουν να ενδιαφέρονται για την υγεία και την ευημερία του λαού των νησιών Μarshall και για το περιβάλλον τους”. Μισό αιώνα μετά, οι βιαστές του Ειρηνικού λένε ότι τώρα λυπούνται (στα λόγια) για τους αλλεπάλληλους βιασμούς του από τους ίδιους και ότι ενδιαφέρονταν για τα θύματα τους. Σκέψου τι θα γινόταν στα νησιά αν δεν ενδιαφέρονταν… Η δήλωση αυτή είναι ενδεικτική του μεγέθους της υποκρισίας αλλά και του θράσους τους.
Στην ίδια ακρόαση ο Kiyohiko Mabuchi, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ έδωσε στη δημοσιότητα επίσημα στοιχεία, σύμφωνα με οποία η αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων με καρκίνο λόγω των πυρηνικών δοκιμών είναι 9-10%. Όσο αφορά στον καρκίνο του θυρεοειδή, η αύξηση αυτή είναι 160% για τα έτη 1946-2003 και 330% για τα έτη μετά το 2004.
Όμως τα νησιά εξαρτώνται άμεσα από τις ΗΠΑ. Κάθε χρόνο οι ΗΠΑ καταθέτουν ένα ποσό υπέρ των νησιών, σε ένα τραπεζικό λογαριασμό-καταπίστευμα, του οποίου δικαιούχοι είναι οι κυβερνήσεις και των δύο χωρών. Ένα σωρό κρατικές υπηρεσίες των ΗΠΑ (Ταχυδρομεία, Αεροπορία, Υπουργεία Γεωργίας, Υγείας, Παιδείας, Εσωτερικών, Ανάπτυξης, κλπ) χειρίζονται αμερικανικά κεφάλαια και τρέχουν προγράμματα στα νησιά. Ουσιαστικά όλοι αυτοί παίζουν άτυπα το ρόλο της διοίκησης των νησιών. Το σημαντικότερο ρόλο στη ζωή των κατοίκων τον παίζει ίσως η στρατιωτική βάση των ΗΠΑ. Εκτός από τον προφανή της ρόλο, η βάση είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης στα Marshall.
Σήμερα 11 ατόλες χρησιμοποιούνται ως στρατιωτικές βάσεις από τις ΗΠΑ, και η θαλάσσια περιοχή τους ως πεδίο βολής βαλλιστικών πυραύλων. Αυτό θα γίνεται μέχρι τουλάχιστον το 2066. Το έτος αυτό οι ΗΠΑ κατά πάσα πιθανότητα θα παρατείνουν τη «συμφωνία» ως το 2086, όπως προβλέπεται από αυτήν.
Οι δοκιμές βαλλιστικών πυραύλων στα νησιά συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Οι πιο πρόσφατες είναι αυτές των πυραύλων Minuteman. Τον Οκτώβριο του 2019 ένας τέτοιος πύραυλος εκτοξεύθηκε από τη στρατιωτική βάση της ατόλης Kwajalein. Το Φεβρουάριο και τον Αύγουστο του 2020 δύο μη επανδρωμένοι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι που εκτοξεύθηκαν από τη βάση της πολεμικής αεροπορίας Vandenberg στην California προσγειώθηκαν στην ίδια ατόλη.
Το 2014 η κυβέρνηση των νησιών προσέφυγε στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο του San Francisco των ΗΠΑ και στο Διεθνές Δικαστήριο, κατά εννέα κρατών που έχουν πυρηνικά όπλα. Σε μία συνέντευξη, ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης των νησιών ρώτησε, απευθυνόμενος προς τις ΗΠΑ: “Θα βάλετε μία πινακίδα πάνω στο θόλο που θα λέει «Μην πλησιάζετε. Κίνδυνος ραδιενέργειας»;”. Ο πρόεδρος της κυβέρνησης συμπλήρωσε την ερώτηση του, ρωτώντας: “Θα βάλετε και μία παρόμοια πινακίδα που να την καταλαβαίνουν τα πουλιά και οι χελώνες;”.
Νέα πρόσφατα στοιχεία για τη ραδιενέργεια στα νησιά και στον Ειρηνικό
Το 2014 μία μελέτη Κινέζων και Ιαπώνων επιστημόνων έδειξε ότι με τις πυρηνικές δοκιμές της δεκαετίας του ’50 η ραδιενέργεια έφτασε μέχρι τη θαλάσσια περιοχή της νότιας Κίνας, στην επαρχία Guangdong, περίπου 7.500 χιλιόμετρα μακριά από τα νησιά. Μετά τις εκρήξεις, τα ραδιενεργά κατάλοιπα ξεβράστηκαν στη θαλάσσια περιοχή των νησιών, τα πήρε το ρεύμα του Ισημερινού και κατόπιν, περνώντας από τις Φιλιππίνες, τα παρέσυρε το Kuroshio μέχρι τις ακτές της Κίνας. Στην περιοχή αυτή βρίσκονται πυκνοκατοικημένες πόλεις όπως το Hong Kong και το Macau. Φυσικά, μέχρι να φτάσουν στην Κίνα μόλυναν μία τεράστια περιοχή του Ειρηνικού με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το περιβάλλον, την τροφική αλυσίδα και την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων στον Ειρηνικό.
Τον Ιούλιο του 2019 δημοσιεύτηκε μία μελέτη του Columbia University πάνω στα επίπεδα της ακτινοβολίας γ σε εννέα νησιά τεσσάρων ατολών, καθώς και στις ενεργές συγκεντρώσεις ισοτόπων αμερικίου 241, καισίου 137, και πλουτωνίου 238, 239 και 240 σε 11 νησιά τεσσάρων ατολών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στα νησιά το 2015 και το 2017 και επικεντρώθηκε σε αυτά στα οποία είχαν γίνει πυρηνικές δοκιμές.
Σε τέσσερα νησιά (Βikini, Enjenbi, Runit και Naen) τα επίπεδα ραδιενέργειας ήταν περίπου 1.000 φορές υψηλότερα από αυτά που είχαν μετρηθεί κοντά στα πυρηνικά εργοστάσια στο Chernobyl και στη Fukushima. Και τα 4 τέσσερα νησιά είναι σχεδόν ακατοίκητα. Μένει σε αυτά μόνο ένας μικρός αριθμός επιστατών. Το Runit είναι το νησί του γνωστού θόλου, το οποίο επισκέπτονται συχνά όσοι θέλουν να τον δουν ή να τον φωτογραφίσουν.
Τα νησιά Bikini, Εnjebi, Enyu και Naen είχαν πολύ υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας γ σε σχέση με αυτά της πρωτεύουσας Majuro, η οποία βρίσκεται σε ένα νησί μακριά από αυτά των πυρηνικών δοκιμών και χρησιμοποιήθηκε για τη σύγκριση.
 |
Χάρτες 9 νησιών στις 4 ατόλες στα βόρεια νησιά Μάρσαλ. Οι θέσεις των μετρούμενων τιμών σημειώνονται ως μαύρες κουκκίδες. |
Ένας άλλος δείκτης σύγκρισης είναι τα επίπεδα ραδιενέργειας που έθεσαν από κοινού σε ένα μνημόνιο το 1992 οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και των νησιών για την επιστροφή των κατοίκων της ατόλης Rongelap σε αυτήν μετά τις δοκιμές. Το όριο ήταν 100 mrem/έτος για την ακτινοβολία που δέχεται ένας άνθρωπος από παντού. Το όριο αυτό είναι πάρα πολύ σχετικό και κατά την εκτίμηση μας υψηλό. Για παράδειγμα, η Πυρηνική Ρυθμιστική Επιτροπή των ΗΠΑ (ΝRC) θέτει το αποδεκτό επίπεδό της έκθεσης ακτινοβολίας από οποιαδήποτε πηγή, σε 25 m/έτος. Αυτό είναι το όριο για το εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών, γιατί για τα Marshall οι Αμερικανοί το έθεσαν τέσσερις φορές πιο πάνω από το δικό τους όριο… Ας δεχτούμε όμως αυτό το συμβατικό όριο ως μπούσουλα, μόνο για τις ανάγκες τις συγκεκριμένης σύγκρισης. Το ίδιο θα δεχτούμε για τα σχάσιμα ισότοπα.
Τα νησιά Bikini και Naen υπερβαίνουν κατά πολύ το όριο αυτό μόνο από την εξωτερική ακτινοβολία (χωρίς να υπολογιστεί αυτή που δέχεται ο άνθρωπος από άλλες πηγές, π.χ. από την τροφή). Στο νησί Bikini για παράδειγμα ήταν 648 mrem/έτος και στο Naen 460mrem/έτος . Όμως, στο νησί Enjebi, παρότι τα επίπεδα ήταν πιο χαμηλά από το όριο, είναι πιθανό το όριο αυτό να ξεπεραστεί, αν συνυπολογίσουμε και άλλους παράγοντες εκτός από την εξωτερική ακτινοβολία. Σημειώνουμε ότι τα στοιχεία αυτά αφορούν μόνο στην ακτινοβολία γ.
Σχετικά με τα επίπεδα των ισοτόπων παρατήρησαν τα εξής:
Tα επίπεδα αμερικίου 241 στο νησί Bikini ήταν τρεις φορές υψηλότερα από εκείνα στην περιοχή του Chernobyl και 150 φορές υψηλότερα από εκείνα στη μονάδα παραγωγής πυρηνικών όπλων Rocky Flats Plant στο Colorado των ΗΠΑ. Τα επίπεδα πλουτωνίου 239 και 240 ήταν από 15 ως 1.000 φορές υψηλότερα από εκείνα του Chernobyl και της Fukushima. Έκριναν φυσικά ότι το νησί είναι ακατάλληλο για κατοίκηση και για οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα. Θυμίζουμε ότι πριν από μερικές δεκαετίες οι Αμερικανοί επιστήμονες που εργάζονταν σε κρατικούς φορείς των ΗΠΑ έκριναν ότι με αυτά τα επίπεδα ραδιενέργειας οι κάτοικοι του νησιού θα μπορούσαν να επιστρέψουν και να ζήσουν σε αυτό.
Στο νησί Νaen της ατόλης Rongelap οι μετρήσεις έδειξαν ότι υπήρχαν υψηλότατα ποσά αμερίκιου και καισίου, που σε μερικά σημεία του νησιού έφτασαν σε διπλάσια και τριπλάσια ποσά από αυτά του συμβατικού ορίου της Πυρηνική Ρυθμιστική Επιτροπή των ΗΠΑ. Επίσης, σε μερικά σημεία, το πλουτώνιο 239 και 240 ήταν 4-5 φορές παραπάνω από το συμβατικό όριο ασφαλείας. Επίσης, πολύ υψηλά ήταν τα επίπεδα του πλουτωνίου 238. Από τα αποτελέσματα αυτών των μετρήσεων οι επιστήμονες του Columbia University πιστεύουν ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι στο νησί αυτό πρέπει να έγιναν πυρηνικές δοκιμές που δεν ανακοινώθηκαν ή ότι μεταφέρθηκε και αποτέθηκε στο νησί μία μεγάλη ποσότητα ραδιενεργών υλικών, πάλι χωρίς αυτό να ανακοινωθεί.
Επίσης, στο νησί Utirik τα επίπεδα πλουτωνίου 239 ήταν αρκετά υψηλότερα από αυτά του Chernobyl και της Fukushima.
Στο νησί Runit της ατόλης Enewetak υπήρξαν υψηλά επίπεδα σε όλα τα είδη μετρήσεων, ειδικά στα ισότοπα του πλουτωνίου. Οι επιστήμονες του Columbia University θεώρησαν ότι μεγάλη ποσότητα των ισοτόπων αυτών έχει περάσει στο νερό της θαλάσσιας περιοχής των νησιών και του ωκεανού. Έκριναν ότι έπρεπε να γίνουν άμεσα σχετικές μετρήσεις, κυρίως στη θαλάσσια περιοχή του νησιού Runit και του βόρειου μέρους της ατόλης, το οποίο είναι ιδιαίτερα μολυσμένο μέχρι σήμερα.
Στο νησί Enjebi τα επίπεδα όλων των ισοτόπων ήταν ιδιαίτερα υψηλά σε δύο σημεία μέτρησης. Ανέφεραν ότι οι κάτοικοι του νοτίου μέρους της ατόλης θα πρέπει να ειδοποιηθούν να μην πλησιάζουν τα νησιά του βόρειου μέρους, συμπεριλαμβανομένου και του Enjebi.
Στο νησί Runit, στο οποίο βρίσκεται ο θόλος, τα επίπεδα του καισίου 137 ήταν πάνω από το όριο σε ένα σημείο μέτρησης. Τα επίπεδα του πλουτωνίου 239 και 240 ήταν πάνω από το όριο σε δύο σημεία μέτρησης, ενώ το πλουτώνιο 238 είχε χτυπήσει κόκκινο σε πολλά σημεία μέτρησης. Για το νησί αυτό οι ερευνητές ανέφεραν ότι είναι ανησυχητική η κατάσταση σε αυτό και ότι υπάρχει κίνδυνος από οποιαδήποτε χρήση του.
Σε όλα τα νησιά όλων των ατολών τα επίπεδα ραδιενέργειας ήταν αρκετά ως πολύ υψηλότερα από αυτά του νησιού Majuro. Επίσης, παρατήρησαν ότι υπάρχει «ξέβρασμα» της ραδιενέργειας στο νερό του ωκεανού όταν υπάρχει τρικυμία (συχνό φαινόμενο στον κεντρικό Ειρηνικό) και γενικότερα λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας.
Οι ερευνητές σχολίασαν επίσης την έλλειψη ενός διεθνώς αποδεκτού ορίου για τα επιτρεπτά επίπεδα ισοτόπων πλουτωνίου στο έδαφος: “Μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι δεν υπάρχουν οδηγίες εκ μέρους των εθνικών κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών σχετικά με τα επιτρεπτά επίπεδα πλουτωνίου στο έδαφος ”. Για παράδειγμα ανέφεραν ότι οι συγκεντρώσεις σε δύο δείγματα από το Runit, σε πέντε από το Νaen και σε ένα από το Enjebi, υπερβαίνουν αυτές του ορίου που έθεσαν οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και των νησιών Marshall. Παρότι σε πολλά άλλα δείγματα τα επίπεδα πλουτωνίου ήταν κάτω από το όριο αυτό, ωστόσο ήταν πάνω από αυτά του Chernobyl και της Fukushima. Οι Αμερικανοί επιστήμονες που έθεσαν αυτό το όριο, θα ζούσαν ή θα περνούσαν μερικές μέρες στο Chernobyl ή στη Fukushima; Αν ακολουθήσουμε τη δική τους λογική ναι, αφού τα επίπεδα πλουτωνίου στις περιοχές αυτές είναι κατώτερα του ορίου που αυτοί έθεσαν ως ασφαλές για κατοίκηση στα νησιά. Εκτός αν αυτοί έχουν άλλα όρια για τις ΗΠΑ και τον «πολιτισμένο κόσμο»…
Εμείς, από την πλευρά μας θα πούμε ότι τα επιτρεπτά όρια τόσο του πλουτωνίου όσο γενικά και άλλα όρια που αφορούν στα επίπεδα ραδιενέργειας είναι σκοπίμως ασαφή και συγκεχυμένα. Η ασάφεια αυτή ωφελεί τα κράτη που έχουν πυρηνικά όπλα και που κάνουν πυρηνικές δοκιμές, καθώς και τη βιομηχανία παραγωγής πυρηνικής ενέργειας.
Παρόμοια ήταν τα αποτελέσματα ερευνών της ίδιας ερευνητικής ομάδας το 2017 και 2018 στον κρατήρα Bravo στην ατόλη Bikini, όπου έγινε μία από τις εκρήξεις με τη μεγαλύτερη καταστροφική ισχύ, καθώς και στα νησιά στο βόρειο τμήμα του συμπλέγματος.
Το ζήτημα των αποζημιώσεων
Τo 1966 οι ΗΠΑ εγκρίνουν για πρώτη φορά αποζημίωση για τους κατοίκους της ατόλης Rongelap που είχαν εκτεθεί σε ακτινοβολία το 1954. Είναι ύψους 950.000 δολαρίων, περίπου 11.000 δολάρια ανά άτομο. Το 1977 το ποσό αυτό φτάνει στο 1 εκατομμύριο δολάρια, αλλά περιλαμβάνει και τους κατοίκους της ατόλης Utirik. Συγκεκριμένα η αποζημίωση υπολογίστηκε στα 25.000 δολάρια ανά ασθενή με λευχαιμία, υποθυρεοειδισμό ή όγκο στο θυρεοειδή, 100.000 δολάρια για κάθε έναν από τους στενούς συγγενείς των αποθανόντων, ενώ άλλα 100.000 δολάρια θα δίνονταν για την κατασκευή κοινοτικών εγκαταστάσεων σε τρεις ατόλες. Οι κάτοικοι του Utirik που απλά είχαν εκτεθεί στην ακτινοβολία θα λάμβαναν το αστρονομικό ποσό των 1.000 δολαρίων έκαστος… Για πολλά χρόνια θα γίνουν διαπραγματεύσεις για αποζημιώσεις με εκπροσώπους κατοίκων διαφόρων ατολών, μεταξύ των οποίων οι Kwajalein και Ewewetak.
Τον Απρίλιο του 1981 μία κοινοπραξία δικηγορικών γραφείων των ΗΠΑ (Τhe Marshall Islands Atomic Testing Litigation Project), εκπροσωπώντας 600 κατοίκων των νησιών ξεκινά μία σειρά περισσότερων από 1.500 αγωγών ενάντια στο κράτος των ΗΠΑ, διεκδικώντας αποζημιώσεις πολλών εκατομμυρίων δολαρίων για τις ζημιές που προκλήθηκαν στους κατοίκους και στο περιβάλλον των νησιών από την ιστορία αυτή . Μερικές από αυτές αφορούν σε ζημιές στο έδαφος 13 ατολών και στην εξαφάνιση του νησιού Elugelab κατά τις πυρηνικές δοκιμές.
Το 1986 οι δύο κυβερνήσεις υπογράφουν τη γνωστή Συμφωνία. Σε αυτήν προβλέπεται αποζημίωση 150 εκατομμυρίων δολαρίων. Με τη συμφωνία αυτή το κράτος των Marshall απεμπολεί το δικαίωμα του να προσφύγει εκ νέου σε κάποιο δικαστήριο για το ίδιο θέμα. Επίσης, ακυρώνονται όλες οι δικαστικές προσφυγές που ήταν σε ισχύ μέχρι τότε. Να σημειώσουμε ότι η αποζημίωση αφορά μόνο στους μόνιμους κατοίκους των νησιών, όχι σε αυτούς που διαμένουν μόνιμα στις ΗΠΑ. Αν κάποιος κάτοικος που παίρνει αποζημίωση θελήσει να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ ή σε άλλο κράτος, αυτομάτως χάνει το δικαίωμα να εισπράττει το επίδομα που προέρχεται από την αποζημίωση αυτή.
Το 1988 το Διεθνές Δικαστήριο αποφάσισε πως οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να καταβάλουν το ποσό των 2,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στα νησιά. Οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να πληρώσουν το ποσό αυτό. Μέχρι σήμερα έχουν καταβάλλει μόνο 4 εκατομμύρια δολάρια. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι έχουν ήδη πληρώσει 600 εκατομμύρια για την επανεγκατάσταση των κατοίκων και για υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, ποσό που με τον πληθωρισμό φτάνει σήμερα στο 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
Το 2000 η κυβέρνηση των νησιών ζητά από τις ΗΠΑ 3 δισεκατομμύρια δολάρια επιπλέον αποζημίωση. Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δεν εγκρίνει την καταβολή του ποσού αυτού.
Το 2003 η Συμφωνία του 1986 τροποποιήθηκε ως προς το οικονομικό της σκέλος. Οι ΗΠΑ θα καταβάλλουν 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια από το 2004 ως το 2023, οπότε προβλέπεται ότι θα γίνει η επίσημη επαναδιαπραγμάτευση της.
Η Κίνα περιμένει στη γωνία για να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή. Ήδη έχει κάνει επαφές με την τωρινή κυβέρνηση. Ίσως, η κυβέρνηση των νησιών κάνει αυτά τα ανοίγματα για να αυξήσει τη διαπραγματευτική της ισχύ εν όψει της επαναδιαπραγμάτευσης του 2023. Ο Doresty Daniel, μετανάστης από τα Marshall στις ΗΠΑ δεν έχει αυταπάτες: “Αυτό που έκαναν οι ΗΠΑ στα νησιά είναι μια τραγωδία. Όμως, ποια είναι η εναλλακτική λύση; Πιστεύουμε αλήθεια ότι η Κίνα θα μας φερθεί καλύτερα;”
Ο Θόλος Runit (the Runit Dome)
Όπως αναφέραμε πιο πριν, το 1974 οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την κατασκευή ενός θόλου στο νησί Runit της ατόλης Enewetak, για την ταφή των ραδιενεργών και επικίνδυνων για τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον, αποβλήτων 67 βομβών, τα οποία είχαν μείνει στα νησιά μετά τις δοκιμές. Άρχισε να χτίζεται το 1977 ως ένα προσωρινό μέτρο αποθήκευσης των αποβλήτων. Οι ντόπιοι τον αποκαλούν «ο Τάφος».
 |
O Θόλος στο νησί Runit, Ατόλη Enewetak, Νήσοι Μάρσαλ, που καλύπτει έναν κρατήρα που δημιουργήθηκε από μια δοκιμή πυρηνικών όπλων των ΗΠΑ το 1977. Ο κρατήρας και ο θόλος περιέχουν τώρα 84.000 κυβικά μέτρα ραδιενεργού εδάφους από άλλα νησιά στην Ατόλη Enewetak. (Άγνωστος φωτογράφος. Δημόσιος Τομέας Υπηρεσία Ειδικών Όπλων Άμυνας των ΗΠΑ.) |
Ο θόλος έχει περίπου 3,1 εκατομμύρια κυβικά πόδια χωρητικότητα (περίπου 87,800 κυβικά μέτρα ) , δηλαδή περίπου 35 πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων. Έχει 121 μέτρα μέγιστη διάμετρο και μέγιστο ύψος περίπου 8 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Το τσιμέντο της επικάλυψης του έχει περίπου μισό μέτρο πάχος.
Σύμφωνα με ένα έγγραφο του αμερικανικού στρατού που χρονολογείται στο 1981, το 1975 διάφοροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι των ΗΠΑ συζήτησαν τις πιθανές επιλογές καθαρισμού από τα ραδιενεργά απόβλητα. Κάποιοι από αυτούς πρότειναν να πεταχτούν στον ωκεανό, κάποιοι άλλοι να μεταφέρονταν στις ΗΠΑ. Επειδή τόσο η μεταφορά τους στις ΗΠΑ όσο και η εναπόθεση τους στον ωκεανό ήταν πιο ακριβές λύσεις, επιλέχτηκε η φτηνή λύση της κατασκευής του θόλου από τον αμερικανικό στρατό. Στη συνάντηση αυτή ο Warren Johnson, ένας ανώτερος αξιωματούχος του Πενταγώνου που ήταν ο υπεύθυνος της κατασκευής, ρωτήθηκε σε περίπτωση αστοχίας στην κατασκευή του. Παραδέχθηκε άμεσα ότι την ευθύνη για κάτι τέτοιο θα την είχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο αρχικός προϋπολογισμός ήταν 40 εκατομμύρια δολάρια, αλλά η κυβέρνηση τον έριξε στο μισό αναθέτοντας το έργο στο στρατό, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται: Φτηνά εργατικά χέρια, χρήση των υποδομών του, μη τήρηση μέτρων ασφαλείας, κλπ.
Η εφημερίδα Los Angeles Times αποκάλυψε ότι τουλάχιστον 130 τόνοι ραδιενεργού χώματος είχαν μεταφερθεί στο Runit από την περιοχή πυρηνικών δοκιμών της Nevada στις ΗΠΑ, και ετάφησαν μέσα στο θόλο. Φυσικά καμία κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν ενημέρωσε ποτέ καμία κυβέρνηση των Marshall για το γεγονός αυτό. Ειδικά το 1986 κατά τις διαπραγματεύσεις για τις αποζημιώσεις… Η επίσημη εκδοχή είναι ότι αυτό έγινε για επιστημονικούς λόγους, συγκεκριμένα για να μελετηθεί η συμπεριφορά διαφορετικών τύπων εδαφών σε εκρήξεις διαφορετικής ισχύος και κρατήρων. Τότε, γιατί δεν έφεραν και άλλα εδάφη από άλλα μέρη γι’ αυτές τις υποτιθέμενες συγκριτικές μελέτες; Και με ποια κριτήρια επιλέχθηκε το ραδιενεργά μολυσμένο έδαφος της Nevada, μιας περιοχής στην οποία έχουν γίνει αναρίθμητες πυρηνικές δοκιμές;
Η κατασκευή του θόλου έγινε πάνω σε ένα μεγάλο λάκκο-κρατήρα που είχε αφήσει μία από τις εκρήξεις της δεκαετίας του ‘50. Ο πυθμένας και τα πρανή του λάκκου αυτού είχαν υπολείμματα των ραδιενεργών καταλοίπων της έκρηξης μαζί με το μολυσμένο χώμα λόγω της έκρηξης. Κάτω και γύρω από αυτόν, το έδαφος είναι πορώδες, οπότε από εκεί φεύγει μια χαρά το ραδιενεργό υλικό του εσωτερικού του. Πάνω από τα κατάλοιπα αυτά έριξαν το ραδιενεργό χώμα από τη Nevada, μαζί με τα στερεά ραδιενεργά υλικά των νησιών από τις πυρηνικές δοκιμές και από τις δοκιμές όπλων βιολογικού πολέμου, ανακατεύοντας τα με υγρό τσιμέντο. Πάνω από αυτή τη δεύτερη στρώση ήταν προγραμματισμένο να φτιάξουν ένα θόλο από τσιμέντο. Τότε βρέθηκε κι άλλο ραδιενεργό υλικό, το οποίο έπρεπε να ταφεί. Επειδή η κατασκευή είχε ήδη φτάσει στην κορυφή της, αυτό αναμίχθηκε με το τσιμέντο της οροφής του θόλου. Με άλλα λόγια, η τσιμεντένια σκεπή του περιέχει όχι μόνο σκυρόδεμα, αλλά και ραδιενεργά απόβλητα.
Ανάμεσα στα τοξικά υλικά που εναποτέθηκαν στο θόλο είναι και 400 μικρά κομμάτια πλουτωνίου. Σε μία από τις δοκιμές κάτι δεν πήγε καλά με την έκρηξη και αναγκάστηκαν να κάνουν μία ελεγχόμενη έκρηξη. Τότε πετάχτηκαν από τη βόμβα τα κομμάτια αυτά και σκορπιστήκανε σε όλο το νησί. Τα αφήσανε εκεί εκτεθειμένα για 20 χρόνια, παρότι γνωρίζανε ότι το πλουτώνιο είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα και τοξικά ραδιενεργά στοιχεία που υπάρχουν. Όσα δεν τα πήρε ο άνεμος στον ωκεανό, το 1978 οι στρατιώτες τα μαζέψανε, τα βάλανε σε πλαστικές σακούλες και τα εναποθέσανε μέσα στο θόλο, χωρίς να πάρουν το παραμικρό μέτρο ασφαλείας .
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ γνώριζε τη σοβαρότητα της κατάστασης. Σε μία σειρά αποχαρακτηρισμένων απόρρητων κυβερνητικών εγγράφων του 1972, αναφέρεται η ύπαρξη των κομματιών αυτών σε εκτεταμένες περιοχές στην επιφάνεια του νησιού, ότι αυτή αποτελεί “μία νέα και σημαντική πηγή κινδύνου” και ότι “αναμφισβήτητα η ποσότητα του πλουτωνίου είναι μεγάλη”. Παρόλα αυτά, μερικά χρόνια μετά δεν πήρε κανένα μέτρο ασφαλείας και απλά τα έχωσε μέσα στο θόλο, σα να μην τρέχει τίποτα. Άραγε πόση ποσότητα από αυτό το πλουτώνιο διέρρευσε και συνεχίζει να διαρρέει στον ωκεανό από τα πλάγια και κατώτερα μέρη του θόλου;
Ο Paul Griego, ραδιοχημικός που εργάσθηκε τότε στην κατασκευή του, και σήμερα μέλος του συλλόγου των βετεράνων που έχουν εργαστεί σε πυρηνικές δοκιμές, δήλωσε ότι “η όλη κατασκευή του ήταν μία τσαπατσουλιά…Έβλεπα τη στάθμη του νερού να ανεβαίνει και να κατεβαίνει καθώς κατασκευαζόταν. Ξέρω ότι ο ασβεστόλιθος είναι πορώδης. Και ξέρω επίσης πόσο αρρώστησαν οι άνθρωποι”.
Οι συγγραφείς της έκθεσης που συνέταξε η Υπηρεσία του Αμερικανικού στρατού που πραγματοποίησε την κατασκευή (Defence Nuclear Agency) παραδέχονται σε αυτήν ότι ο θόλος “σχεδιάστηκε για την εναπόθεση υλικών και για την προστασία τους από τη διάβρωση, παρά σαν μία ασπίδα προστασίας ενάντια στη ραδιενέργεια”. Αυτό ίσως εξηγεί γιατίαναμίχθηκε στερεό ραδιενεργό υλικό με την τσιμεντένια σκεπή.
Μόλις τελείωσε η κατασκευή, η παλίρροια ξέβρασε κι άλλα ραδιενεργά απόβλητα στις ακτές του νησιού Runit. Και ήταν πολλά. Είχαν όγκο πάνω από 90.000 κυβικά μέτρα. Τότε κατασκευάστηκε ένας επιπλέον θάλαμος που κολλήθηκε στη βόρεια πλευρά του θόλου. Μέσα σε αυτόν εναποτέθηκαν τα απόβλητα αυτά. Όταν ξεβράστηκαν κι άλλα, κατασκευάστηκε ένας ακόμα θάλαμος δίπλα στον πρώτο…
Η κατασκευή του από τον αμερικανικό στρατό διήρκεσε τρία χρόνια. Από τους συνολικά 4.000 Αμερικανούς στρατιώτες που ήρθαν σε επαφή με τα ραδιενεργά απόβλητα, τουλάχιστον έξι πέθαναν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της μεταφοράς τους και της εναπόθεσης τους στο θόλο, ενώ εκατοντάδες ακόμη εμφάνισαν σοβαρές ασθένειες – μεταξύ των οποίων και καρκίνους – που σχετίζονταν με την έκθεση τους στη ραδιενέργεια. Καμία κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν αναγνώρισε ποτέ την έκθεση στη ραδιενέργεια ως αιτία αυτών των ασθενειών και θανάτων.
Οι στρατιώτες που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του θόλου δε γνώριζαν ότι για πολλές ημέρες είχαν έρθει σε επαφή με ραδιενεργά υλικά. Ο Bob Retmier είχε δουλέψει στην κατασκευή του δύο εξάμηνα, το 1977 και το 1978. Πολλά χρόνια μετά, σε μία συνέντευξη του δήλωσε ότι κανείς δεν τον είχε ενημερώσει ότι ζούσε και εργαζόταν σε ένα ραδιενεργό τοπίο. Ας δούμε τι είπε για τις συνθήκες εργασίας και την έλλειψη μέτρων προστασίας: “Μας μεταχειρίστηκαν όπως τα μανιτάρια: Μας τάιζαν σκουπίδια και μας κρατούσαν στο σκοτάδι… Μας είχαν εκεί για να αναμιγνύουμε εκείνο το χώμα με τσιμέντο. Δεν υπήρχαν ούτε μάσκες, ούτε αναπνευστήρες, ούτε ειδικές στολές γι’ αυτήν την εργασία. Η στολή εργασίας μου ήταν δύο στρατιωτικές μπότες, ένα κοντό παντελόνι και ένα καπέλο. Αυτό ήταν όλο κι όλο. Ούτε μπλούζα, ούτε γυαλιά. Έκανε πολλή ζέστη και είχε πολλή υγρασία για να φορέσουμε ο,τιδήποτε άλλο”.
Ο Jim Androl χρόνια αργότερα θα πει ότι οι στρατιώτες έπιαναν τα ραδιενεργά μεταλλικά συντρίμμια με τα χέρια, χωρίς γάντια, και τα πέταγαν σε ένα σωρό. Ο Paul Laird, χειριστής μπουλντόζας, εκλιπαρούσε τους ανώτερους του έστω και για μία χάρτινη μάσκα. Αυτοί του είπαν να χρησιμοποιήσει μία μπλούζα για μάσκα προστασίας… Κανένας από τους στρατιώτες δε γνώριζε τι θα έκαναν στα νησιά, μέχρι τη στιγμή που φτάσανε σε αυτά.
Ο Tim Snider, σε μία συνέντευξη του στους New York Times, αποκάλυψε ότι όταν έφτασε στο νησί τον διέταξαν να βάλει προστατευτική μάσκα και στολή. Τον τράβηξαν μερικές φωτογραφίες με τη μάσκα και τη στολή και μετά τον διέταξαν να τις βγάλει. Από τότε ποτέ δεν είδε να φορά κανείς παρόμοιο εξοπλισμό κατά τις εργασίες.
Ο Ron Madden εργάστηκε στην κατασκευή του θόλου χωρίς κανέναν εξοπλισμό. Θυμάται πως μοιράζονταν τις λιγοστές μάσκες που υπήρχαν. Λίγους μήνες μετά έχασε σχεδόν όλα του τα δόντια. Τις επόμενες τρεις δεκαετίες ανέπτυξε τριών ειδών καρκίνους, πόνους στα κόκκαλα, παράλυση στις αρθρώσεις και στα άκρα. Το 1990 διαγνώστηκε με καρκίνο στους πνεύμονες. Ο γιατρός του τού είπε ότι τέτοια ζημιά δε θα μπορούσε να πάθει ούτε αν κάπνιζε τρία πακέτα τη μέρα.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών οι στρατιώτες ζούσαν στο ίδιο νησί. Έστησαν τις σκηνές τους πάνω στο ραδιενεργό έδαφος και έπιναν το μολυσμένο με ραδιενέργεια νερό του νησιού. Ο Jim Androl δήλωσε σχετικά: “Ανέπνεες (τη ραδιενεργή σκόνη), την έτρωγες, την έπινες, κολυμπούσες μέσα σε αυτήν. Κάθε μέρα επί 6 μήνες, κάθε μέρα, 24 ώρες το 24ωρο”. Και αυτός σχολίασε ότι δεν λήφθηκε κανένα μέτρο προστασίας. Στις φωτογραφίες των ρεπορτάζ των αμερικανικών μέσων παραπληροφόρησης κάποιοι φορούν προστατευτικές στολές. Αυτό έγινε μόνο και μόνο για της ανάγκες της προπαγάνδας. Σε μία συνέντευξη του είπε ότι κανένας από τους στρατιώτες δε γνώριζε τι θα έκαναν στα νησιά, μέχρι που φτάσανε σε αυτά. Πιο πριν τους είχανε πει ότι θα πηγαίνανε σε ένα τροπικό παράδεισο για έξι μήνες της θητείας τους. Και αυτός, αφότου επέστρεψε στις ΗΠΑ, προσβλήθηκε από καρκίνο και από άλλα 40-45 υποκείμενα νοσήματα λόγω αυτού.
Η κλιματική αλλαγή που ζούμε τα τελευταία χρόνια ως απότοκο του καπιταλιστικού κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου, έχει σαν αποτέλεσμα –εκτός των άλλων- το λιώσιμο των πάγων στους πόλους, τη σταδιακή αύξηση της στάθμης της θάλασσας και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Τα τελευταία χρόνια στα νησιά παρατηρούνται ολοένα και συχνότερα μαζικά ξεβράσματα νεκρών ψαριών, ευτροφισμός και αποχρωματισμός ή ακόμα και εξαφάνιση των κοραλλιών. Από το 1993 η στάθμη της θάλασσας αυξάνει κατά 7 εκατοστά το χρόνο, ενώ η μέση αύξηση στον πλανήτη είναι 3 εκατοστά το χρόνο. Αν συνεχίσουμε με τους ίδιους ρυθμούς, το 2030 υπολογίζεται ότι θα έχει αυξηθεί από 11 ως 30 εκατοστά. Αυτές οι μετρήσεις είναι απολύτως ενδεικτικές, αφού δε λαμβάνουν υπ’ όψιν τους πολλούς παράγοντες που, δρώντας σωρευτικά, μπορούν βραχυπρόθεσμα να επιδεινώσουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση στα νησιά, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν σε μερικά χρόνια υπάρχει ακόμα ζωή στον πλανήτη, το νερό της θάλασσας θα έχει καλύψει ένα μεγάλο μέρος του θόλου, και όταν έχει παλίρροια ή φουσκοθαλασσιά, αυτός θα απειληθεί ευθέως με κατάρρευση.
Πριν από περίπου είκοσι χρόνια το τσιμέντο της επικάλυψης άρχισε να παρουσιάζει μεγάλες ρωγμές στην επιφάνεια του. Μετά από αλλεπάλληλα διαβήματα των κατοίκων της ατόλης Enewetak, το 2012 το Κογκρέσο των ΗΠΑ ψήφισε ένα νόμο για την “συνεχόμενη παρακολούθηση της δομής της κατασκευής”. Από τότε, το Κογκρέσο παρακολουθεί, το τσιμέντο της οροφής συνεχίζει να ραγίζει, και από το πλάι και το κάτω μέρος του θόλου συνεχίζει η διαρροή των ραδιενεργών υλικών στη θάλασσα.
 |
Γράφημα: thesun/runit-dome |
Το 2013, το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ, δημοσίευσε μία μελέτη πάνω στο θέμα. Σε αυτήν ο επιστημονικός υπεύθυνος της μελέτης είναι ο Terry Hamilton. Σε αυτήν ακολουθείται πιστά η επίσημη αμερικανική «γραμμή» υποβάθμισης του θέματος, και υποστηρίζεται ότι “τα ραδιενεργά υλικά θα μπορούσαν να διαρρεύσουν μεν από το θόλο στο θαλάσσιο περιβάλλον” (η υπογράμμιση δική μας), όμως κάτι τέτοιο “δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε κάποια σημαντική αλλαγή στη δόση ακτινοβολίας που παρέχεται στον τοπικό πληθυσμό”.
Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκονται και οι καθεστωτικοί Αμερικανοί επιστήμονες. Ο Ken Buesseler, ένας ραδιοχημικός, ειδικός σε θαλάσσια θέματα, είπε πρόσφατα ότι σε μελέτες που γίνονταν το 2015 είχε παρατηρηθεί και τότε η διαπερατότητα του θόλου . Υπήρχε – και συνεχίζει να υπάρχει- επικοινωνία μεταξύ του εσωτερικού του θόλου και της θάλασσας. Ο Buesseler υποστηρίζει ότι το ποσοστό του πλουτώνιου στα ραδιενεργά υλικά μέσα στο θόλο είναι μόνο το 1% των πυρηνικών αποβλήτων που ρίχτηκαν στη θάλασσα μετά τις πυρηνικές δοκιμές. Παρότι αυτή είναι μία πολύ πρόχειρη εκτίμηση που δεν προκύπτει από κάποια μελέτη, αν είναι σωστή, μας δίνει το μέτρο της τοξικής ρύπανσης που έχει υποστεί ο θαλάσσιος χώρος των νησιών. Δήλωσε επίσης ότι “τη ραδιενέργεια δεν μπορείτε να την δοκιμάσετε ή να την μυρίσετε ή να την αγγίξετε ή να την αισθανθείτε. Είναι ένα αόρατος τρόμος που μπορεί να σας βλάψει, και κανείς δεν το θέλει να γίνει κάτι τέτοιο”. Με την τελευταία διαπίστωση ότι κανείς δε θέλει να γίνει κάτι τέτοιο δεν είμαστε σύμφωνοι. Τα όσα έγιναν στα νησιά μάς επιτρέπει να έχουμε τις αμφιβολίες μας.
Αυτό που μας λένε οι ΗΠΑ και οι επιστήμονες που ταυτίζονται με την πολιτική της είναι ότι ακόμα και να καταρρεύσει ο θόλος, δεν θα υπάρξει κίνδυνος για τον πληθυσμό των νησιών, επειδή δε θα εισπνεύσουν το πλουτώνιο που θα πέσει στη θάλασσα. Όμως, το πλουτώνιο όταν εκτίθεται στον υγρό αέρα, δημιουργεί οξείδια και υδρίδια τα οποία αυξάνουν τον όγκο της αρχικής ποσότητας του έως και 70%. Το πλουτώνιο σε υγρό διάλυμα είναι πιο εύκολο να σχηματίσει μία κρίσιμη μάζα, δηλαδή να γίνει θανατηφόρο για τον άνθρωπο και τα ζώα. Επίσης, το πλουτώνιο δεν είναι εντελώς ακίνδυνο σε μορφές που δεν εισπνέονται. Απλά, είναι πολύ πιο επικίνδυνο και ζημιογόνο όταν εισπνέεται, παρά όταν καταπίνεται ή όταν έρχεται σε επαφή με το ανθρώπινο σώμα μέσω άλλων διόδων. Επίσης, είναι εξίσου επικίνδυνο και επιβλαβές με αυτό του αέρα, αν με κάποιον τρόπο εισέλθει στον οργανισμό μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Τέλος, ας μην ξεχνάμε εκτός από το πολύ επικίνδυνο πλουτώνιο, μέσα στο θόλο υπάρχουν και άλλα ραδιενεργά στοιχεία.
Το 2012 ο Terry Hamilton ήταν συνεργάτης του αμερικανικού εργαστηρίου Lawrence Livermore National Laboratory. Σήμερα είναι ο υπεύθυνος του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ για θέματα των νησιών Marshall. Τo 2012 έλεγε ότι “ο χώρος είναι μία ραδιενεργός πηγή υψηλού κινδύνου, του οποίου η κατασκευή έγινε σύμφωνα με τους κανονισμούς της Ρυθμιστικής Επιτροπής Πυρηνικής Ενέργειας των ΗΠΑ (U.S. Nuclear Regulatory Commission)”. Έλεγε επίσης ότι ήταν πιθανό να διαρρεύσει περισσότερο πλουτώνιο στο εξωτερικό περιβάλλον. Υπογραμμίσαμε τη λέξη «περισσότερο» γιατί η χρήση της υποδηλώνει ότι γνώριζε ότι υπήρχε ήδη διαρροή. Μαζί με άλλους δύο ερευνητές του ίδιου εργαστηρίου παρατήρησε ότι “οποιαδήποτε αύξηση της περιεκτικότητας του πλουτώνιου θα έχει επίπτωση στα αποθέματα τροφίμων του τοπικού πληθυσμού”.
Από το 2013 (έτος που συνεργάστηκε με το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ) και μετά άλλαξε γραμμή. Αυτή η διαπίστωση δεν είναι μόνο δική μας. Το ίδιο παρατήρησαν και οι Los Angeles Times: “Τα τελευταία χρόνια το μήνυμα που στέλνει ο Hamilton έχει αλλάξει: Τα νησιά είναι ασφαλή, οι Αμερικανοί ερευνητές ελέγχουν την κατάσταση, και δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας”. Το 2013 στην έκθεση για το Υπουργείο Ενέργειας που αναφέραμε πιο πριν –μεταξύ άλλων πολλών- ανέφερε απροκάλυπτα ότι η έκθεση συντάχθηκε έγινε “για να διασκεδάσει τις ανησυχίες των κατοίκων της ατόλης Enewetak” και πως “μία πιθανή κατάρρευση του θόλου δε θα έχει σοβαρές επιπτώσεις”…. Τα ίδια είπε το 2019 σε μία συνάντηση με πολιτικούς και γραφειοκράτες από τις δύο χώρες στο Majuro. Τους διαβεβαίωσε ότι “το σενάριο της διάρρηξης του θόλου λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, δεν είναι αιτία πανικού. Η θαλάσσια περιοχή της ατόλης Enewetak είναι τόσο μολυσμένη που οποιαδήποτε επιπρόσθετη ακτινοβολία εισέλθει σε αυτήν λόγω της κατάρρευσης του θόλου θα πέρναγε απαρατήρητη σε αυτή τη θαλάσσια περιοχή ή στον ωκεανό”.
Δε θα ρωτήσουμε πότε είχε δίκιο, όταν ήταν ένας απλός συνεργάτης του εργαστηρίου ή όταν πήρε κυβερνητικό πόστο. Θα ρωτήσουμε όμως αφού είναι “τόσο μολυσμένη” η περιοχή μέχρι σήμερα, γιατί οι ΗΠΑ επέτρεψαν την κατοίκηση της και γιατί διαβεβαίωναν (και συνεχίζουν αν το κάνουν μέχρι σήμερα…) ότι δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος για την υγεία των κατοίκων;
Η νέα αυτή γραμμή των κρατικοδίαιτων επιστημόνων έρχεται σε πλήρη συμφωνία με τα συμφέροντα των υπερεθνικών αφεντικών τους. Οι HΠΑ είχαν υποσχεθεί το διεξοδικό καθαρισμό του εδάφους της ατόλης, εκτός αν κάποια νέα στοιχεία ή δεδομένα τον καθιστούσαν περιττό. Το Υπουργείο Ενέργειας (για το οποίο δουλεύει ο Hamilton) και η Επιτροπή Πυρηνικής Ενέργειας είναι μερικά παραδείγματα επιστημονικών φορέων που έχουν επωμιστεί το έργο της ανακάλυψης τέτοιων νέων στοιχείων. Βέβαια η επίσημη γραμμή της κυβέρνησης των ΗΠΑ είναι ότι από τη στιγμή που τα νησιά είναι πια ανεξάρτητο κράτος και το 1986 η κυβέρνηση των νησιών υπέγραψε ότι έχει την πλήρη ευθύνη της κατάστασης, το τι θα συμβεί στο θόλο είναι ένα εσωτερικό θέμα των νησιών… Οι ΗΠΑ απλώς βοηθάνε, ως καλός φίλος και σύμμαχος που είναι.
Στα πλαίσια αυτά, το 2019, επτά χρόνια μετά την απόφαση του για “συνεχόμενη παρακολούθηση της δομής της κατασκευής (του θόλου)”, το Κογκρέσο των ΗΠΑ αποφάσισε τη χρηματοδότηση μίας έρευνας που θα διεξαχθεί στο θόλο από το Υπουργείο Ενέργειας, πάνω στα επίπεδα ραδιενέργειας στον περιβάλλοντα χώρο του θόλου και στη στατική του επάρκεια.
Πρόσφατα, τον Ιούνιο του 2020, το Υπουργείο Ενέργειας υπέβαλλε μία αναφορά προς το Κογκρέσο, στην οποία υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης του θόλου, δεν υπάρχουν διαρροές ραδιενεργών υλικών προς το εξωτερικό του από τις ρωγμές στην οροφή του, ότι τα επίπεδα πλουτωνίου στη θαλάσσια περιοχή πέφτουν και ότι “οι όποιες ανησυχίες για μία επικείμενη καταστροφή ή κατάρρευση της κατασκευής είναι αθεμελίωτες”. Όμως,αναφέρει ότι θα κάνει μετρήσεις στα πλαίσια της «παρακολούθησης» του θέματος. Δεν περιμέναμε να πει κάτι διαφορετικό.
Το 2023 αναμένεται να γίνει επαναδιαπραγμάτευση της «Συμφωνίας» του 1986, οπότε οι δύο πλευρές ανακινούν το θέμα, η κάθε μία με το δικό της τρόπο, προκειμένου να φτάσουν στη διαπραγμάτευση από καλύτερη θέση. Όπως και να’ χει το θέμα, όπως είδαμε πιο πριν, ο κίνδυνος κατάρρευσης του θόλου είναι μία παλιά ιστορία. Τον τελευταίο καιρό ήρθε ξανά στην επιφάνεια, μετά τη δημοσίευση σχετικών άρθρων σε ιστοσελίδες και εφημερίδες.
Η καταστροφή στο οικοσύστημα των νησιών είναι μεγάλη και ίσως ανεπανόρθωτη. Εξίσου σοβαρές είναι οι επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων. Πέρα από τις ανυπολόγιστες ζημιές στην υγεία τους, φανερές είναι οι συνέπειες που είχε ο πυρηνικός όλεθρος στον κοινωνικό ιστό. Η Nerje Joseph είναι 73 χρονών σήμερα. Ήταν 7 χρονών το 1954, όταν έζησε από το νησί Rongelap την έκρηξη της βόμβας Bravo. Αντί επιλόγου παραθέτουμε τα λόγια της, στα οποία αποτυπώνονται ανάγλυφα οι συνέπειες αυτές : “Είχαμε μία μοναδικότητα όταν ζούσαμε στο Rongelap. Δουλεύαμε μαζί, τρώγαμε μαζί, παίζαμε μαζί. Όλα αυτά έχουν χαθεί ”.
 |
Ο πόνος - Η κλιματική αλλαγή καταπίνει τα νησιά Μάρσαλ |
 |
Η ελπίδα - Μαθητές δημοτικού σε τελετή παράδοσης ιαπωνικής δωρεάς, ανακαινισμένων αιθουσών διδασκαλίας και δεξαμενής νερού στο Δημοτικό Σχολείο Ine στην Ατόλη Άρνο |
**επιμέλεια-φωτογραφίες Αριστερή Στρουθοκάμηλος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU