Για μια αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης

 του Δημήτρη Γουμάγια*                                                                                 Βερολίνο, Οκτώβρης 2013

Τέσσερα χρόνια της κρίσης στην Ευρώπη και κανένα τέλος στον ορίζοντα. Τα στοιχεία ανάπτυξης για το δεύτερο τρίμηνο του 2013, τα οποία σχολιάστηκαν τόσο θετικά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν ήταν ανάκαμψη αλλά εποχιακές επιδράσεις οι οποίες είναι πιθανό με την έναρξη του χειμώνα να εξαφανιστούν. 

Στις χώρες της κρίσης στην ΕΕ, εξακολουθεί να υπάρχει η οικονομική, κοινωνική και μερικές φορές ή εν μέρει πολιτική κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Εν τω μεταξύ η οικονομική ύφεση θα βρει τον δρόμο της τους επόμενους μήνες και σε πιο εύπορες χώρες. Ακόμη και η Γερμανία θα επηρεαστεί από αυτό. Λογικό, γιατί όποιος εξάγει σχεδόν το 60 τοις εκατό του ΑΕΠ του σε γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες , θα αισθανθεί αρκετά την εκεί συνεχιζόμενη χαμηλή ζήτηση.

Τα τέσσερα χρόνια της κρίσης ήταν τέσσερα χρόνια πειραματισμού με σχέδια για την επίλυση της κρίσης. Όχι πάντα καλά μελετημένα, πολύ συχνά περιπτωσιακά και δοκιμαστικά, αλλά πάντα πιστά στην γραμμή των υποθέσεων της αγοράς. Μια ισχυρή πνοή στον νεοφιλελευθερισμό πριν από την ανακοίνωση του θανάτου του. Τουλάχιστον στη Γερμανία δεν έχουν ταφεί, μαζί με την πτώση της Lehman Brothers, νεοκλασικές οικονομικές φιλοσοφίες.

Αυτό που συχνά παραβλέπεται: Η αδυναμία της ζήτησης στις αγορές της νότιας Ευρώπης είναι ενδογενής. Περικοπές σε μισθούς, συντάξεις έως και κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες δεν επιτρέπουν στους πολίτες να καταναλώνουν καθόλου χρήματα, με αποτέλεσμα να υποφέρει η πραγματική οικονομία και τα κράτη με δημοσιονομικά προβλήματα να εισπράττουν λιγότερους φόρους. Διακεκομμένοι οικονομικοί κύκλοι στην αγορά, υψηλότερα επίπεδα χρέους και νέα φαινόμενα συμφόρησης της αναχρηματοδότησης είναι το αποτέλεσμα . Η άνευ όρων πολιτική λιτότητας ζημιώνει εδώ και καιρό, τους ίδιους τους εφευρέτες της.

Μετά από τέσσερα χρόνια με ελιγμούς και με πειραματισμούς, επηρεασμένη σημαντικά από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας διαχείριση της κρίσης στις Βρυξέλλες , έφθασε πλέον ο καιρός για μια αλλαγή πορείας. 

Οι Ευρωπαίοι γείτονες βλέπουν, μετά τις εκλογές, με αγωνία στο Βερολίνο. Η Γερμανία αρέσκεται σε οικονομικά ζητήματα, ιδίως όσον αφορά τη δημοσιονομική εξυγίανση και την ανταγωνιστικότητα της, ως ηγέτης σε αυτή την κατηγορία στην ΕΕ. Αλλά στη δύσκολη κρίση στην ζώνη του ευρώ, θα πρέπει όμως πρώτα, η νέα κυβέρνηση να αποδείξει το κατά πόσο μπορεί να αντιμετωπίσει τα επικείμενα προβλήματα.

Πέντε προβλήματα πιέζουν εδώ με ιδιαίτερη οξύτητα. Εδώ θα πρέπει το Βερολίνο να υποβάλει νέες προτάσεις στους Ευρωπαίους εταίρους της για την αντιμετώπιση της κρίσης:

Πρόβλημα 1: Επαναπροσδιορισμός της αποτυχημένης λιτότητας

Κάποιος στο Γερμανικό Υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να έχει αγνοήσει αυτούς τους καταραμένους φορολογικούς πολλαπλασιαστές. 

Πάρα πολύ μεγάλες περικοπές, σε καιρό ύφεσης, οδηγούν σε ακόμη υψηλότερο συνολικό χρέος για τα υπερχρεωμένα κράτη. 

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; 

• Νέα πακέτα διάσωσης κάτω από πιο σκληρά μνημόνια θα μπορούσε να σημαίνει τη θανατηφόρο δόση για την οικονομία, το κράτος πρόνοιας και τη δημοκρατία σε ορισμένες χώρες. 
• Ένα άμεσο κούρεμα είναι πολύ επικίνδυνο, η απώλεια της εμπιστοσύνης ήταν ήδη την τελευταία φορά καταστροφική. 

Γρήγορη λύση θα μπορούσε να είναι μια επέκταση των υποχρεώσεων αποπληρωμής για αρκετές δεκαετίες και ένα χαμηλότερο επιτόκιο για τα δάνεια από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) και του (ESM) Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. 

Πίεση από το λέβητα θα μπορούσε επίσης να αφαιρέσει και η τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής , της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, εάν θα λάβει υπόψιν της και τιμολογήσει την αναπτυξιακή-οικονομική κατάσταση των χωρών του προγράμματος , αντί να επιβάλλει περικοπές των δημόσιων δαπανών με τη μέθοδο της μηχανής. 

Για όλες τις άλλες χώρες θα ήταν χρήσιμο, για τον έλεγχο των ...

αποτελεσμάτων για την μακροοικονομική εποπτεία, να προστεθεί ένας δείκτης πλούτου στην οποία οι συστάσεις του ευρωπαϊκού εξαμήνου θα πρέπει να είναι στον ίδιο βαθμό προσανατολισμένες, όπως και στην συμμόρφωση με τα κριτήρια σταθερότητας.

Πρόβλημα 2: Η πλήρης τραπεζική ένωση να τελειώσει το γρηγορότερο

Αν κάτι έχουμε μάθει από αυτήν την κρίση, τότε πιθανότατα η αναγνώριση των προβληματικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ των προβληματικών τραπεζών και των δημοσίων οικονομικών και με αυτό την εκτροπή των οικονομικών του κράτους. Αυτό αντανακλά ένα αέναο κύκλο κρίσης που μπορεί να σπάσει μόνο με ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό δημοσιονομικό πλαίσιο. 

Αυτό θα πρέπει να είναι το έργο της εντατικά από το καλοκαίρι του 2012 προώθησης της Τραπεζικής Ένωσης. Έχει σημειωθεί πρόοδος στην ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία, η οποία θα πρέπει να έχει συσταθεί από τον Μάρτιο του 2014 στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ( ΕΚΤ ), καθώς επίσης και με τις κατευθυντήριες γραμμές για την αποκατάσταση και την εκκαθάριση των τραπεζών και για την ασφάλεια των καταθέσεων. Αλλά ακριβώς η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας , που αρχικά τα ήθελε όλα πολύ γρήγορα και όλα της φαινόταν αργά, αντιστάθηκε το καλοκαίρι του 2013 στον ενιαίο μηχανισμό διευθέτησης, συμπεριλαμβανομένου και του ταμείου των αμοιβαίων κεφαλαίων διακανονισμού.

Με δεδομένη την εκρηκτική κατάσταση των τραπεζών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η στρατηγική της να καθυστερήσει την υλοποίηση αυτού του σημαντικού πυλώνα, την Τραπεζική Ένωση, θα πρέπει να εγκαταλειφθεί. Ένας συντονισμός των εθνικών αρχών εξυγίανσης δεν θα μπορεί να είναι ποτέ τόσο αποτελεσματικός όσο ένας ευρωπαϊκός οργανισμός διακανονισμού. 

Εάν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας το εννοεί σοβαρά, για το κλείσιμο του καναλιού μόλυνσης μεταξύ τραπεζών και κρατών δεν μπορεί να κάνει πίσω, μπροστά στην επιβάρυνση των δημόσιων οικονομικών από μια πιθανή πτώχευση τράπεζας, σε ένα bail-in από τους μετόχους και τους πιστωτές. Στην αναμονή, για ένα λειτουργικό ταμείο διακανονισμού με όλους τους παράπλευρους κανόνες συμπεριλαμβανομένων όλων των περιορισμών, υπάρχει κίνδυνος να αιφνιδιαστούμε από την πραγματικότητα της κρίσης.

Πρόβλημα 3: Ξεκίνημα ενός Ευρωπαϊκού Αναπτυξιακού και Επενδυτικού Προγράμματος

Στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση , η Γερμανία είχε πολύ θετικές εμπειρίες με τα δύο αναπτυξιακά προγράμματα που εγκρίθηκαν το 2008 και το 2009. Ανακαίνιση των κτιρίων , κίνητρα απόσυρσης αυτοκινήτων και τα προγράμματα υποδομών βοήθησαν, παρά την παγκόσμια ύφεση, να οδηγηθεί η χώρα με ασφάλεια μέσα από την κρίση. 

Στους Ευρωπαίους εταίρους όμως δεν προτείνεται η επιτυχία αυτής της προσέγγισης. Αντίθετα, το καλοκαίρι του 2012, η σε μεγάλο βαθμό απαίτηση από τη Γαλλία προς την Ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας για ένα Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για την Ανάπτυξη και την Απασχόληση, δεν έχει να δείξει κανένα σημαντικό αποτέλεσμα. Καμιά έκπληξη, αφού πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για επαναδιατιθέμενα κεφάλαια του ενισχυμένου κεφαλαίου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και ελπίζει, μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον στη χρήση του για επενδύσεις.

Για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας και την έξοδο από την παγίδα της στασιμότητας θα ήταν αναγκαίο, ένα κοινό δανειακό πακέτο που θα χρηματοδοτούσε ένα πρόγραμμα επενδύσεων και ανάπτυξης , με συγκεκριμένους στόχους για κάθε χώρα έως το 2020. Αν ξεκινήσει και πάλι η οικονομική μηχανή, θα εισπράξουν τα κράτη την δανειακή χρηματοδότηση από τους φόρους των εμπορευμάτων διπλά και τριπλά. 

Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός τέτοιου ``Ευρωπαϊκού New Deal`` ή μοντέρνου σχεδίου Μάρσαλ θα πρέπει να είναι μια διαφορετική οικονομική δραστηριότητα, μακριά από την οικονομική και πίσω στην πραγματική οικονομία, με βιωσιμότητα, ποιότητα ζωής και την κοινωνική ανάπτυξη. Είναι σκόπιμο να γίνουν δυνατές οι μελλοντικές επενδύσεις - ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες της κάθε χώρας- στις υποδομές, την εκπαίδευση, την έρευνα, την ενέργεια και το κλίμα, καθώς και σε μια προληπτική κοινωνική πολιτική.

Πρόβλημα 4: Να ανοίξει ο δρόμος για μια κοινή διαχείριση του χρέους

Ο όρος « ευρωομόλογα » έχει κηρυχθεί στην γερμανική κοινή γνώμη σε ένα θέμα ταμπού.

Γιατί συμβαίνει αυτό άραγε;

Οι επιβαρύνσεις για τη Γερμανία, σε μια όχι και τόσο υποθετική κατάρρευση της Ευρωζώνης, θα ήταν πολύ πιο υψηλότερες από ότι το βάρος μιας ελαφρώς υψηλότερης επιβάρυνσης από τους τόκους σε ομόλογα που εκδίδονται από κοινού. Αυτή η νομισματική ένωση δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς ένα κανόνα παιχνιδιού της κοινής ευθύνης της κοινότητας και ο πολιτικός της έλεγχος θα ήταν σε κάθε περίπτωση καλύτερος από ότι η κοινοτική ευθύνη από την πίσω πόρτα των TARGET2 ισορροπιών στην ΕΚΤ. Επιπλέον υπάρχουν πάρα πολλά σχέδια πως, για τους φόβους που υπάρχουν, μια έλλειψη πειθαρχίας σε θέματα χρέους μπορεί να αποφευχθεί.

Κατ` αρχήν πρέπει να συσταθεί ένα ταμείο χρέους όπου, τα επίπεδα του χρέους των χωρών που βρίσκονται πάνω από την τιμή αναφοράς του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης του 60 τοις εκατό του ΑΕΠ να μεταβιβάζονται εκεί και μέσω ενός κοινού ομολογιακού δανεισμού να επιστραφεί σταδιακά. 

Τα σχέδια αποπληρωμής, που εκτείνονται σε μια περίοδο αρκετών δεκαετιών, δεν θα πρέπει να συνδέονται μόνο με τους αυστηρούς κανόνες του προϋπολογισμού, αλλά και με την ξεχωριστή εθνική οικονομία. Σε αντίθεση με την πρόταση της Επιτροπής των Σοφών στην Γερμανία θα είναι, για να επιταχυνθεί η αποπληρωμή του χρέους, αντί της αύξησης του φόρου προστιθέμενης αξίας καλύτερα ένα φόρος περιουσίας, ο οποίος περιέχει από την φύση του την αρχή, αυτός που κατέχει περισσότερα πληρώνει και πιο πολλά.

Πρόβλημα 5: Σταματούμε την διαδικασία του ντάμπινγκ με ένα κοινωνικό σύμφωνο σταθερότητας

Μόνο στο τέταρτο έτος της κρίσης στη νομισματική ένωση τα άγνωστα μέχρι τώρα, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, νέα ύψη της ανεργίας των νέων έχει φέρει το θέμα της κοινωνικής ευθύνης της Ευρώπης στην ημερήσια διάταξη . Η ανεργία των νέων είναι ένα σύμβολο για τις πολύ ευρύτερες συνέπειες, μιας στις κοινωνικές περικοπές βασισμένη πολιτική της λιτότητας και του ανταγωνισμού. 

Όσο σημαντική μπορεί να είναι η εγγύηση για τους νέους και τις δεσμευμένες χρηματοδοτήσεις της ΕΕ που προορίζονται για τη μείωση της ανεργίας των νέων, τα βασικά προβλήματα της κοινωνικής ανισορροπίας στην Ευρώπη δεν αντιμετωπίζονται με αυτό. Αυτά βρίσκονται σε έναν ανταγωνισμό με τα κράτη πρόνοιας για ένα φιλικό προς τους επενδυτές περιβάλλον, με όσο το δυνατόν χαμηλούς μισθούς, φόρους και κοινωνικές εισφορές ασφάλισης, καθώς και την επικράτηση δημοσιονομικών μέσων συντονισμού και στόχους. 

Στο επίκεντρο θα πρέπει να έρθει το κόστος της μη υπάρχουσας κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ : μια «χαμένη γενιά» , η αύξηση της φτώχειας στην τρίτη ηλικία, και το αναξιοποίητο ανθρώπινο δυναμικό.

Μια πρώτη προσέγγιση : Αποτροπή του κοινωνικού ντάμπινγκ μεταξύ των κρατών με μια νέα αρχή για την εναρμόνιση των φορολογικών συστημάτων, την καθιέρωση ελάχιστων μισθών σε κάθε χώρα της ΕΕ, την υποχρεωτική σύνδεση των κοινωνικών δαπανών της κυβέρνησης με την οικονομική ανάπτυξη. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας θα πρέπει να υπερασπιστεί, με μια ενδιάμεση αναθεώρηση της στρατηγικής Ευρώπη 2020, έντονα ένα σύμφωνο κοινωνικής σταθερότητας που ορίζεται έτσι.

*Δημήτριος Γουμάγιας, Μέλος των Πράσινων της Γερμανίας και των Οικολόγων Πράσινων, πρώην Δημοτικός Σύμβουλος στο Friedrichshain-Kreuzberg του Βερολίνου (1999-2011)

Βερολίνο, Οκτώβρης 2013