Ο δρόμος για την ενεργειακή Ιθάκη

των Τάκη Γρηγορίου και Μιχάλη Προδρόμου*

Πριν λίγες ηµέρες, στο πλαίσιο της επεξεργασίας από τη Βουλή της κύρωσης της συµφωνίας για τον αγωγό φυσικού αερίου TAP, ο υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιµατικής Αλλαγής Γιάννης Μανιάτης επιχείρησε να αποτυπώσει τις εξελίξεις σε παγκόσµιο και ευρωπαϊκό επίπεδο στον τοµέα της ενέργειας. Αναφέρθηκε στη «µάχη των µαχών», η οποία θα δοθεί τους επόµενους µήνες, µεταξύ µεµονωµένων κρατών, βορείων και νοτίων, της ενεργοβόρου βιοµηχανίας και της βιοµηχανίας ανανεώσιµων πηγών ενέργειας κ.ο.κ. 

Πράγµατι, το σκηνικό το οποίο έχει στηθεί είναι εξαιρετικά ρευστό, εξαρτάται από πολλούς αστάθµητους παράγοντες, ενώ οι όποιες εξελίξεις έχουν σαφή αντίκτυπο σε ένα µεγάλο τµήµα της κοινωνίας, της οικονοµίας και του φυσικού περιβάλλοντος.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Μερικά µόνο από τα κοµµάτια που συναποτελούν σήµερα το παζλ της ενέργειας στη χώρα µας είναι η κατακόρυφη πτώση της ζήτησης ενέργειας, η µη-αποδοτική χρήση της, η υπερ-επάρκεια ισχύος συµβατικών σταθµών, το ντόµινο χρεών σε όλο το φάσµα της αγοράς, η στρεβλή λειτουργία της χονδρεµπορικής αγοράς ηλεκτρισµού, η έλλειψη ρευστότητας και πολλά ακόµα. Η οριακή κατάσταση στην οποία βρισκόµαστε ακολουθεί ασφαλώς την πορεία των υπόλοιπων τοµέων της οικονοµίας, µε την ιδιαιτερότητα πως ο συγκεκριµένος προβάλλεται ως το πλέον πρόσφορο όχηµα εξόδου από την κρίση.

Εδώ εµφανίζεται µια παράδοξη ευφορία. Στο «σκοτεινό» ενεργειακό παρόν αντιπαρατίθεται το λαµπρό µέλλον που µας επιφυλάσσει ο εγχώριος πλούτος των ορυκτών καυσίµων και οι πολλά υποσχόµενες δυνατότητες ανάπτυξής τους – λιγνίτης στη Δυτική Μακεδονία, σχιστολιθικό αέριο στη Θράκη, υδρογονάνθρακες στη θάλασσα (Ιόνιο, Κρήτη, Χαλκιδική, Πατραϊκός κ.ο.κ.). Ενδεικτικό του ενθουσιασµού που επικρατεί είναι το µήνυµα του υπουργού πως «δεν θα αφήσουµε ανεξερεύνητη ούτε σπιθαµή γης, είτε στην ξηρά είτε στη θάλασσα». Έχοντας αυτό κατά νου, µια σειρά από περαιτέρω αντιφάσεις µπορούν να εξηγηθούν.

Τα λόγια και τα χρόνια τα χαµένα

Πέρυσι, και εξαιτίας της απερίσκεπτης αύξησης του ειδικού φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρµανσης (γνωστή από το 2011 τουλάχιστον…), ήρθε στην επιφάνεια ένα πρόβληµα θεµελιωµένο στη χρόνια απραξία της Πολιτείας και σε εγγενείς αδυναµίες του ελληνικού κτιριακού αποθέµατος. Το φαινόµενο της αιθαλοµίχλης, η αδυναµία θέρµανσης των νοικοκυριών, οι κοµµένες συνδέσεις ρεύµατος είναι οι πιο γνωστές συνέπειές του. 

Η λύση την οποία επέλεξε το ΥΠΕΚΑ συνίσταται στην παροχή επιδοµάτων, είτε αυτά αφορούν την κάλυψη εξόδων για πετρέλαιο θέρµανσης είτε το «δωρεάν ρεύµα» σε ευπαθείς οµάδες. Ρυθµίσεις που έρχονται πολύ αργά και όχι µόνο δεν αντιµετωπίζουν την ουσία του προβλήµατος αλλά συµβάλλουν στη διαιώνισή του, ενώ είναι εξαιρετικά δύσκολες στην εφαρµογή τους. 

Εν ολίγοις, πρόκειται για ρυθµίσεις-πυροτεχνήµατα. 

Έτσι, καταλήξαµε να επιδοτούµε, µέσω του κρατικού προϋπολογισµού, το πετρέλαιο θέρµανσης µε περίπου 300 εκ. €, δηλαδή µισό «Εξοικονόµηση Κατ’ Οίκον», κάθε χρόνο. 

Στον αντίποδα, οι λιγοστοί –συγκριτικά– πόροι που επενδύουµε σε εργασίες αναβάθµισης του κτιριακού µας αποθέµατος (µέσω του ανεπαρκούς και προβληµατικού στην εφαρµογή «Εξοικονόµηση Κατ’ Οίκον»), προσφέρουν πολλαπλά οφέλη στην εγχώρια οικονοµία και τον κατασκευαστικό κλάδο, ενώ µπορούν να λύσουν µια για πάντα το πρόβληµα της ενεργειακής φτώχειας.

Άλλο παραδειγµα του αλλοπρόσαλλου ενεργειακού σχεδιασµού (εάν δεχτούµε πως αυτός πράγµατι υπάρχει), είναι η στρατηγική επιλογή επένδυσης σε ...
νέες µονάδες λιγνίτη στη Δυτική Μακεδονία και µαζούτ στα νησιά. 

Τα δύο τελευταία «περιβαλλοντικά φιλικά» καµάρια της ΔΕΗ, η Πτολεµαΐδα-5 και ο νέος σταθµός µαζούτ στη Ρόδο, θα κοστίσουν περίπου 1,4 δις € και 200 εκ. € αντίστοιχα. 

Στην πρώτη περίπτωση έχουµε µια επένδυση η οποία, όχι µόνο θα υπονοµεύσει την κλιµατική πολιτική της χώρας µε τα εκατοµµύρια τόνους CO2 που θα εκλύει κατά τη διάρκεια της ζωής της, αλλά παράλληλα θα προκαλέσει χιλιάδες πρόωρους θανάτους σε όλη την Ελλάδα εξαιτίας της ρύπανσης. Επιπλέον, χωρίς κάποιας µορφής κρατική υποστήριξη, σύντοµα θα αποδειχθεί µη-βιώσιµη µε καθαρά οικονοµικούς όρους, ενώ ήδη µπορούµε να µιλάµε για χαµένες ευκαιρίες εισροής κεφαλαίων, µετά και την απόφαση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων να µη στηρίξει το έργο. 

Από την άλλη, η διαιώνιση της εξάρτησης των νησιών από εισαγόµενα καύσιµα συνοδεύεται και από το αντίστοιχο οικονοµικό τίµηµα – η ΔΕΗ πληρώνει ετησίως κάτι λιγότερο από 1 δις € για αγορές υγρών καυσίµων, ένα τεράστιο ποσό το µεγαλύτερο µέρος του οποίου (περίπου 700 εκ.) χρεώνεται σε όλους µας µέσω των λογαριασµών ρεύµατος (ΥΚΩ). Είναι ενδεικτικό πως για να µπουν σε εγρήγορση τα αρµόδια Υπουργεία ΠΕΚΑ και Ανάπτυξης και να προωθήσουν την υποβρύχια διασύνδεση Κυκλάδων και Κρήτης έπρεπε να προηγηθεί το διεθνούς εµβέλειας µπλακ άουτ στη Σαντορίνη το περασµένο καλοκαίρι. 

Αυτά είναι τα έργα για τα οποία θα έπρεπε η κυβέρνηση και η ΔΕΗ, µέσω των θυγατρικών της, να διεκδικούν ευνοϊκούς όρους χρηµατοδότησης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Είναι ωστόσο σηµαντικό να σηµειώσουµε πως λόγω του υψηλού βαθµού δυσκολίας, τα έργα διασύνδεσης δεν πρέπει να αντιµετωπίζονται µε τρόπο πρόχειρο και βιαστικό. Την ίδια όµως στιγµή κανένας δεν µπορεί να αγνοεί το γεγονός πως το έργο διασύνδεσης θα χρειαζόταν µόλις δύο περίπου χρόνια για να αποσβεστεί!

Την ίδια απερισκεψία συνοδεύουν οι κινήσεις της κυβέρνησης για τη µείωση του ενεργειακού κόστους της βιοµηχανίας, ζήτηµα το οποίο έχει θέσει ως προτεραιότητα ο υπουργός ΠΕΚΑ και ενόψει της ελληνικής προεδρίας στο Συµβούλιο της ΕΕ. 

Η ελληνική απάντηση στο, πράγµατι σηµαντικό, πρόβληµα της βιοµηχανίας είναι «παγωµένα» τιµολόγια ρεύµατος, µειωµένες επιβαρύνσεις από το τέλος ΑΠΕ, µάχη µέχρις εσχάτων για την κατάρρευση του Συστήµατος Εµπορίας Ρύπων και, πρόσφατα, η «Υπηρεσία Διακοπτόµενου Φορτίου» (ωραίο όνοµα στη θέση του απλούστερου «φθηνότερα τιµολόγια για τη βιοµηχανία»). 

Όλα έχουν ως κοινό παρανοµαστή τη µετακύλιση κόστους που αναλογεί στην ενεργοβόρο βιοµηχανία στους υπόλοιπους καταναλωτές και ιδιαίτερα στα νοικοκυριά. Η εναλλακτική, εντούτοις, είναι γνωστή και άµεσα εφαρµόσιµη. 

Πρόσφατη µελέτη της τράπεζας KfW συνέκρινε την επίδραση που έχουν οι αυξηµένες τιµές ενέργειας στη βιοµηχανία της Γερµανίας σε σχέση µε τις αντίστοιχες στις ΗΠΑ. Παρά την πτώση κατά 30% (2010-2013) στο κόστος του φυσικού αερίου για την αµερικάνικη βιοµηχανία, η γερµανική κατάφερε, περιορίζοντας τη συµµετοχή της ενέργειας στο τελικό κόστος παραγωγής, να µην απολέσει ανταγωνιστικότητα, παρά τις αυξήσεις στις τιµές των καυσίµων (15% στο ίδιο διάστηµα). 

Έχοντας δώσει προτεραιότητα στην αποδοτική χρήση ενέργειας και όχι στην αξιοποίηση κοιτασµάτων ορυκτών καυσίµων, η Γερµανία έχει θωρακιστεί σηµαντικά από τις απρόβλεπτες διακυµάνσεις τιµών καυσίµων και ηλεκτρικής ενέργειας.

Η εύκολη δικαιολογία

Όσο εµείς θα καταφεύγουµε στην οικονοµική κρίση για να δικαιολογήσουµε τα αδικαιολόγητα, τα νέα από τις ανατολικές ακτές του Ατλαντικού µόνο θλίψη θα µας φέρνουν. 

Αντιµετωπίζοντας παρόµοια ενεργειακά διλήµµατα, ακόµα και υπό την επίβλεψη της Τρόικα, η Πορτογαλία έχει επιλέξει την επιβολή ειδικού τέλους στα ορυκτά καύσιµα και στα µεγάλα υδροηλεκτρικά, αναπτύσσει εδώ και µερικά χρόνια τη δική της τεχνογνωσία και ένα υποδειγµατικό δίκτυο υποστήριξης της ηλεκτροκίνησης, θεωρείται από τις πρωτοπόρες χώρες στην Ευρώπη στην εγκατάσταση έξυπνων µετρητών, ενώ µε το «πείραµα» αυτονοµίας στο νησί Graciosa στη µέση του ωκεανού (δηµιουργία ενός υβριδικού συστήµατος αιολικών, φωτοβολταϊκών, µονάδων βιοµάζας και µπαταριών 2,7MW), θέτει ψηλά τον πήχη για την ενεργειακή αυτονοµία ακόµα και των πλέον αποµακρυσµένων περιοχών. 

Το αποτέλεσµα; 

Η Πορτογαλία κατέλαβε φέτος την 6η θέση παγκοσµίως σε αξιολόγηση των κλιµατικών της πολιτικών – δηµοσιευµένη από την οργάνωση Germanwatch και το δίκτυο CAN-Europe. Παράλληλα, εκσυγχρονίζει την οικονοµία της και βελτιώνει την ανταγωνιστικότητά της δηµιουργώντας νέες θέσεις εργασίας σε ένα ευρύ φάσµα της οικονοµίας. Η Πορτογαλία επιλέγει να βγει από την κρίση επενδύοντας στην καινοτοµία και επιλέγοντας σύγχρονες και καθαρές λύσεις.

Εµείς χαράζουµε τη δική µας πορεία ενός ποταµού που γυρίζει πίσω. Τα αποκαλυπτήρια για το ενεργειακό hub που οραµατίζεται ο σηµερινός υπουργός ΠΕΚΑ θα έρθουν σύντοµα µε τη δηµοσίευση του «αναθεωρηµένου ενεργειακού σχεδιασµού», ο οποίος, λένε οι δηµοσιογραφικές πληροφορίες, θα είναι απαλλαγµένος από ταµπού – έπειτα από χρόνια έρχονται ξανά στο προσκήνιο ο εισαγόµενος λιθάνθρακας και, πιθανόν, η πυρηνική ενέργεια.


*από τις Οικοτριβές και το ECO blog

ΤΑΚΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ -Υπεύθυνος εκστρατείας για θέµατα ενέργειας και κλιµατικών αλλαγών – Ελληνικό Γραφείο Greenpeace
ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ -Υπεύθυνος ενεργειακής και κλιµατικής πολιτικής - WWF Ελλάς